Josef Tichatschek - sudecki śpiewak z Gór Stołowych, pierwszy tenor Wagnerowski! (operowe ciekawostki związane z Sudetami, Dreznem i Wrocławiem)

Premierowym Rienzim i Tannhäuserem Wagnera oraz jednym z pierwszych i najlepszych wykonawców partii łabędziego rycerza (Lohengrina) był współpracownik autora wymienionych dzieł, wokalista o słowiańskich korzeniach – Josef  Ticháček z Teplic nad Metują. Tenor, który uważany jest za pierwowzór śpiewaka bohaterskiego, przyszedł na świat u stóp słynnego kompleksu Skalnego Miasta!  

Głos ze Skalnego Miasta 
Josef Tichatschek (Josef Aloys Ticháček) urodził się 11 lipca 1807 roku w Teplicach nad Metuji w Górach Stołowych (dokładnie w Horní Teplice/Ober Wekelsdorf w domu pod numerem 14, później był to dom numer 4, obecnie nie istnieje) obok słynnego parku Adršpašskoteplické skály. Miejscowość położona jest około 6 km w linii prostej od granicy z Dolnym Śląskiem w Golińsku i Mieroszowie. W 1790 roku to miejsce odwiedził Goethe. 

Tichatschek wykonujący partię Tannhäusera podczas prapremiery opery w Dreźnie w 1845 roku, grafika z epoki, wolne media, wikimedia.org 

nieistniejący już dom rodzinny śpiewaka w Teplicach, za: "Deutsche Volkskunde aus dem östlichen Böhmen" 1908

Teplickie Skały

Ticháček uczył się w szkole przy klasztorze w Broumovie. Właśnie w chłopięcym chórze ujawniły się jego talenty śpiewacze. Początkowo Tichatschek  studiował medycynę. Okazało się, że wkrótce porzucił nauki przyrodnicze dla sztuki. Był cenionym wykonawcą dzieł takich twórców, jak Rossini, Auber, Bellini , Mozart, Beethoven czy Meyerbeer. Debiutował w 1831 roku. W Dreźnie występował od 1837 roku. 

Słynny XIX-wieczny śpiewak operowy był przyjacielem i współpracownikiem Richarda Wagnera w czasach drezdeńskich (lata 40. XIX wieku). Był ceniony przez kompozytora jako ucieleśnienie jego wizji nowego rodzaju tenora - głosu bohaterskiego. Dla niego, dla śpiewaka z sudeckiej krainy, mistrz dramatu muzycznego napisał tytułowe partie w takich dziełach, jak Rienzi, Tannhäuser (Ticháček śpiewał w prapremierowym wykonaniu właśnie w Dreźnie) czy Lohengrin (Wagner widział go w roli odtwórcy tytułowej ról w monachijskim wykonaniu, nawet gdy tenor był po 60.!). 

Broumov i klasztor w Broumovie 

Tichatschek zasłynął jako pierwszy wagnerowski Heldentenor. Ticháček wystąpił w rolach głównych w drezdeńskich prapremierach wielkich oper romantycznych Wagnera. 

Gościnie śpiewał też w innych miastach, w tym na Dolnym Śląsku. Odwiedził również Wrocław. Znany jest nawet list Wagnera z 18 lipca 1843 roku do Ticháčka we Wrocławiu. Zaczyna się od słów: "Nie mogłam się powstrzymać od napisania kilku linijek, przede wszystkim chciałbym życzyć powodzenia w wielkich sukcesach we Wrocławiu...." (fragment artykułu "Aus Joseph Tichatscheks Nachlass"). List ukazał się drukiem w 1907 na łamach "Bühne und Welt". 

przedruk listu Wagnera do Tichatschka we Wrocławiu, domena publiczna, za: STAATS- UND UNIVERSITÄTSBIBLIOTHEK HAMBURG

Pracowity wrzesień spędził tenor we Wrocławiu w 1849 roku, kiedy Wagner był już na emigracji w Szwajcarii. Tichatschek przyjął zaproszenie na Dolny Śląsk przez miesiąc występował na deskach wrocławskiego teatru miejskiego, dziś Opery Wrocławskiej. Od 2 do 26 września 1849 roku zaśpiewał we Wrocławiu główne role męskie w takich dziełach, jak: 

Auber; "Niema z Portici" (z 1828 roku)

Weber: "Oberon" (1826)

Meyerbeer: "Hugenoci" (1836)

Weber: "Wolny Strzelec" (1821)

Spontini: "Fernand Cortez" (1809)

Meyerbeer: "Robert Diabeł" (1831)

Marschner: "Templariusz i Żydówka" (1829)

O występach śpiewaka na bieżąco informowała prasa, w tym "Schlesische Zeitung".

informacje o gościnnych występach Tichatschka we Wrocławiu na łamach "Schlesische Zeitung", 1849

Wagner bardzo go cenił do końca kariery. Jeszcze w latach 60. XIX wieku, kiedy święcił triumfy w Monachium pod patronatem króla Bawarii, zdecydował się wystawić dla monarchy Lohengrina. Król Ludwig miał wręcz obsesję na punkcie łabędzi. Jego słynny zamek Neuschwanstein to nie tylko architektoniczna ilustracja dzieł mistrza opery, ale i przede wszystkim – co mówi nazwa – nowa łabędzia twierdza bawarskiego władcy. Król jednak nie zgodził się na udział starawego Czecha. Młody, i nieco narcystyczny Ludwig utożsamiał się z rycerzem z opery, więc nie chciał oglądać podeszłego już operowego króla. Nie pomogły perswazje autora dzieła i jednocześnie dawnego współpracownika Ticháčka. Wkrótce zresztą wykonawca operowych partii heroicznych bohaterów zszedł ze sceny, na której święcił przez dziesięciolecia triumfy.

Był już na emeryturze artystycznej, kiedy odbył się pierwszy wagnerowski festiwal w Bayreuth w 1876 roku. Zmarł 18 stycznia 1886 w Dreźnie. Ticháček jest pochowany w stolicy Saksonii. Do dziś zachował się jego nagrobek. W miejscu jego urodzenia stoi za to pomnik. Odbywają się też uroczystości poświęcone śpiewakowi.

Pomnik na cześć Ticháčka w Teplicach 

 Warto też dodać, że w 2011 roku powstał film fabularny „Celles qui aimaient Richard Wagner”. Rolę  Ticháčka wykonał tam znany tenor Roberto Alagna, prywatnie mąż świetnej polskiej mezzosopranistki Aleksandry Kurzak. Obok śpiewaka z Francji we wspomnianym filmie wystąpił też Jean-François Balmer (znany ostatnio z obrazów Ozona i Żuławskiego) jako Wagner i kojarzona u nas z TV Elizabeth Duda w roli żony kompozytora.

grób śpiewaka w Dreźnie 

Opera z Saskiej Szwajcarii 
Co ciekawe Lohengrin, którego przez wydarzenia polityczne (Wiosna Ludów w Dreźnie) na premierze nie zaśpiewał Tichatschek, powstawał w innym słynnym Skalnym Mieście. Wagner komponował go, odpoczywając w Saskiej Szwajcarii koło Drezna. Na pamiątkę jego pobytu stoi tam gigantyczny pomnik kompozytora (największy na świecie), a z głośników płynie muzyka z przygrywki do opery.

Pomnik Wagnera jako rycerza Graala (jak Lohengrin!) przy Lochmühle w Liebethaler Grund oraz okolica 

Wagner mieszkał w malowniczej miejscowości o nazwie Graupa. Zachował się tam dom, który nosi nazwę Lohengrinhaus. Lohengrin premierę miał w Weimarze w słynnym Hoftheater w 101. rocznicę urodzin słynnego weimarczyka, Johanna Wolfganga von Goethego (co ciekawe ten poeta i naukowiec odwiedził czeskie Skalne Miasto w sierpniu 1790 roku, 17 lat przed przyjściem na świat późniejszego słynnego odtwórcy Lohengrina w Teplicach!).

Goethe w Skalnym Mieście 

Wagner nie widział tej inscenizacji. Przebywał na emigracji. Jeszcze w XIX wieku opera była wystawiana w wielu niemieckich miastach, ale też we Francji, w Rosji czy w USA. Sukcesy odnosili w niej m.in. polscy bracia Jan i Edward Reszke. Na festiwalu wagnerowskim w Bayreuth Lohengrin miał swoją premierę w lipcu 1894 roku, już po śmierci kompozytora i prawie pół wieku od ukończenia. 

Na koniec jeszcze jedna ciekawostka. Prapremiera "Tannhäusera" odbyła się w gmachu I Opery Sempera. Zbudował ją architekt, Gottfried Semper, także przyjaciel Wagnera. Semper był synem kupca z Kamiennej Góry na Dolnym Śląsku. Teplice, z których pochodził ulubiony drezdeński śpiewak Wagnera, i Kamienną Górę, z której pochodził ojciec architekta drezdeńskiej opery, dzieli w linii prostej około 22 km! 

Drezno leży na Pogórzu Zachodniosudeckim, położone jest nad Łabą, która wypływa w Karkonoszach. 

Widok z najwyższego szczytu Skalnego Miasta w kierunku Kamiennej Góry 

polecam również:

Śpiewający rycerz, święta i bogini Wenus – czyli związki opery Wagnera z Dolnym Śląskiem i Sudetami (ciekawostki)

Łabędzi rycerz i Śląsk (Lohengrin Wagnera i kilka śląskich smaczków)

Wagner i Dolny Śląsk oraz Dolnoślązacy (odwiedziny w regionie, znajomi i wykonawcy)

#opera

niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic 

 

****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 

CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.