Od zarazy, głodu, wojny, żywiołu... kolumny wotywne (GALERIA: Dolny Śląsk vs. Rzym/Wiedeń/Praga)

Barokowa religijność objawiała się budową niesamowitych świątyń, ale i ciekawych obiektów małej architektury, wkomponowanych w krajobraz miast i obyczajowość epoki. Pamiątką po burzliwych czasach wojen, zaraz, pożarów i powodzi są właśnie kolumny wotywne, które mają niekiedy funkcję tzw. słupów morowych (Pestsäule). Poświęcone są wspomożycielom, patronom, którzy mają chronić przed klęskami pomoru, wojny i żywiołów oraz ratować od ich skutków. Ponad nimi króluje przedstawienie Matki Bożej lub Trójcy. 

Takie artystyczne konstrukcje o religijnej funkcji wznoszono od początku XVII wieku w miastach, które cudem ocalały przed jakimś zagrożeniem, lub też chciały się wkupić w łaskę niebiańską, by uniknąć powtórnego nadejścia tragedii. 


Słynne kolumny maryjne bądź Trójcy Świętej, otoczone wieńcem świętych-patronów, znaleźć można na placach Rzymu, skąd ta tradycja pochodzi, Monachium, Wiednia czy Pragi. Wszędzie tam już w XVII stuleciu tym sposobem dziękowano i proszono o łaskę. Tradycja ta dotarła też w epoce baroku na Ziemię Kłodzką i Dolny Śląsk. W kilku miejscach możemy podziwiać regionalne wersje praskiej czy wiedeńskiej kolumny wotywnej.

Zapraszam: poniżej GALERIA (grafiki i obrazy archiwalne z Czech, Włoch, Niemiec i Austrii + zdjęcia współczesne z Polski: Kłodzko, Bystrzyca Kłodzka, Henryków, Lądek-Zdrój, Duszniki-Zdrój, Cieplice-Zdrój, Świdnica) oraz ciekawostki.

kolumna maryjna w Rzymie, obraz, wolne media, wikimedia.org 

kolumna maryjna w Monachium, wolne media, wikimedia.org 

Kolumny były iście barokowym publicznym gestem wiary. Doskonale wpisywały się w czas kontrreformacji. Rozkwit tego typu architektury przypadł na XVII i XVIII wiek - epokę dojrzałego i schyłkowego baroku. Zaczęło się od tego, że w 1614 roku kolumna została przetransportowana na Piazza Santa Maria Maggiore w Rzymie. Zwieńczono ją brązową figurą Matki Boskiej i Dzieciątka. W ciągu dziesięcioleci to zestawienie posłużyło jako wzór dla wielu kolumn we Włoszech i w innych krajach europejskich. Pierwszą tego typu kolumną na północ od Alp była Mariensäule ufundowana w Monachium w 1638 roku. Ta kolumna zainspirowała inne kolumny maryjne m.in. w Pradze i Wiedniu (z 1645 z kamienia i późniejsza również barokowa odlewana kopia). Praską kolumnę zbudowano na Rynku Staromiejskim (Staroměstské náměstí ) krótko po wojnie trzydziestoletniej. Została ona zniszczona w 1918 roku. Obecnie podejmowane są plany jej odbudowy. 

W międzyczasie zaproponowano artystyczny wariant kolumny morowej i wotywnej – z Trójcą Świętą na szczycie. Jedna z pierwszych kolumn tego typu w monarchii habsburskiej stanęła w Wiedniu w następstwie epidemii dżumy z 1679 roku. Wiener Pestsäule została ukończona w 1694 roku. Na jednym z jej boków widnieją herby: Śląska, Hrabstwa Kłodzkiego i Łużyc. Wspomniane obiekty: w Pradze i Wiedniu – były inspiracją dla miast na terenie Dolnego Śląska i Ziemi Kłodzkiej. Są to podstawowe modele wzorcowe dla wielu innych kolumn przedstawiających Maryję, Trójcę i grupę wspomożycieli.

Mniejsze miejscowości fundowały m.in. krzyże morowe (Pestkreuz). 

kolumna maryjna w Wiedniu, wolne media, wikimedia.org 

kolumna maryjna w Pradze, wolne media, wikimedia.org 

Oprócz Maryi lub Trójcy Świętej wokół kolumny ulokowani są rozmaici święci. To patronowie związani z pomocą w sytuacji wojny, żywiołu (Florian – pożar, Nepomucen -powódź), a także liczna grupa świętych od zarazy. W tej grupie wyróżnia się: św. Rozalię, Sebastiana i Rocha, a także św. Barbarę, św. Franciszka Ksawerego i Karola Boromeusza. Dodatkowo spotykany jest też Archanioł Michał, pokonujący smoka – symbol plagi. Jest to związane z opowieścią o ocaleniu
Rzymu od zarazy w średniowieczu. Właśnie po tym wydarzeniu Mauzoleum Hadriana zyskało miano Castel Sant' Angelo. Chorzy i cierpiący uważają Archanioła Michała za swojego patrona. Wzywa się go też, prosząc o dobrą śmierć.

kolumna Trójcy w Wiedniu, wolne media, wikimedia.org 

ciekawostki z Dolnego Śląska i Ziemi Kłodzkiej 

Kolumna wotywna Najświętszej Maryi Panny w Kłodzku to późnobarokowa kolumna maryjna. Została wykonana w 1680. Jest wzorowana na nieco starszej kolumnie w Pradze. Przestawia: Maryję, a także świętych (m.in. chroniących od zarazy): Sebastiana, Rocha, Karola Boromeusza, Franciszka Ksawerego, Rozalię, Floriana, Józefa, Anioła Stróża i Archanioła Gabriela.

Kłodzko 

Kolumna Trójcy Świętej w Bystrzycy Kłodzkiej. To piękny zabytek pochodzący z 1736 roku. Na szczycie, jak w Wiedniu, widzimy grupę Trójcy Świętej. Poniżej figurę Matki Bożej. Do tego są przedstawienia świętych: Józefa, Anny i Joachima. Poniżej (m.in. chroniących od zarazy, pożaru, powodzi): Archanioła Michała, Floriana, Jana Nepomucena i Franciszka Ksawerego.

Bystrzyca Kłodzka 

Barokowa kolumna Trójcy Świętej stoi również przed klasztorem cystersów w Henrykowie. Niezwykły zabytek pochodzi z końca XVII wieku. Jest wzorowany na kolumnie wiedeńskiej.

Henryków 

Na Ziemi Kłodzkiej znajdziemy też pomnik Trójcy Świętej w Lądku-Zdroju. To barokowa figura wotywna znajdująca się po zachodniej stronie lądeckiego rynku. Została wykonana w latach 1739–1741 przez rzeźbiarza Michaela Klahra Starszego. Związana z ocaleniem miasta od pożaru. Zdobią ją figury ewangelistów oraz świętych. 

Lądek-Zdrój 

Kolejnym uzdrowiskiem z kolumną wotywną są Duszniki-Zdrój. Tam znajdziemy kolumnę wotywną Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Otaczają ją figury św. Floriana i św. Sebastiana - czyli męczenników chroniących przed ogniem i zarazą. 

Duszniki-Zdrój 

Kolumna Trójcy Świętej znajduje się również przy kościele katolickim św. Jana Chrzciciela w Cieplicach. To wiekowe uzdrowisko u stóp Karkonoszy związane z cystersami. Obecnie dzielnica Jeleniej Góry. Kolumnę ufundował hrabia Schaffgotsch. Otaczają ją figury świętych: Sebastiana (od zarazy) oraz Huberta (patron myśliwych, ale i chroniący przed wścieklizną, czyli zakaźną chorobą wirusową!). 

Cieplice 

Piękna kolumna Świętej Trójcy znajduje się również na runku w Świdnicy. Jest barokowa z końca XVII wieku. 

Świdnica 

*****

Na marginesie warto dodać, że ciekawym zabytkiem związanym z ciężkimi czasami wojen i zaraz jest Kaplica Czaszek w Kudowie-Zdroju w dzielnicy Czermna. Są tam zebrane kości ofiar wojen na Ziemi Kłodzkiej i szerzących się po nich epidemiach cholery.

Czermna, Kudowa-Zdrój 

Warto też dodać, że w przygranicznym czeskim Broumovie znajduje się piękna kolumna maryjna z początku XVIII wieku. Jej fundatorem był opat Otmar Daniel Zinke pochodzący ze Strzegomia, za którego sprawą powstała też barokowa perła Dolnego Śląska - klasztor w Legnickim Polu. Autorem słupa maryjnego w Broumovie był rzeźbiarz Jan Brokoff. Jego syn Ferdinand Maximilian Brokoff był autorem dekoracji rzeźbiarskiej bazyliki w Krzeszowie, z kolei uczeń Jana Brokoffa - Jan Jerzy Urbański był współautorem słynnego pomnika Nepomucena na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu. Kolumna w Broumovie przedstawia Maryję z dzieciątkiem na szczycie kolumny w porządku salomonowym (spiralny trzon). Po bokach znajdują się rzeźby patronów, w tym św. Jadwigi śląskiej. Jest też św. Barbara - którą wzywano w czasie pomoru. Możemy podziwiać również św. Małgorzatę ze smokiem - patronkę umierających. 

Mariánský sloup, Broumov

Następna część mojego cyklu, w którym zestawiam architektoniczne i artystyczne inspiracje oraz paralele. Quodlibet to termin zaczerpnięty z łaciny. Oznacza „co się podoba”. Stosowany był m.in. w kompozycjach muzycznych. Jak pokazałem jakiś czas temu na podstawie wałbrzyskiego Książa i norymberskiego Pellerhausu, Mysłakowic i Pompejów, Norwegii i Karkonoszy, Legnicy i Florencji czy też Krzeszowa i Watykanu są też ciekawe architektoniczne quodlibety (pozostałe wpisy w LINKU).

O barkowej architekturze:
horror vacui, czyli na tropie śląskich barokowych szaleństw (Krzeszów, Lubiąż, Wrocław, Świdnica... i inne)

**** 

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt. 

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.  

****