Quodlibet: przebłysk barokowego Rzymu w Krakowie

Z Książa, któremu poświęcony był pierwszy odcinek quodlibetu, przenosimy się do Krakowa. W stolicy Małopolski zobaczymy architektoniczne dzieło, które da nam wrażenie pobytu w Rzymie! To wspaniały i ciekawy kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Patrząc na niego, można mieć wrażenie, że widzimy przed sobą chiesa di Santa Susanna alle Terme di Diocleziano albo też inną rzymską świątynię, chiesa del Santissimo Nome di Gesù.

Barokowe arcydzieła z Wiecznego Miasta stanowią wzór dla wielu późniejszych świątyń. Pięknym tego przykładem jest właśnie krakowski kościół przy ul. Grodzkiej. Ten sakralny skarb ciekawy jest też z kilku innych powodów. O tym dalej.

pod kopułą krakowskiego kościoła

Quodlibet to termin zaczerpnięty z łaciny. Oznacza „co się podoba”. Stosowany był m.in. w kompozycjach muzycznych. Jak pokazałem jakiś czas temu na podstawie wałbrzyskiego Książa i norymberskiego Pellerhausu są też ciekawe architektoniczne quodlibety. Dziś kolejne zestawienie. Tym razem wybrane obiekty dzieli nie 500, a około 1500 km!

Za posągami
Zostańmy na chwilę w dawnej stolicy Polski. Zabytkowy kościół Piotra i Pawła uznawany jest za pierwszą budowlę architektury barokowej w Krakowie. Jako nowość w tym stylu, kościół siłą rzeczy nie mógł czerpać z lokalnych wzorców. Głównym eksporterem idei artystycznych była słoneczna Italia, gdzie w pełnym rozkwicie powstawały kolejne dzieła inspirowane antykiem. Plan krakowskiego kościoła wykonał prawdopodobnie Giovanni de Rossis. Był on realizowany od końca XVI wieku. Następnie został modyfikowany przez Giovanniego Marię Bernardoniego.

elewacja kościoła Piotra i Pawła w Krakowie

Ostateczny kształt kościołowi nadał w latach 1605-1619 Giovanni Trevano. Ukończona świątynia została konsekrowana 8 lipca 1635 roku. Pół wieku po kościele Il Gesù i ponad ćwierć wieku po Santa Susanna.

elewacja kościoła Piotra i Pawła w Krakowie

Na uwagę, w kontekście tego porównania, zasługuje szczególnie dwukondygnacyjna fasada. Wykonana jest z dolomitu, czyli materiału pokrewnego z marmurem. Historycy sztuki zwracają uwagę, że wyglądem do złudzenia przypomina rzymski kościół Santa Susana. Widoczne są też nawiązania do wspomnianego kościoła jezuickiego Il Gesù w Rzymie.

elewacja kościoła Piotra i Pawła w Krakowie

W niszach fasady krakowskiego arcydzieła baroku znajdują się posągi świętych jezuickich. Fasadę wieńczy herb fundatora, króla Zygmunta III. Ogrodzenie placu przed świątynią to również ciekawa perełka. Jest to sto lat młodszy od świątyni projekt. Wizerunki z kamienia przedstawiają apostołów.

Rzymskie wzory
Za budowę kościoła św. Zuzanny odpowiadał Carlo Maderno, ten sam architekt, którego koronnym dziełem jest fasada bazyliki św. Piotra w Watykanie. Wczesnobarokowy mistrz wykorzystał bardzo modny wówczas na półwyspie design, wzorowany na antycznych budowlach. Maderno zmarł w Rzymie w 1629 roku, jeszcze przed uroczystym otwarciem polskiej świątyni wzorowanej na jego dziele.

Kościół Zuzanny, grafika: Giuseppe Agostino Vasi

Wspomniany wyżej Jan Maria Bernardoni, który odpowiadał za przekształcenie projektu fasady w Krakowie, miał już na koncie budowę kościoła Bożego Ciała w Nieświeżu. Już tam nawiązał do rzymskich kościołów. Pochodzący z Włoch Bernardoni był jezuitą i przez kilka lat służył w kościele Il Gesù. Zaczerpnięcie wzorca wydaje się więc oczywiste. Kościół w Rzymie uważa się za prototyp wielu innych barokowych budowli sakralnych, szczególnie jezuickich znajdujących się na terenie całej Europy (ale i w obu Amerykach!). Został on zaprojektowany przez Giacomo della Porta oraz Jacopo Barozzi da Vignola.

Kościół Il Gesù, grafika: Giuseppe Agostino Vasi

Fasada włoskiego proptotypu jest stosunkowo statyczna, jednak już pozwala na dynamiczną i kontrastową grę światła i cienia na materiale budowlanym. To miało być późniejszym wyznacznikiem stylistycznym epoki. Budowla została ukończona w 1580 roku. O tym, jak wpływowy i żywotny był to wzór, może świadczyć to, że np. kościół bracki św. Józefa w Krzeszowie z lat 1690 – 1696, jest również architektonicznym echem rzymskiej świątyni starszej o ponad 100 lat.

fasada kościoła św. Józefa w Krzeszowie

Panteon i wahadło
Nie sposób nie wspomnieć o innych ciekawostkach z krakowskiej świątyni. Warto podkreślić, że ma ona bardzo piękne, bogate wnętrze oraz ważne i interesujące detale oraz miejsca. W podziemiach kościoła pochowany jest między innymi ks. Piotr Skarga. Trwają prace nad utworzeniem w całego Panteonu Narodowego. Jednym z już pochowanych w nim jest uznany twórca, Sławomir Mrożek. W kościele tym jest zawieszone najdłuższe w Polsce wahadło Foucaulta. To proste urządzenie, które pozwala zaobserwować ruch obrotowy Ziemi wokół własnej osi.