welthellsicht - moje spojrzenie na świat : Avenarius, czyli rajski artysta – kolega Hauptmanna, krewny Wagnera (ślady: Gryfów Śląski, Jagniątków, Sokołowsko)

Johannes Maximilian Avenarius był niezwykle utalentowanym artystą. W jego żyłach płynęła od pokoleń krew ludzi sztuki i humanistów. Wywodził się z dynastii księgarzy, wydawców i malarzy oraz ludzi teatru i poezji. Ten urodzony w Gryfowie Śląskim ekspresjonista, przyjaciel noblisty Gerharta Hauptamnna, był wnukiem siostry Ryszarda Wagnera. Malował m.in. niezwykłe freski w Jagniątkowie oraz Sokołowsku. Ostatnie lata życia na Dolnym Śląsku spędził w malowniczym Unisławiu Śląskim. Zmarł w Berlinie. Został pochowany na cmentarzu Nikolaikirchhof w Görlitz.

W 2019 roku mija 65 rocznica śmierci śląskiego twórcy znanego szczególnie z barwnych malowideł w domu Hauptmanna, nazywanych Rajską Halą.

Kilka słów i zdjęć związanych z ciekawym twórcą.

Niezwykli krewni

Zacząć można od tego, że pradziadkiem malarza był Ludwig Geyer – aktor i malarz. Ojczym (bądź też biologiczny ojciec) Ryszarda Wagnera i ojciec młodszej siostry autora "Tristana", która na imię miała Augusta Cäcilie Geyer.

Ludwig Geyer - pradziadek malarza i ojczym (lub ojciec) Richarda Wagnera - wolne media (wikimedia.org)

Była ona babką ekspresjonisty, który zostawił po sobie ślad na Śląsku. Ludwig Geyer grał w wielu teatrach, w tym na początku XIX wieku we Wrocławiu (kilka lat wcześniej w tym mieście pracował jego przyjaciel, słynny kompozytor C.M. Von Weber). Jego córka, a siostra autora dramatów muzycznych, wyszła za mąż za Eduarda Avenariusa.

tablica upamiętniająca narodziny malarza w Gryfowie

Był on znanym księgarzem z Saksonii. Jego synowie Ferdinand (pisarz) i Richard (filozof, Wagner był jego ojcem chrzestnym. Postać wzorowana na jego osobie, o tym samym nazwisku, pojawia się w powieści Kundery) byli poważanymi ludźmi świata sztuki i nauki.

Ferdinand i Richard - wujowie malarza z Gryfowa - wolne media (wikimedia.org)

Ojcem malarza był doktor Ludwig Avenarius.

Jako ciekawostkę można podać, że słynny kompozytor odwiedził okolice urodzin malarza 24 lata przed jego narodzinami. Wagner koncertował w Lwówku Śląskim, który jest oddalony około 19 km od Gryfowa (w powiecie lwóweckim).

Tablica upamiętniająca narodziny Wagnera w miejscu nieistniejącego domu rodzinnego artysty w Lipsku. Jego siostra, babka Avenariusa, przyszła na świat 2 lata po Richardzie

Kariera przerywana wojnami

Johannes Maximilian Avenarius urodził się 7 stycznia 1887 roku w Gryfowie Śląskim, niewielkim miasteczku na Pogórzu Izerskim, pomiędzy Jelenią Górą a Zgorzelcem, na granicy między historycznym Dolnym Śląskiem a Łużycami. Jest niewątpliwie jedną z bardziej znanych osób z tej miejscowości (pochodzi z niej też polski aktor Andrzej Chyra).

z centrum Gryfowa Śląskiego - ratusz, kamienica w rynku, herb

Avenarius od dziecka przejawiał talent, Studiował w Dreźnie. W 1907 poznał Gerhardta Hauptmanna, uznanego pisarza, który wkrótce później został uhonorowany literackim Noblem. Twórcy do końca swych dni pozostali w przyjacielskich stosunkach. Ostatni raz widzieli się tuż przed przesiedleniem z Dolnego Śląska. Karierę artysty przerwał wybuch I wojny światowej. Avenarius był ciężko ranny na froncie. Po zakończeniu konfliktu wrócił do pracy twórczej. Od Hauptmanna otrzymał zlecenie namalowania polichromii w jego willi Wiesenstein w Jagniątkowie (obecnie dzielnica Jeleniej Góry).

willa Hauptmanna i ekspozycja poświęcona pisarzowi

Już wcześniej na zlecenie autora liryki i dramatu oraz powieści ilustrował jego dzieła literackie. W pięknym domu pisarza (dziś mieści się tam muzeum) powstała niezwykła Rajska Hala inspirowana twórczością noblisty oraz wątkami biblijnymi i sudecką przyrodą. Twórczość artysty charakteryzowała się awangardowym podejściem do formy i treści dzieł. Avenarius nie bał się jaskrawych barw i ekspresjonistycznego dynamizmu swoich prac. Pełne kolorów i niezwykle wizjonerskie rysunki nie były jednak przez wszystkich doceniane.

freski w domu Hauptmanna

Wraz z dojściem nazistów do władzy nowatorskie podejście do sztuki zaczęto z urzędu piętnować. Entartete Kunst – termin ukuty przez nową władzę stał się wyznacznikiem wykluczenia. Dzieła wielu mistrzów były niszczone, wystawy zamykano, a artyści tracili zlecenia i pracę w ważnych ośrodkach. Reżim mścił się też na sudeckim malarzu. Nadeszły dla niego trudne czasy.

freski w domu Hauptmanna

Wytchnienia, ale i nowych zleceń grafik z Gryfowa szukał w okolicach Wałbrzycha. Osiedlił się w latach 30. XX wieku w wiosce pod Mieroszowem. Właśnie w Unisławiu Śląskim zamieszkał z drugą żoną i tam pisał oraz projektował.

okolice Unisławia widziane z Bukowca

dawny kościół i cmentarz ewangelicki w Unisławiu

Ten etap jego życia to polichromie w kościele w Sokołowsku (zostały po wojnie zamalowane!) oraz zdobienia w licznych uzdrowiskach, kurortach i sanatoriach w okolicy od Szczawna-Zdroju po Sokołowsko.

dawna leśniczówka w Sokołowsku, z którą związany był przyjaciel malarza, noblista literacki, Hauptmann

Warto dodać, że z Sokołowskiem, jaki Szczawnem związany był też przyjaciel malarza, czyli pisarz Hauptmann. Archiwalna praca na temat dzieł artysty z kaplicy w Sokołowsku wraz z ilustracjami została wydana i można ją przeczytać online - "Die Kapellenbilder von Joh. M. Avenarius in Görbersdorf in Schlesie" (link TUTAJ).

kościół w Sokołowsku, stan obecny

polichromie Avenariusa w Sokołowsku na archiwalnych, przedwojennych zdjęciach, "Die Kapellenbilder von Joh. M. Avenarius in Görbersdorf in Schlesien", za: https://www.bibliotekacyfrowa.pl/

widok z Kostrzyny na Sokołowsko (w dole) w sąsiedztwie Unisławia - w oddali Karkonosze, gdzie artysta pracował nad zdobieniem willi Hauptmanna

dawne sanatorium w Sokołowsku, dziś pracownia sztuki współczesnej w odbudowie

W Sokołowsku kwitnie dziś sztuka awangardowa

Kolejna wojna zastała Avenariusa właśnie w Unisławiu. Po wojnie został wysiedlony z tej urokliwej wsi, którą otaczają wzniesienia Pasma Lesistej i Gór Suchych. Osiadł w Berlinie. Spędził tam kilka ostatnich lat życia. Zmarł 21 sierpnia 1954 roku w Berlinie.

Avenarius wykonywał też zlecenia dla uzdrowiska w Szczawnie-Zdroju, w tym kurorcie na świat przyszedł jego przyjaciel Hauptmann. Na zdjęciach zakład przyrodoleczniczy przed pożarem

Został pochowany na cmentarzu św. Mikołaja (Nikolaikirchhof) w Görlitz. Ta ważna nekropolia to również miejsce spoczynku słynnego mistyka Jakoba Böhme.