Einstein i Ślązacy – rówieśnicy, współpracownicy i kontynuatorzy (Born, Stern, London, Eberty, Nissen - wybór ciekawostek)

Wielki fizyk, noblista, zapisał się w pamięci ludzkości epokowymi dokonaniami. Jego teorie odmieniły bieg nauki. Dziś uchodzi za symbol. Z jego życiem, pracą oraz odkryciami związani są też mieszkańcy dawnego Śląska. Tym razem naukowo – o kilku ciekawych osobach. Pojawią się: Otto Stern, Max Born (młodsi koledzy wielkiego Alberta) oraz Fritz London, najmłodszy w tym gronie, niedoceniony odkrywca, związany z teoriami Einsteina. A także lekarz, który ocalił życie geniuszowi - Nissen. Z kolei Eberty związany z Jelenią Górą i Wrocławiem zmarł, kiedy Einstein miał zaledwie 5 lat, jednak jego dzieło zainspirowało naukowca do rozważań o czasie i przestrzeni! Więź była na tyle silna, że świeżo upieczony Noblista napisał w 1923 roku wstęp do wznowionego wydania dzieła astronoma-amatora, który zmarł w Karkonoszach. 

Wspomnianych naukowców łączy nie tylko stolica Dolnego Ślaska, gdzie urodzili się lub edukowali i pracowali, oraz współpraca z Einsteinem czy badanie jego odkryć, ale też żydowskie korzenie. Z powodu antysemickiej polityki ówczesnych Niemiec mieli poważne problemy i musieli emigrować. 


Albert Einstein urodził się 14 marca 1879 roku w Ulm. 14 marca jest znany dziś jako Dzień Liczby Pi (od amerykańskiej formy zapisu daty, która przypomina liczbę – 3.14). Wspomnienie Pi jest powiązane z matematyką i geniuszami fizyki teoretycznej. To data urodzin Einsteina, ale i śmierci Stephena Hawkinga (14 marca 2018 roku).

Einstein (wolne media, commons.wikimedia.org)

Max Born
Urodził się 11 grudnia 1882 roku we Wrocławiu. Był matematykiem i fizykiem, laureatem Nobla w dziedzinie fizyki w 1954 roku. Born i Einstein byli geniuszami i kolegami. Wielką pamiątką po ich długiej relacji jest zbiór listów z lat 1916-1955 (korespondencja ta dotyczy nie tylko zagadnień naukowych, ale zawiera również komentarze na temat bieżącej sytuacji politycznej, uwagi na temat muzyki czy też zwyczajne opowieści z życia codziennego). 

tablica Maksa Borna we Wrocławiu 

popiersie Maksa Borna, galeria słynnych wrocławian, Muzeum Miejskie Wrocławia, hall starego ratusza 

Einsteina i Borna dzieliło tylko kilka lat różnicy wieku, jednak uważany za odkrywcę równania E=mc₂, starszy z fizyków reprezentował „starą szkołę”. Młodsi badacze, w tym Born, intensywnie eksplorowali teorię kwantową. Wrocławianina z twórcą teorii względności łączy też uczestnictwo w tzw. Manifescie Russella-Einsteina. Był to międzynarodowy, powojenny apel 11 naukowców w sprawie kontroli zbrojeń.
Born został uczczony w rodzinnym mieście – jego imieniem nazwany został plac. Adres ma przy nim Wydział Fizyki i Astronomii Uniwersytetu Wrocławskiego.

Born (wolne media, commons.wikimedia.org)

Otto Stern
Urodził się 17 lutego 1888 roku w Żorach. Był niemieckim fizykiem, laureatem Nobla w dziedzinie fizyki w 1943 roku. Był związany z Wrocławiem: nauka w Johannesgymnasium oraz doktorat na Uniwersytecie Wrocławskim. Drogi dwóch fizyków połączyły się w Pradze, gdzie pracowali na tamtejszym uniwersytecie. Zostali przyjaciółmi. Einstein w Pradze przebywał jednak tylko 1,5 roku. Współpracowali też razem epizodycznie w Zurychu. Wkrótce wybuch I wojny światowej przerwał na kilka lat karierę Sterna. Od roku 1919, po powrocie na uczelnię, współpracował z wspomnianym wyżej Maksem Bornem. Po dojściu Hitlera do władzy wyemigrował do USA. Do nagrody Nobla nominowany był... aż 82 razy w latach 1925–1945 (co daje mu 2. miejsce w rekordach). Był jednym z wielu noblistów, którzy współpracowali przy słynnym Projekcie Manhattan (MED). Od 1993 roku przyznawana jest nagroda Stern–Gerlach Medal. 

Stern (wolne media, commons.wikimedia.org)

Fritz London
Również urodził się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej na Śląsku. Dokładnie 7 marca 1900 roku we Wrocławiu. Był pięciokrotnie nominowany do nagrody Nobla. Studiował pod kierunkiem Schrödingera, słynnego fizyka teoretyka, jednego z twórców mechaniki kwantowej, laureata Nobla z dziedziny fizyki w roku 1933 (w popularnym przekazie znany z eksperymentu o nazwie „Kot Schrödingera”).
London prowadził badania związane z efektem kwantowym nazywanym Kondensacją Bosego-Einsteina. W 1938 roku fizyk z Wrocławia powiązał teorię Bosego-Einsteina (opublikowaną jako hipoteza w 1924 roku) z badanymi przez niego eksperymentalnie zjawiskami nadciekłości helu i nadprzewodnictwa (F. London "The λ-Phenomenon of Liquid Helium and the Bose-Einstein Degeneracy" ("Nature" 1938)). Co ciekawe dopiero w roku 2001 grupa naukowców otrzymała Nobla właśnie za otrzymanie nowego stanu materii, czyli kondensatu Bosego-Einsteina (z atomów gazu rubidu).
Na jego cześć nazwane zostały pojęcia związane z mechaniką kwantowa: London moment i siły dyspersyjne Londona. Z braćmi London (Fritzem i Heinzem) wiąże się też pojęcie stosowane w nadprzewodnictwie: głębokość wnikania Londonów. Przyznawana jest również nagroda Fritz London Memorial Prizes.

Wrocław z wieży, widok w kierunku Uniwersytetu Wrocławskiego 

Felix Eberty

26 stycznia 1812 roku urodził się Georg Friedrich Felix Eberty, prawnik, amator astronomii i pisarz związany z Dolnym Śląskiem (gdzie pracował jako sędzia we Wrocławiu i Jeleniej Górze) oraz z Karkonoszami (gdzie zmarł w Miłkowie/ Arnsdorf, 7 lipca 1884). We Wrocławiu wydał anonimowo "Die Gestirne und die Weltgeschichte. Gedanken über Raum, Zeit und Ewigkeit" (1846/47). Publikacja szybko doczekała się wydania angielskiego. Badacze uznają, że książka ta wywarła wpływ na młodego Einsteina i zachęciła go do rozmyślań nad istotą czasu i przestrzeni. W 1923 roku Albert Einstein, tuż po otrzymaniu Nobla, przygotował przedmowę (datowana na 5 czerwca 1923) do nowego wydania "Die Gestirne und die Weltgeschichte" z 1925 roku. 

polski biogram naukowca, encyklopedia z XIX wieku, Google Books 

niemieckie (wrocławskie) i angielskie (londyńskie) wydanie astronomicznego dzieła naukowca, który mieszkał w Jeleniej Górze, Wrocławiu i Miłkowie 

Rudolf Nissen
9 września 1896 roku w Nysie (historyczny Dolny Śląsk, później prowincja Górnośląska, obecnie Opolszczyzna) urodził się chirurg Rudolf Nissen, student uniwersytetu we Wrocławiu, wybitny lekarz i chirurg. Jego pacjentem był w 1948 roku Albert Einstein, któremu śląski medyk uratował życie. Einstein wysłał Nissenowi kultową fotografię, na której pokazał dziennikarzom język, z notatką: "To Nissen my tummy / The world my tongue" (za: "Einstein & Newton: A Comparison of the Two Greatest Scientists", 'My dad has Einstein's brain' - The Guardian). Na cześć nyskiego chirurga przyznawana jest Nagroda im. Rudolfa Nissena ufundowana przez Deutsche Gesellschaft für Allgemein- und Viszeralchirurgie. W praktyce medycznej stosowany jest zabieg nazywany fundoplikacją Nissena. Jego kariera związana była głównie z Turcją, USA i Szwajcarią. 


******

Post został opublikowany w 2019 roku z okazji 140. rocznicy urodzin Einsteina. 

polecam również:

#nauka, #ciekawostka, #noblista 

****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.

CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****