Na moim blogu dominują Sudety. Ich polska, czeska oraz niemiecka część. W tym wpisie chciałbym przedstawić wybór ciekawych kompozycji w różny sposób inspirowanych górami. Dzieła te stworzyli muzycy, którzy z Sudetami lub Dolnym Śląskiem byli w różny sposób związani. To artyści, który urodzili się na tych terenach, mieli tu rodzinę, tworzyli tu lub odwiedzili miejscowości położone na tym obszarze.
Od baroku po neoromantyków – góry w muzyce.
To kolejny już wpis oparty na podobnym założeniu. W poprzednim opisałem deszczowe i burzowe inspiracje (TUTAJ). W przypadku opadu muzycy często stosowali dźwiękonaśladownictwo, paralele dźwiękowe. Trudniej jest oddać w melodii czy strukturze dzieła góry. Często ich obecność w danej kompozycji wiąże się z tekstem poetyckim lub programem, który wychodzi poza czystą muzykę.
Góry Suche
Karkonosze
Karkonosze z Rudaw Janowickich
Góry Kamienne
widoki z Trójgarbu
widoki z Włodzickiej Góry
Weber i Liczyrzepa
Zacznę bardzo swojsko. Carl Maria von Weber to znany romantyczny pianista, kapelmistrz i kompozytor. 11 lipca 1804 roku został mianowany kapelmistrzem Teatru Miejskiego we Wrocławiu (teatr, który był poprzednikiem dzisiejszej opery). Pochodzący z Eutin koło Lubeki twórca miał wtedy... 18 lat! We Wrocławiu spędził 2 lata. Uczył grać na pianinie, dyrygował i pisał. Zaczął pracę nad operą „Rübezahl” (Liczyrzepa) – autorem libretta był niejaki Johann Gottlieb Rhode. Dzieło odnosić się miało do legend związanych z Karkonoszami i Duchem Gór.
tablica pamiątkowa we Wrocławiu
Śnieżka, zachód słońca
Karkonosze to najwyższa część Sudetów. Śnieżka, najwyższa góra, jest szczytem znajdującym się na takich listach, jak Korona Gór Polski czy Korona Gór Europy. Zachowała się uwertura do tego dzieła, która znana jest pod nazwą „Der Beherrscher der Geister”.
Weber znany jest głównie z jego słynnego dzieła, opery romantycznej „Wolny strzelec”. Akcja opery „Der Freischütz” zlokalizowana jest w skalistych dolinach, które można kojarzyć z położoną niedaleko Drezna Saską Szwajcarią.
Weber, „Der Beherrscher der Geister” (YouTube)
Weber, „Der Freischütz” (YouTube)
Berlioz i Byron
Hector Berlioz to najstarszy z neoromantycznego grona reformatorów symfoniki. Uważa się go za właściwego twórcę symfonii romantycznej i prekursora nowoczesnej kolorystyki orkiestrowej. Z jego osiągnięć czerpali Liszt i Wagner. Za jego największe dzieło uchodzi „Symphonie fantastique“.
Ten artysta w kwietniu 1863 roku był z wizytą w Lwówku Śląskim. Miasto to znajduje się na granicy Pogórza Izerskiego i Kaczawskiego w Sudetach (Pogórze Zachodniosudeckie). Kompozytor wykonał tam swoją uwerturę „Król Lear“ oraz fragmenty z nowej opery „Béatrice et Bénédict“ (premiera w 1862 roku). Berlioz zmarł w marcu 1869 roku.
pałac w Lwówku, gdzie w XIX wieku grali słynni muzycy
Na liście jego utworów znajdziemy np. poemat "Harold en Italie, Symphonie en quatre parties avec un alto principal", Op. 16, H. 68. Dzieło to oparte jest na literackim pierwowzorze, czyli poemacie dygresyjnym Byrona "Wędrówki Childe Harolda". I część poematu Berlioza to wizyta bohatera w włoskich górach.
Berlioz, "Harold en Italie" (YouTube)
Liszt i Hugo
Idąc za ciosem, kolejny reformator związany z Lwówkiem. Ferenz Liszt był pianistą, kompozytorem i pedagogiem (jednym z jego uczniów był Tausig z Warszawy, a w gronie ostatnich wychowanków wylicza się Conrada Ansorge z Lubawki w powiecie kamiennogórskim). Wieloletnią partnerką życiową muzyka była polska szlachcianka Karolina Sayn-Wittgenstein (własnie w jednym z listów do niej nazywał Lwówek "małym Weimarem"). Również koncertował na Dolnym Śląsku. Jednym z jego poematów symfonicznych jest utwór "Ce qu'on entend sur la montagne" (Co słychać w górach), S.95 (zwany "Bergsinfonie"). Został on oparty na jednym z poematów Victora Hugo ze zbioru "Les Feuilles d'automne" (Jesienne liście).
Liszt, "Ce qu'on entend sur la montagne" (YouTube)
Wagner i mity
W Lwówku oraz Wrocławiu gościł również Wagner. Z jego twórczością związani są też liczni Dolnoślązacy i mieszkańcy Sudetów. Jednym z pierwszych i najważniejszych tenorów wagnerowskich był czeski śpiewak z Teplic nad Metują. Góry w twórczości Wagnera pojawiają się często. To tło akcji rozmaitych dzieł tego autora. Tajemnicza Góra Wenus to jedno z miejsc akcji „Tannhäusera”, skaliste szczyty pojawiają się też w cyklu o Nibelungach. To nie koniec związku góry z tym dziełem. Zdaniem wielu badaczy bohater cyklu Wagnera – bóg Wotan pod postacią Wędrowca i karkonoski Duch Gór to w zasadzie te same osoby! Czy wypływająca w Karkonoszach Łaba to Ren ze „Złota Renu”? Historycy zwracają uwagę (za: "Der Rhein ist die Elbe: Richard Wagners wahre Welten"), że Wagner w czasie pobytu w Dreźnie chłonął mity o Nibelungach (i inne opowieści dawne przekazywane przez Hoffmanna, Grimmów czy Heinego), ale też karkonoskie legendy i krajobrazy (niejako spływały do niego metaforycznie z nurtem Łaby, która swój początek ma przecież w okolicach karkonoskiego Łabskiego Szczytu).
Josef Tichatschek - tablica pamiątkowa w Teplicach
Wagner - pomnik w Saskiej Szwajcarii
Wagner od wczesnej młodości znał się też z romantycznym kompozytorem Weberem, który po tym, jak opuścił Wrocław, gdzie komponował operę o Karkonoszu, zamieszkał właśnie w Dreźnie. Ciekawym historycznym i regionalnym świadectwem w tej sprawie może być też książka Ernsta Geyera „Die Sagenhalle des Riesengebirges (Schreiberhau) : der Mythus von Wotan-Rübezahl in Werken der bildenden Kunst” wydana w 1904 roku. W Szklarskiej Porębie działała przed wojną Hala Baśni założona przez malarza Hermanna Hendricha.
Rudawy Janowickie
Góry Stołowe
widok z Bukowca
Góry Stołowe
Góry Kamienne
Rudawy Janowickie
widok z Trójgarbu
W tej niezwykłej galerii znajdowały się dzieła inspirowane postacią Wotana, Karkonosza oraz Parsifala, czyli bohaterów cyklu o Nibelungach, legend z Sudetów i ostatniej opery Wagnera. Dzieła tego malarza zmarłego w Szklarskiej Porębie można znaleźć jako ilustracje w wagnerowskich książkach (np. „The Sorcerer of Bayreuth: Richard Wagner, his Work and his World”), a także w muzeum w domu Wagnera w Bayreuth. Bardzo ważna góra pojawia się też w ostatnim dziele Wagnera – w „Parsifalu”. To Monslavat, góra św. Graala, inspirowana górą Montségur w Pirenejach.
Wagner, "Parsifal" - wejście na Montsalvat w 1 akcie (YouTube)
Wagner, "Siegfried" - wstęp do III aktu (YouTube)
Strauss i Eichendorf
Ryszard Strauss to epigon nurtu romantycznego w pierwszej połowie XX wieku. Jego twórczość wciąż jest niezwykle popularna. Charakteryzuje się rozmachem, melodyjnością. Kompozytor ten kochał góry. Dużo czasu spędził w Alpach. Tym górom poświęcił też swoją programową symfonię „Eine Alpensinfonie”, Op. 64. Ten artysta komponował też pieśni. Znany jest cykl „Ostatnich pieśni”, dzieła wykonanego już pośmiertnie. 4-częściowa kompozycja oparta jest na tekstach noblisty Hermanna Hessego (wielbiciela Alp) oraz, ostatnia część, na tekście śląskiego poety, Josepha von Eichendorffa.
pomnik Josepha von Eichendorffa we Wrocławiu
„Im Abendrot” to liryczna opowieść o trudach wędrówki (górskiej), która staje się metaforą życia. Odpoczynek o zachodzie słońca jest odpowiednikiem śmierci.
Strauss, „Eine Alpensinfonie” (YouTube)
Strauss, „Im Abendrot” (YouTube)
Schubert i Goethe
Franz Schubert, przedwcześnie zmarły prekursor romantyzmu , uchodzi za jednego z najważniejszych pieśniarzy w XIX wieku. Warto podkreślić, że jego rodzice pochodzili z Sudetów! Zlaté Hory – historycznie leżące na Dolnym Śląsku, znane z Biskupiej Kopy, wydały na świat Elisabeth Vietz, matkę kompozytora. Z kolei jego ojciec, Franz Theodor, urodził się w miejscowości Vysoká w gminie Malá Morava w Masywie Śnieżnika. Góry pojawiają się często w twórczości tego mistrza.
widoki z Trójgarbu (na Chełmiec)
Góry Kamienne
Góry Kamienne
Broumovská vrchovina
Góry Wałbrzyskie i Ślęża
Ciekawym przykładem może być cykl „Wandrers Nachtlied” oparty na liryce Goethego. Przypomnę, że ten poeta odwiedził Dolny Śląsk i Sudety w 1790 roku. Druga część cyklu pieśniarskiego to „Über allen Gipfeln” (Ponad szczytami spokój). Wiersz wiąże się z szczytem Kickelhahn w paśmie Lasu Turyńskiego.
Schubert, „Über allen Gipfeln” (YouTube)
Brahms i Clara Schumann
Najbardziej klasyczny z późnych romantyków, Johannes Brahms, urodził się w Hamburgu, niedaleko ujścia Łaby wypływającej w Karkonoszach do Morza Północnego. Twórczo związał się z Wiedniem, bywał jednak i we Wrocławiu, gdzie był lubianym muzykiem. Otrzymał nawet honorowy doktorat Uniwersytetu Wrocławskiego. Odwdzięczył się napisaniem uwertury z tej okazji. Wrocław jest gospodarzem unikatowego polskiego festiwalu brahmsowskiego. Z kolei Clara Schumann to pianistka, która brylowała również na Dolnym Śląsku. Kilkukrotnie występowała we Wrocławiu. Zachował się jej wizerunek autorstwa plastyka z Wrocławia. Rodzicami pianistki byli Friedrich i Marianne Wieck. Małżeństwo rozpadło się, kiedy Clara była jeszcze dzieckiem. Matka pianistki odeszła do Adolfa Bargiela, który był Ślązakiem z okolic Raciborza. Johannes i Clara byli bliskimi przyjaciółmi.
Uniwersytet Wrocławski, tablica upamiętniająca Brahmsa
Słynny kompozytor napisał swojej przyjaciółce z okazji imienin dzieło nazywane „ Albumblatt für Clara Schumann”. Występuje tam fraza "Hoch auf'm Berg, tief im Tal, grüß' ich dich vieltausendmal!" (ze szczytu gór i dna dolin pozdrawiam cię po tysiąckroć), która pojawia się też w IV części (sekcja Più Andante) I Symfonii Brahmsa. To „alpejski” temat budujący górski klimat w tym utworze. Góry pojawiają się też w pieśniach Brahmsa, między innymi w „Ich stand auf hohem Berge”.
Brahms, I Symfonia (YouTube)
Brahms, „Ich stand auf hohem Berge” (YouTube)
Smetana i Jirásek
Bedřich Smetana jest znanym i cenionym kompozytorem po dziś dzień. Jego posąg znajduje się w pobliżu granicy z Polską (Kladské pomezí – kłodzkie pogranicze) w Nowym Mieście nad Metują obok zamku. Kompozytor bywał w miejscowości, ponieważ pracował tam jego ojciec. Smetana znał się Lisztem, który wspierał jego talent i chęć rozwoju.
pomnik Smetany w Nowym Mieście nad Metują
Uznawany jest za założyciela czeskiej szkoły narodowej w muzyce. Autor ten znany jest jako twórca poematu „Má vlast” (Moja ojczyzna). VI. część tej kompozycji to Blaník. Jest to nazwa góry (Wyżyna Wlaszimska) związanej z legendami czeskimi o Husytach. Blaník pojawia się też w twórczości literackiej Aloisa Jiráska z Hronova. Niedaleko Teplic nad Metují znajdują się nawet.. Jiráskovy skály.
Smetana, „Má vlast”: "Blaník" (YouTube)
Haendel – Biblia i mity
Słynny kompozytor, Händel, autor „Mesjasza” i „Juliusza Cezara”, miał w sobie dolnośląską krew! Jego dziadek był wrocławianinem. Przodkowie ze strony ojca i matki kompozytora mieli śląskie i czeskie pochodzenie. Opuścili rodzinne strony z powodu złych nastrojów politycznych i wyznaniowych i wreszcie wojen religijnych (Wojna trzydziestoletnia). Góry w twórczości tego mistrza pojawiają się epizodycznie. Są wspominane w tekstach.
Teplické skály
okolice Ostrzycy Proboszczowickiej
widoki z Trójgarbu
Warto i tak przytoczyć te fragmenty. Chodzi na przykład o fragment słynnego oratorium „Mesjasz”: „O thou that tellest good tidings to Zion, get thee up on a high mountain” (Wstąp sobie na górę wysoką, Syjonie) z cytatem z księgi Izajasza w Biblii (z ciekawymi koloraturami - pnącymi się melodyjnie w górę - na słowie "mountain" - góra). Także minipera pastoralna „Acis and Galatea” (HWV 49), oparta na mitologii greckiej, zawiera górski motyw. Chodzi o duet głównych bohaterów przechodzący w trio z 2. aktu dzieła, „The flocks shall leave the mountain” („Stada opuszczą góry”).
Haendel, "Mesjasz": „O thou that tellest good tidings to Zion" (YouTube)
Haendel, "Acis and Galatea": „The flocks shall leave the mountain” (YouTube)
Mendelssohn-Bartholdy i Goethe
Mendelssohn-Bartholdy jest dziś niewątpliwie jednym z najpopularniejszych romantyków granych na całym świecie. Kompozytor ten przeznaczył 300 gouldenów zarobionych podczas charytatywnego koncertu na pomoc dla poszkodowanych z Śląska i Ziemi Kłodzkiej (z tym regionem związana była jego rodzina, jego wuj Nathan prowadził biznes w Dusznikach oraz w Kłodzku. Młody Felix był w odwiedzinach u wuja w 1823 roku – w 150. rocznicę śmierci kompozytora w ścianę istniejącego budynku w uzdrowisku, w którym przebywał, wmurowano tablicę pamiątkową). Góry pojawiają się na przykład w kantacie "Die erste Walpurgisnacht" na podstawie tekstu Goethego. To kompozycja opisująca pogańskie obyczaje w górach Harzu.
Mendelssohn, "Die erste Walpurgisnacht" (YouTube)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz