Misterium czasów dekadencji i synteza sztuk - "Parsifal" Wagnera: śląskie ciekawostki związane z tym dziełem

Muzyczne misterium sceniczne „Parsifal” to szczególne dzieło w literaturze operowej. Nie tylko opowiada o rycerzach z legend arturiańskich, ale i świętym Graalu czy też mistyce męki Chrystusa. Te dość zaskakujące -  jak na romantyczną sztukę sceniczną – zagadnienia, dodatkowo oprawione w modernistyczną muzykę, jak i status „łabędziego śpiewu” twórcy zmarłego kilka miesięcy po premierze sprawiły, że dzieło otoczyła aura wręcz kojarzona z sektą. Co ciekawe bliski historyczny związek z tym dramatem i muzyką mają też śląskie lokalizacje i Ślązacy. 

Kilka słów i garść ciekawostek na temat jednego z najbardziej niezwykłych dzieł teatru muzycznego (I i II akt zawierają udramatyzowaną wizję nabożeństwa o chrześcijańskich, a według niektórych mowa raczej o jego już heretyckich rysach! - stąd padają nawet kategorie teatru rytualnego). Plus kontekst regionalny (Wrocław i Ślązacy). 

„Parsifal” to ostatnie dzieło sceniczne Wagnera, określane jest jako uroczyste misterium. Zarazem pierwsze, które napisał z przeznaczeniem dla własnego teatru w Bayreuth. Kompozytor zmarł (w 1883) kilka miesięcy po premierze utworu, która miała miejsce podczas 2. Festiwalu Wagnerowskiego w Bayreuth latem 1882 roku. Już wówczas „Parsifal” był dziełem-symbolem, niezwykle ważnym punktem w rozwoju sztuki europejskiej. Na „Parsifala” wściekał się Nietzsche, wcześniej oddany wielbiciel Wagnera. Dziełem zachwycali się inspirowali symboliści i artyści awangardy ówczesnej Europy.

premierowa inscenizacja misterium w teatrze w Bayreuth w 1882 roku - zdjęcia archiwalne - wolne media, wikimedia.org

Jedne z najważniejszych recenzji z prapremiery "Parsifala" napisali dziennikarze związani z Wrocławiem. Tam też ukazały się drukiem wpływowe reportaże o "Parsifalu"! Autorami recenzji byli Paul Lindau i Max Kalbeck (urodzony we Wrocławiu w 1850). 

wydane we Wrocławiu ważne recenzje prapremiery "Parsifala" Wagnera, XIX wiek

Przez 30 lat zgodnie z wolą twórcy i spadkobierców niezwykła kompozycja miała być wykonywana w oryginalnej, kompletnej wersji scenicznej tylko i wyłącznie w miejscu premiery. Każda próba złamania tej zasady była traktowana przez wdowę po kompozytorze za zdradę i zaczątek sądowych batalii. Monopol Bayreuth sprawił, że mówiło się o „pielgrzymowaniu” na festiwal, co było zjawiskiem towarzyskim na skalę światową. 

Opera Wagnera - z uwagi na temat i aurę tajemniczości - inspirowała artystów. Niektóre z dzieł są związane z Dolnym Śląskiem. 

Ignatius Taschner: rzeźba "Parsifal", Muzeum Narodowe we Wrocławiu.  W 1903 roku został powołany na stanowisko docenta Akademii Sztuki i Rzemiosła Artystycznego we Wrocławiu. 

Hermann Hendrich (zmarł 18 lipca 1931 roku w Szklarskiej Porębie, gdzie żył i tworzył od 1900 roku. Stworzył cykl obrazów inspirowanych "Parsifalem" (i innymi dziełami Wagnera oraz legendami karkonoskimi). Wystawa jego prac  "Hermann Hendrich - malarz legend" odbyła się w Muzeum Domu Carla i Gerharta Hauptmannów w Szklarskiej Porębie.

Święta cenzura 
Jak wspomniałem, to niezwykłe dzieło przez 30 lat wykonywane było w zasadzie tylko w jednym miejscu na świecie – w teatrze festiwalowym Wagnera w Bayreuth! Co ciekawe, pierwsze koncertowe publiczne wykonanie przygrywki (Vorspielu) do „Parsifala” odbyło się… we Wrocławiu. Stało się to już 1 września 1882 roku, tuż po zakończeniu II Festiwalu w Bayreuth, podczas którego wykonano 16 spektakli prepremierowej inscenizacji kompletnego, ostatniego dzieła Wagnera.
Za wrocławski koncert odpowiedzialny był bliski współpracownik Wagnera z czasów I festiwalu, węgierski kapelmistrz Anton Seidl. 

XIX-wieczne wzmianki o wykonaniu "Parsifala" we Wrocławiu 

W 1903 roku, w czasie trwania prohibicji na wykonywanie dzieła, w Nowym Jorku słynna Metropolitan Opera (MET) zdecydowała się, wbrew zakazowi i groźbom rodziny nieżyjącego Wagnera, pokazać widowni własną inscenizację dzieła. Zakończyło się sukcesem i skandalem jednocześnie. Do tego niecodziennego wydarzenia doszło dzięki uporowi i konsekwencji ówczesnego dyrektora MET, Heinricha Conrieda. W nekrologu tego zasłużonego i kontrowersyjnego artysty z „New York Timsa” (1909) czytamy, że urodził się… na Śląsku (dosłownie w artykule mamy słowo „Silesia”). Urodził się w dawnym Bielsku, dziś części Bielska-Białej. Historycznie jest to miasto leżące na ziemiach Śląska Cieszyńskiego zwanego też Austriackim, uważanych za historyczne rubieże Górnego Śląska. 

Heinrich Conried, który złamał zakaz dotyczący "Parsifala", urodził się na Śląsku Cieszyńskim  - wolne media, wikimedia.org

Większość teatrów europejskich uszanowała wolę rodziny Wagnera. Aż do 1914 roku „Parsifal” w zasadzie nie był inscenizowany poza Bayreuth (poza wyjątkami w formie koncertowych i prywatnych specjalnych pokazów). Natomiast w roku wygaśnięcia zakazu nastąpiła prawdziwa eksplozja spektakli (chyba jedyne tego typu zjawisko w dziejach teatru). Już od 1 stycznia niemal wszystkie ważniejsze sceny prześcigały się (w opracowaniach padają nawet porównania do powodzi) w prezentowaniu widowni długo wyczekiwanego dzieła, które otaczała mistyczna aura (tylko wybrańcy mogli je zobaczyć w teatrze w Bayreuth, zwykle około 10 spektakli rocznie podczas letniego festiwalu). Jednym z pierwszych miast, w których legalnie pokazano „Parsifala” był Wrocław! Opera w stolicy Dolnego Śląska zaprezentowała dzieło już w Nowy Rok w pierwszych godzinach od „uwolnienia” teatralnego testamentu Wagnera (pierwsza była Barcelona, gdzie "Parsifal" zaczął się o północy jako sylwestrowa atrakcja)

Teatr festiwalowy w Bayreuth, do którego Wagner napisał "Parsifala" i gdzie dzieło było zastrzeżone na 30 lat  - wolne media, wikimedia.org

dawna siedziba Metropolitan Opera w Nowym Jorku, gdzie odbyła się nielegalna premiera "Parsifala w USA w 1903 roku  - wolne media, wikimedia.org

Opera Wrocławska zdecydowała się na premierę inscenizacji "Parsifala" w dniu wygaśnięcia zakazu, czyli 1 stycznia 1914 roku 

Warto też dodać, że przed upływem prawnej ochrony dzieło wykonywane było czasami w formie oratoryjnej. Program inscenizacji „Parsifala” z Teatru Wielkiego w Warszawie podaje, że do takiego koncertu doszło w 1900 roku we Wrocławiu w bazylice św. Elżbiety.

bazylika św. Elżbiety we Wrocławiu, gdzie "Parsifal" zabrzmiał w formule oratorium (koncertowej) już w 1900 roku 

Dolnoślązakiem związanym z festiwalem w Bayreuth i „Parsifalem” (jako Titurel ) był też baryton bohaterski/bas Walter Soomer, który urodził się w Legnicy i debiutował w prywatnym teatrze Wagnera jeszcze za dyrekcji wdowy po kompozytorze. Jeszcze przed II wojna światową w jednej z epizodycznych ról w „Parsifalu” w Bayreuth pojawiła się wrocławska śpiewaczka Käthe Heidersbach (druga i trzecia inscenizacja dzieła w murach tego teatru).

posąg Wagnera w dolinie Saskiej Szwajcarii - tam pisał operę "Lohengrin" o synu Parsifala 

Artykuł powstał w 105. rocznicę zakończenia prohibicji parsifalowej. Blog swój tytuł zawdzięcza właśnie temu dziełu (nazwa Welthellsicht nawiązuje do formuły, która zostaje wyśpiewana w II akcie). Blog powstał w roku 100. Festiwalu w Bayreuth.


polecam również inne posty oznaczone tagmi:

#MUZYKA,    #OPERA,    #CIEKAWOSTKA

niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic 

 

****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 

CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****