Kristallnacht na Dolnym Śląsku....– co zniszczono z nienawiści, a co cudem przetrwało

W nocy z 9 na 10 listopada 1938 roku doszło na terenie ówczesnych Niemiec do pogromu nazywanego Nocą Kryształową (Kristallnacht). Wydarzenia zainicjowane przez władze nazistowskie wynikały z nakręcającej się spirali nienawiści wobec Żydów. Podczas tragicznej nocy życie straciło wiele osób. Bilans strat obejmuje również zniszczone synagogi. Noc Kryształowa swoim zasięgiem objęła także Dolny Śląsk, przed wojną część Rzeszy. Tylko nieliczne świątynie wyznania mojżeszowego przetrwały ten zły czas...

Nazwa wydarzenia wzięła się od tego, że ulice niemieckich miast zostały zasypane odłamkami szkła i kryształów ze zniszczonych żydowskich mieszkań i sklepów. Pogrom miał charakter zorganizowany i był wielką manifestacją narastającego antysemityzmu. Od 1989 roku wydarzenia z 1938 roku upamiętnia Dzień Walki z Faszyzmem i Antysemityzmem, który wcześniej obchodzony był jako Dzień Pamięci o Nocy Kryształowej.


Piekło antysemityzmu kosztowało życie wiele istnień, ale również pochłonęło dobytek kultury. Symboliczny, krótki pamiątkowy przegląd synagog - utraconych i ocalałych - z terenu Dolnego Śląska i Łużyc. 

makieta zniszczonej synagogi kłodzkiej w Muzeum Ziemi Kłodzkiej 

tablica upamiętniająca kłodzką synagogę 

Zło drzemiące w tłumie 
Historycy podają, że w nocy z 9 na 10 listopada 1938 roku doszło w całych Niemczech do pogromu ludności żydowskiej. Ta haniebna akcja miała być spontaniczna, w rzeczywistości była sterowana przez ówczesne władze i ich służby. Doszło do morderstw oraz aktów wandalizmu.

Wrocławska synagoga zniszczona w Noc Kryształową - archiwalna widokówka, wolne zbiory 

Życie w bezpośrednich starciach straciły dziesiątki osób narodowości żydowskiej, tysiące trafiły do obozów. Dane dotyczące pogromu mówią też o 171 spalonych i zdewastowanych synagogach i tysiącach zniszczonych sklepów oraz mieszkań i domów. Zbezczeszczono również prawie wszystkie cmentarze żydowskie. Wśród spalonych synagog można wymienić np. Nową Synagogę we Wrocławiu, największą w tym mieście i regionie, ale też świątynie w takich miastach, jak: Kłodzko, Świdnica, Bolesławiec, Kamienna Góra (stała 80 lat), Legnica, Wałbrzych, a także Głogów, gdzie zniszczono jedną z najładniejszych synagog w tej części Europy.

Kłodzka synagoga zniszczona w Noc Kryształową - archiwalna widokówka, wolne zbiory 

synagoga w Głogowie, wolne media, wikimedia.org 

synagoga w Świdnicy, wolne media, wikimedia.org 

Ocalały nieliczne 
Tylko niektóre zabytki sakralne związane z kulturą żydowską przetrwały pogrom. Zwykle dzięki zbiegom okoliczności. Synagoga pod Białym Bocianem we Wrocławiu, klasycystyczny zabytek, przetrwała dzięki specyficznej lokalizacji. Budynek po wojnie niszczał, został dopiero niedawno pieczołowicie odrestaurowany.

Synagoga pod Białym Bocianem 

Synagoga w Dzierżoniowie z kolei w chwili rozpętania się piekła Nocy Kryształowej była już budynkiem odkupionym i nie pełniła roli sakralnej. Budynek jest obecnie odnowiony i służy za centrum spotkań i miejsce pamięci.

Synagoga w Dzierżoniowie 

Stara Synagoga w Oleśnicy, która jest obecnie jednym z najstarszych budynków w Polsce pełniącym w przeszłości funkcje synagogi, przetrwała z jeszcze innego powodu. Już od XVI wieku nie była to budowla służąca Żydom. W chwili pogromu zarządzała nią parafia ewangelicka. Obecnie jest to zbór zielonoświątkowy. W ten sposób przetrwał też kościół św. Barbary w Strzegomiu, który do połowy XV wieku był synagogą.

Dawna synagoga w Oleśnicy 

 kościół św. Barbary w Strzegomiu, który do połowy XV wieku był synagogą.

Synagoga w Ziębicach - również przetrwała przedwojenne ataki antysemickie i wojenną zawieruchę. To unikatowy - choć dziś niestety dość zaniedbany - obiekt wybudowany w stylu angielskiego neogotyku. Uroczyste otwarcie odbyło się w 1845 roku. Od 1033 do końca wojny był to magazyn zbożowy.

synagoga w Ziębicach 

Co ciekawe ocalała także świątynia u naszych sąsiadów. Synagoga w łużyckim, dziś przygranicznym Görlitz, które należało administracyjnie do Dolnego Śląska, przetrwała pogrom jako jedyna na terenie obecnej Saksonii. Została podczas Nocy Kryształowej tylko lekko uszkodzona. Obecnie trwa remont budynku, który ma być przeznaczony na cele kulturalne. Obiekt powstał na początku XX wieku.

Synagoga w Görlitz

polecam również:

Galerie z synagogami na Dolnym Śląsku, w Krakowie i w Niemczech 

kirkuty 

niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic 

 

****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 

CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****