Sudeckie szpitale niczym z Czarodziejskiej Góry, czyli swojskie Davos (Sokołowsko, Kowary i Kamienna Góra)

Choroba ta odcisnęła wielkie piętno na historii człowieka i kulturze. Pojawia się na kartach książek, dzieł muzycznych i teatralnych oraz w sztukach plastycznych. Pochłonęła wiele ofiar, nie tylko wśród artystów (w 2019 roku wypada 170. rocznica śmierci Chopina). Trzeba pamiętać, że to w niewielkiej sudeckiej wsi powstał pierwszy w Europie szpital leczący suchoty! Dziś mówi się o tej wsi Śląskie Davos. Ale to alpejski kurort powinien nazywać się szwajcarskim Sokołowskiem. Tam 160 lat temu powstał pionierski ośrodek leczenia choroby. 170 lat temu zaś urodził się polski specjalista od gruźlicy, któremu sudecka miejscowość zawdzięcza swoją obecną nazwę. 

Gruźlica określana była jako choroba romantyczna. Pochłonęła w XIX wieku wiele ofiar. Nadal jest jedną z głównych przyczyn śmierci na świecie! 

Asklepios, opiekun sztuki lekarskiej - Sokołowsko 

Nie sposób ominąć tematu gruźlicy, kiedy analizuje się twórczość i życie artystów w XIX i XX wieku. Od Chopina przez opery Verdiego i Pucciniego po „Czarodziejską górę” noblisty Tomasza Manna (co ciekawe z 2015 roku pochodzi opera dolnośląskiego współczesnego kompozytora, Pawła Mykietyna, pochodzącego z Oławy, oparta własnie na powieści noblisty!).
Leczenie strasznej choroby było niezwykle ważnym zadaniem. Zanim udało się odkryć i wyizolować właściwą przyczynę dolegliwości (bakterie) i znaleźć na nie sposób (szczepienia, antybiotyki), od starożytności ludzie usiłowali leczyć zarażonych. Jednym ze sposobów było kurowanie gruźlików w miejscach o specyficznym klimacie.


Góry Suche - zanim sławę zdobyły Alpy 
Takim miejscem jest właśnie Sokołowsko w Górach Suchych w Sudetach. Najwyższe pasmo Gór Kamiennych jest szczególne – zimne. Właśnie ten chłód wykorzystał pionier leczenia gruźlicy doktor Hermann Brehmer (urodzony 14 sierpnia 1826 roku w Kurczowie, zmarły 28 grudnia 1889 roku w Sokołowsku). Był on uczniem i przyjacielem wielkiego przyrodnika Alexandra von Humboldta, nazywanego nowym Arystotelesem (na jego temat TUTAJ), obecnego patrona uniwersytetu w Berlinie. Podobnie jak jego mistrz również został członkiem Akademii Leopoldina (o innych jej członkach z Sudetów piszę w tekście TUTAJ).

sanatorium w Sokołowsku - dziś atrakcja kulturalno-turystyczna 

Brehmer postanowił założyć szpital w niewielkiej wsi Görbersdorf. Obiekt, przypominający neogotycki zamek, stanął na wysokości około 550 m n.pn.m. Otoczony był i wciąż jest łańcuchem gór o wysokości około 800-900 metrów. Strome szczyty tych gór sprawiają, że czasami nazywa się je sokołowskimi Alpami.

widok na sanatorium oraz Sudety z Karkonoszami z Kostrzyny 

widok na sanatorium z Kostrzyny 

widok na pasma otaczające Sokołowsko 

Ważny był wspomniany już mikroklimat. Przedsięwzięcie z 1859 roku stało się niezwykle istotne nie tylko dla Sudetów, ale i było doniosłym wydarzeniem w historii leczenia tuberkulozy (praktykę lekarską i pierwsze próby leczenia Brehmer w tej wsi zaczął nieco wcześniej, bo w 1854 roku). Szpital rozwijał się, a z nim wieś. Powstały obiekty towarzyszące. Kolejne szpitale (Dr Römpler Sanatorium), poczta, kino, parki i zabudowa rekreacyjna, a nawet kościół i cerkiew.

Theodor Römpler (urodzony 1 sierpnia 1845 roku, zmarł 2 kwietnia 1902 roku) był współtwórcą sanatoryjnej sławy Sokołowska. 

Dr Römpler Sanatorium

cerkiew 

pamiątkowy mural przypominający o historii Sokołowska 

grób Römplera w Sokołowsku 

Asystentem dra Brehmera był Alfred Marcin Sokołowski (urodzony 11 listopada 1849 – w roku śmierci Chopina, zmarły 8 marca 1924 - roku wydania "Der Zauberberg" Manna!), twórca Towarzystwa Przeciwgruźliczego (1908). Właśnie od jego nazwiska wzięła się powojenna polska nazwa miejscowości.

skwer dra Sokołowskiego w Sokołowsku 

sanatorium w Sokołowsku

W szpitalu Brehmera działo sanatorium Grunwald. Po pożarze obiekt niszczał. Obecnie jest pod opieką fundacji sztuki współczesnej. Gmach jest remontowany. Odbywają się tam liczne projekty. Jednym z nich była wystawa „Infected structures” studentów sztuki z Wiednia. Tematyka nawiązywała m.in. do gruźlicy i szpitali.

jedna z instalacji w ramach „Infected structures” w Sokołowsku
 - można było usłyszeć muzykę związaną z gruźlicą 

Warto nadmienić, że asystent i uczeń Brehmera - Peter Dettweiler był wynalazcą terapii leżakowania. Sławę zdobył jego leżak, który nazywano "Davoser Liegestuhl". Właśnie ten typ terapii, jak i sam leżak pojawiają się na kartach "Czarodziejskiej Góry"! (za: "Tuberkulose als Berufskrankheit")
Alpejskie Davos, znane z kart powieści Manna, również powstało w połowie XIX wieku (1865). Alexander Spengler, wzorując się na Sokołowsku, zamienił niewielką szwajcarską wieś w znaczący kurort. Znacznie wyżej położona miejscowość szybko stała się sławna. Dziś jest też ważnym centrum biznesowym.

"Görbersdorf. im. Schlesisclien. Riesengebirge. Am 1. Mai habe ich meine Heilanstalt hierselbst eröffnet" reklama Brehmera w czasopismie medycznym "Deutsche Klinik" (nr 24/1859) (Google Books)

Kolejne obiekty 
24 marca 1882 roku Robert Koch odkrył prątek gruźlicy. Otrzymał później za to Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny. Gruźlica nadal stanowiła poważny problem. Choroba atakowała nie tylko płuca, ale i stawy, kości i inne organy.
Powstawały kolejne szpitale i sanatoria, które miały za zadanie leczyć zarażonych bakterią.
Na początku XX wieku w Kowarach (Schmiedeberg im Riesengebirge), na zboczach Rudaw Janowickich, z widokiem na Karkonosze, powstały dwa szpitale: Genesungsheim Hohenwiese (Wysoka Łąka) oraz Genesungsheim Buchwald (Bukowiec). Dziś to dzielnica Wojków w Kowarach. Szczególnie ciekawy architektonicznie jest ten pierwszy, wzorowany właśnie na alpejskich Kurhausach. Potężny gmach zaskakuje detalami i ornamentami.

szpital Wysoka Łąka w Kowarach 

Również na początku XX wieku w Kamiennej Górze między Kowarami a Sokołowskiem (pasmo Czarnego Lasu w Górach Kamiennych) powstał szpital związany z leczeniem gruźlicy wielonarządowej, Kaiserin Auguste-Victoria Volksheilstatte, obecnie Dolnośląskie Centrum Rehabilitacji. Znajduje się w dzielnicy Czadrówek na uboczu miasta. Z szpitalem tym w latach 1921-24 związany był prof. Adolf Tegtmeier, wówczas początkujący lekarz, później uznany niemiecki specjalista w dziedzinie leczenia gruźlicy i chorób płuc. Z szpitala w Kamiennej Górze, gdzie nabrał doświadczenia, trafił prosto do nowego sanatorium w uzdrowisku Bad Berka w Turyngii, gdzie przez 50 lat rozwijał ośrodek leczenia gruźlicy, dziś Zentralklinik. Bad Berka nazywana jest "Zielonym uzdrowiskiem Goethego".

szpital w Kamiennej Górze 

Jürgen Oeder - praca doktorska z 1929 roku (był w latach 1927/28 asystentem doktora O.Weise w sanatorium w Kamiennej Górze - o czym informuje nagłówek na karcie tytułowej oraz notka biograficzna na końcu pracy):\

"Die Senkungsgeschwindigkeit der Erythrozyten bei der kindlichen Knochen- und Gelenktuberkulose und ihre klinische Bewertung" (Szybkość sedymentacji erytrocytów w gruźlicy kości i stawów u dzieci i ich ocena kliniczna*) (źdódło: bibliotekacyfrowa.pl/ BUWr Zbiory Ogólne)

* chodzi o Odczyn Biernackiego, opad Biernackiego, OB, wskaźnik opadania erytrocytów

24 marca, w rocznicę odkrycia bakterii powodujących gruźlicę, obchodzony jest World Tuberculosis Day, Światowy Dzień Gruźlicy. 

tekst powstał w roku (2019), w którym wypadała:
170. rocznica śmierci Chopina, ofiary gruźlicy
170. rocznica urodzin dra Sokołowskiego, polskiego specjalisty od tej choroby
160. rocznica powstania szpitala dra Brehmera w Sokołowsku (własna koncesja na leczenie klimatem i dietą)
130. rocznica śmierci Brehmera
95. rocznica śmierci dra Sokołowskiego, śmierci Franza Kafki, ofiary gruźlicy, i wydania "Czarodziejskiej góry" Manna

polecam również:

• Zdrowie i medycyna – dolnośląskie i sudeckie konteksty! (GALERIA, ciekawostki: słynni lekarze, nobliści, farmaceuci, apteki, uzdrowiska, sanatoria i nie tylko) 

****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.

CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****