Chrześcijanie, którzy poszli w ślad za Lutrem, nie mieli łatwego życia na Śląsku w XVII wieku. Wojna 30-letnia i czasy po niej to trudne chwile dla Ślązaków. Pod władzą katolickiego cesarza mieli ograniczone swobody. Zabrano im kościoły. Zakazano wznoszenia nowych. Ingerencja obcego mocarstwa wreszcie doprowadziła do okazania im aktu łaski. Przypominają o tym właśnie Kościoły Łaski. Przedstawię dwa z nich.
Kolejna część mojego cyklu, w którym zestawiam architektoniczne i artystyczne inspiracje oraz paralele.
Kościoły Łaski (oryginalnie 6) to po Kościołach Pokoju (pierwotnie 3) najciekawsze obiekty sakralne związane z ewangelikami na Śląsku. Ten region bardzo wcześnie przyjął tezy Lutra za słuszne. Sytuacja polityczna szybko jednak odwróciła się na niekorzyść mieszkańców północnego krańca regionu pod wpływami ówczesnej monarchii austriackiej. Zarówno Śląsk, jak i Czechy, ucierpiał podczas wyniszczającej wojny 30-letniej. Właśnie wówczas wielu mieszkańców zginęło, inni uciekli (wśród emigrantów wymieniłem na blogu m.in. dziadka słynnego kompozytora Jerzego Fryderyka Haendla, który opuścił Wrocław, oraz przodków ciekawego aptekarza Vielheuera z Kamiennej Góry, którzy w czasie wojny udali się do polskiego Leszna w poszukiwaniu tolerancji i spokoju).
Laska Łaski cesarza z 1709 roku dla kamiennogórskich ewangelików, Kościół Łaski w Kamiennej Górze, zbiory Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze
para cesarska: Józef I Habsburg oraz Wilhelmina Amalia Welf - portrety z Kościoła Łaski w Kamiennej Górze, zbiory Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze. Cesarz Józef w 1709 roku wydał zgodę na budowę Kościołów Łaski. Nie dożył ich ukończenia. Co ciekawe 10 lat przed tym, jak okazał łaskę śląskim ewangelikom, został ojcem. 8 grudnia 1699 na świat przyszła Maria Józefa Habsburżanka, córka pary z obrazów, była ostatnią koronowaną królową... Polski!
Po wojnie nie było lepiej. Ewangelicy, poddani katolickiego władcy, praktycznie nie mieli swoich świątyń. W wyniku pokoju westfalskiego cesarz Ferdynand III Habsburg, naciskany przez protestancką Szwecję, przyznał śląskim luteranom prawo do wybudowania jedynie trzech kościołów. Taka była geneza powstania Kościołów Pokoju, z których do dziś przetrwały dwa: w Jaworze i Świdnicy. Oba to zabytki szczególnej wartości nie tylko ze względu na historię. To drewniane, barokowe kościoły ogromnych, jak na ten budulec, rozmiarów. Znajdują się na liście Pomników Historii oraz dziedzictwa UNESCO. Powstanie kilku świątyń nie rozwiązywało jednak problemu. Na nabożeństwa pielgrzymowały do nich rzesze mieszkańców z odległych miast i wsi. Było to niewygodne i upokarzające. Wpływowi Ślązacy starali się uzyskać zgodę na wzniesienie kolejnych kościołów. Mijały jednak lata, a monarchowie nie ulegali prośbom i naciskom. Musiało dojść do kolejnego starcia i znów Szwecja użyła swoich wpływów.
Kościół Katarzyny (Katarina kyrka) w Sztokholmie w Szwecji, dawne fotografie i ilustracje, wolne media - wikimedia.org. Na tym kościele wzorowane były Kościoły Łaski w Kamiennej Górze i Jeleniej Górze
Tym razem w 1707 roku w pałacu w saksońskim Altranstädt strony podpisały ugodę, która nakazywała zwrot wielu kościołów ewangelikom oraz zgodę na budowę nowych. Na warunkach tego porozumienia skorzystać mieli mieszkańcy takich miejscowości, jak: Żagań, Kożuchów, Jelenia Góra, Kamienna Góra, Milicz czy Cieszyn. Właśnie tam powstały Kościoły Łaski – Gnadenkirchen. Jedne z drewna, inne murowane. Zachowało się kilka z nich. W tym dwie reprezentacyjne, ciekawe świątynie w Kamiennej Górze i Jeleniej Górze. Oba kościoły łączy nie tylko to, że zostały wzniesione dzięki postanowieniom tej samej ugody, a później cesarskiej zgody czy też, że leżą w sudeckich miastach nad Bobrem. Zaprojektował je ten sam architekt.
dawny Kościół Łaski w Jeleniej Górze z zewnątrz
Martin Frantz (Młodszy) urodził się w 1679 w Rewlu (obecnie jest to Tallinn), a zmarł 6 listopada 1742 w Legnicy. Był niemieckojęzycznym Szwedem, który przybył na Dolny Śląsk. Tu realizował zamówienia na kościoły czy pałace oraz kamienice. Franz prawdopodobnie był w Sztokholmie. Tam mógł podziwiać architektoniczny skarb Szwecji, Kościół Katarzyny (Katarina kyrka). Budowa tej świątyni zakończyła się w 1695 roku. W 1709 roku mieszczanie z Kamiennej Góry i Jeleniej Góry otrzymali ostateczną zgodę cesarza na budowę kościołów. Poselstwa wróciły do miast z laskami, które wbito w place, na których miały zostać wzniesione wymarzone kościoły.
model Kościoła Łaski w Jeleniej Górze w zbiorach Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze
30-letni Franz, który od kilku lat był związany z Legnicą, został poproszony o projekty przez mieszkańców obu sudeckich miast. Patrząc na jego kościoły można odnieść nieodparte wrażenie, że żywo w jego pamięci zapisał się widok kościoła w Sztokholmie. Kościoły Łaski w Kamiennej Górze i Jeleniej Górze są architektonicznymi wariacjami na wzór szwedzkiej świątyni. Da się zauważyć liczne podobieństwa i paralele (łamany dach, wysokie okna, aneksy z klatkami schodowymi i inne). Czy była to też zamierzona symbolika, która miała oddać rolę Szwecji w procesie uzyskiwania praw przez śląskich ewangelików?
wnętrza byłego Kościoła Łaski w Jeleniej Górze, zachowane oryginalne wyposażenie i wystrój
Kościoły architekt zaplanował jako budowle w stylu barokowym na planie krzyża greckiego. Trójkątne szczyty elewacji przypominają kościół w Sztokholmie. Także kopuła, którą ma kościół w Jeleniej Górze, jest podobna do tej w Szwecji. Kamiennogórski kościół ma wieżę, która służyła jako dzwonnica, co odbiega od północnego wzorca. Oba kościoły zachowały jednak wiele wspólnych elementów i podobieństwa, które wiążą je z szwedzkim pierwowzorem.
Budowa rozpoczęła się wiosną 1709 roku (4 czerwca w Jeleniej Górze i 5 czerwca w Kamiennej Górze) i trwała aż do poświęcenia w 1718 (9 maja w Jeleniej Górze) i 1720 (8 października w Kamiennej Górze), kiedy uroczyście odprawiono nabożeństwa w kościołach. Ich doposażenie trwało jeszcze następne lata. Powstały wspaniałe ołtarze, organy, ambony i inne. To dzieła lokalnych rzemieślników i świadectwa starań oraz bogactwa lokalnych kupców i możnych. Oryginalne wyposażenie zachował kościół w Jeleniej Górze. Świątynia w Kamiennej Górze została w latach 50. XX wieku pozbawiona pierwotnego wystroju. Elementy wyposażenia posłużyły za nowy wystrój odbudowanego kościoła w Warszawie, gdzie znajdują się po dziś.
były Kościół Łaski w Kamiennej Górze z zewnątrz
Co ciekawe tuż po zakończeniu budowy śląskich Kościołów Łaski w Jeleniej Górze i Kamiennej Górze spłonął kościół Katarzyny w Sztokholmie, na którym kościoły te były wzorowane! Żywioł strawił budowlę 1 maja 1723 roku. Została ona odbudowana, ale po raz kolejny ogień spowodował zniszczenia 17 maja 1990 roku. Dziś szwedzka perła sakralna lśni jak dawniej.
Po wojnie Kościoły Łaski w obu omówionych lokalizacjach stały się katolickimi świątyniami. W Jeleniej Górze to Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego, a w Kamiennej Górze Matki Bożej Różańcowej.
były Kościół Łaski w Kamiennej Górze, wnętrza - oryginalny wystrój i wyposażenie zostały utracone po II wojnie światowej
Quodlibet (wcześniejsze odcinki cyklu w LINKU) to termin zaczerpnięty z łaciny. Oznacza „co się podoba”. Stosowany był m.in. w kompozycjach muzycznych. Jak pokazałem jakiś czas temu na podstawie wałbrzyskiego Książa i norymberskiego Pellerhausu, Mysłakowic i Pompejów, Legnicy i Florencji są też ciekawe architektoniczne quodlibety.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz