Choinka, jarmarki, światełka i iluminacje, szopki, uroczystości, odświętna muzyka i dekoracje, prezenty, tradycyjne dania, nastrój – wiele elementów składa się na niezwykły klimat świąt. Tak podniosła i piękna, jednocząca i radująca okoliczność jest też motywem literackim (choć nie zawsze książkowe święta są takie cudowne….). „Opowieść wigilijna” Dickensa, „Choinka” Andersena, „Chłopczyk na Gwiazdce u Pana Jezusa” Dostojewskiego, „Tajemnica gwiazdkowego puddingu” Christie, "Podróż trzech króli" Eliota, „Dziadek do Orzechów” Hoffmanna – to klasyki kojarzące się z Bożym Narodzeniem na kartach dzieł uznanych pisarzy. Także twórcy związani z Dolnym Śląskiem nawiązywali do tematyki adwentowej i świątecznej w swojej twórczości. Bardziej i mniej znani literaci pisali wiersze, które zawierają religijną mistykę Bożego Narodzenia, albo zupełnie świeckie odniesienia. Niektóre z tych wierszy są do dziś cytowane, a nawet śpiewane!
Dokonałem subiektywnej selekcji kilku utworów poetów związanych z Dolnym Śląskiem. Byli to niemieckojęzyczni twórcy żyjący i tworzący od XVI do I połowy XX wieku. Ich twórczość jest dziś częścią światowego skarbca kultury (są to też wiersze w domenie publicznej, czyli nie chronią ich już majątkowe prawa autorskie, a co za tym idzie można je cytować i wykorzystywać bez przeszkód).
Zapraszam do lektury wpisu na temat lirycznego spojrzenia na tajemnicę i atmosferę świąt Bożego Narodzenia i okresu przedświątecznego. Inne posty związane z tradycjami i dziełami sztuki na ten temat znajdziecie w postach oznaczonych tagiem #BożeNarodzenie.
1) Adam Puschmann: „Ein Traum von Nürnberg vnd Hans Sachsen daselbst”. („Als man schrieb um Weihnachten Gleich Sechs und Siebenzig…”)
Poeta ten urodził się w Görlitz w 1532 roku, a zmarł w 1600 we Wrocławiu. Był uczniem słynnego norymberskiego mistrza – Hansa Sachsa. Wiersz pochodzi z 1565/1566 roku. Nie dotyczy typowo świąt, a bożonarodzeniowego snu poety, który ujrzał w tym marzeniu swojego mistrza, który „tworzył pieśni, święte historie, wiersze, bajki, mowy i sztuki”. Opis onirycznego świata pełnego pomarańczy, migdałów, rodzynek, gałki muszkatołowej czy fig zdaje się być reminiscencją bożonarodzeniowej potrawy. Więcej o Puschmannie i Sachsie TUTAJ.
Martin Opitz urodził się 23 grudnia 1597 roku w Bolesławcu, a zmarł w 1639 roku w Gdańsku. Jest uważany za jednego najwybitniejszych poetów niemieckojęzycznych i najwybitniejszych liryków śląskich. Został poddanym i nadwornym poetą oraz dyplomatą na dworze króla Władysława IV Wazy. Napisał m.in. słowa do pierwszej niemieckiej opery (na ten temat TUTAJ). Zacytowany hymn śląskiego poety pochodzi z 1628 roku. Wiersz podkreśla rolę narodzenia Chrystusa dla ludzi. Porównuje je z rozjaśnieniem ciemnej nocy, przebudzeniem ze snu. Utwór został wykorzystany przez Jana Sebastiana Bacha w chorale „Auf, auf! die rechte Zeit ist hier” BWV 440, który ukazał się drukiem w „Musicalisches Gesang-Buch” w 1736 roku. Bach był wówczas kantorem w Lipsku. Utwór przeznaczony jest na Adwent.
3) Andreas Gryphius: „Vber die Geburt JEsu” („NAcht / mehr denn lichte Nacht! Nacht / lichter als der Tag”)
Gryphius urodził się 1616 roku w Głogowie i tam zmarł w 1664 roku. Był znakomitym poetą i dramaturgiem. Nazywany bywa śląskim Szekspirem. Na jego cześć nazwano Teatr im. Andreasa Gryphiusa w Głogowie oraz Nagrodę Literacką im. Andreasa Gryphiusa. Sonet „Über die Geburt Jesu” pochodzi z 1643 roku i uchodzi za jeden z najważniejszych utworów religijnych w dorobku śląskiego poety oraz w ogóle barokowej poezji niemieckiej. Wiersz jest niezwykle kunsztowny (sonet z układem rymów ABBA ABBA CCD EED). Poetyka jest iście barokowa, naszpikowana metaforami, paradoksem oraz odniesieniami do Biblii. Wiersz był wielokrotnie wznawiany za życia autora i przedrukowany w kolejnych wiekach. Więcej o życiu i twórczości Gryphiusa TUTAJ.Andreas Gryphius: „Vber die Geburt JEsu” (Google Books)
Angelus Silesius czyli Anioł Ślązak, a właściwie Johannes Scheffler urodził się około 25 grudnia 1624 roku we Wrocławiu i tam też zmarł 9 lipca 1677 roku. Był poetą i mistykiem, a także lekarzem. Poetę upamiętniają m.in. Wrocławska Nagroda Poetycka Silesius, Nagroda Literacka Europy Środkowej „Angelus”, Państwowa Uczelnia Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu. Więcej o życiu i twórczości Silesiusa TUTAJ.
Bożonarodzeniowy dwuwiersz Silesiusa przetłumaczył Adam Mickiewicz."Wierzysz, że się Bóg zrodził w betlejemskim żłobie
Lecz biada ci, jeżeli nie zrodził się w tobie"
- Adam Mickiewicz w antologii "Z dzieł Jakuba Bema, Anioła Ślązaka i Sę-Martina"
"Wird Christus tausendmal zu Bethlehem geboren
Und nicht in dir ; du bleibst doch ewiglich verloren"
- Angelus Silesius: "Der cherubinischer Wandersmann" ("Geistreiche Sinn- und Schlussreime" , 1675)
Angelus Silesius „Ein neues Kindelein” (Google Books)
kantata “Ein kleines Kindelein” Franza Tundera (YouTube)
Johann Christian Günther urodził się 8 kwietnia 1695 roku w Strzegomiu, a zmarł 15 marca 1723 roku w Jenie. Wychował się i tworzył na Dolnym Śląsku. Pod koniec życia, w latach 1721 – 1722 mieszkał m.in. w Kamiennej Górze, Jeleniej Górze, Lubaniu, Jaworze i Kowarach. Pisał pieśni świeckie, miłosne, ale i religijne. Jego twórczość ceniona jest przez kompozytorów (do jego słów muzykę pisali już Telemann oraz Mozart). Dorobek przedwcześnie zmarłego liryka budził również uznanie u Goethego, który wspominał o pisarzu w swoich zapiskach. Z ostatniego okresu życia Günthera pochodzi kilka bożonarodzeniowych wierszy. Cytat z arii poety znalazł się w „Deutsches Wörterbuch” Grimma pod hasłem „Licht” (światło), jako symbol Chrystusa. Więcej o twórczości Günthera TUTAJ.
Johann Christian Günther: „Weihnachtsode” (Google Books)
Johann Christian Günther: „Aria von der Geburth Christi” (Google Books)
Joseph Karl Benedikt Freiherr von Eichendorff urodził się 10 marca 1788 w Łubowicach, a zmarł 26 listopada 1857 w Nysie. Był bardzo cenionym poetą śląskim, niemieckojęzycznym epoki romantyzmu. W młodości przebywał we Wrocławiu, gdzie uczył się w gimnazjum. Był później częstym gościem biskupa wrocławskiego. Do wierszy Eichendorffa muzykę pisało wielu znakomitych kompozytorów. Do dziś jego utwory stanowią niewyczerpalną skarbnice pięknej liryki. Więcej o Eichendorffie TUTAJ.
Refleksyjny wiersz poety o Bożym Narodzeniu nie odnosi się bezpośrednio do dogmatów czy historii Chrystusa, a jest refleksją podmiotu lirycznego na temat obchodów świąt. Również do tych słów śląskiego mistrza napisano muzykę.
Joseph von Eichendorff: „Weihnachten” (Google Books)
"Markt und Strassen stehen verlassen" Eichendorff (YouTube)
Christian Morgenstern urodził się 6 maja 1871 roku w Monachium, a zmarł 31 marca 1914 w Meran. Choć nie urodził się na Dolnym Śląsku, był od dziecka związany z tym regionem. Był synem znanego malarza Carla Ernsta Morgensterna (związanego z Wrocławiem i Karpaczem). Od 1884 roku Christian Morgenstern mieszkał we Wrocławiu. Od 1890 roku był uczniem gimnazjum w Żarach (Łużyce Dolne, blisko historycznej granicy z Dolnym Śląskiem), od 1892 był studentem Uniwersytetu Wrocławskiego. Leczył się w uzdrowiskach, m.in. w Dusznikach-Zdroju. Twórczość Morgensterna często wykraczała poza znane w jego czasach normy i style, zapowiadając nadejście nowych trendów, w tym futuryzmu. Wielu kompozytorów z I i II połowy XX wieku sięgało po jego wiersze. Więcej o poecie TUTAJ. Nostalgiczny wiersz odwołuje się do wspomnień związanych z Bożym Narodzeniem i zwyczajem ubierania choinki.
Christian Morgenstern: „Das Weihnachtsbäumlein” (Google Books)
Paul Keller urodził się 6 lipca 1873 w Milikowicach, a zmarł 20 sierpnia 1932 roku we Wrocławiu. Był pisarzem i nauczycielem. Związany był z takimi miastami, jak: Jawor, Świdnica i Wrocław. Pisał powieści i opowiadania. Akcja jego książek często związana była z Sudetami i Śląskiem. Kilka jego dzieł doczekało się ekranizacji. W I połowie XX wieku jego twórczość była niezwykle popularna. Kellera upamiętniono płaskorzeźbą w Karkonoszach, niedaleko Borowic. Jego wiersz jest wyjątkowy, bo dotyczy świąt w czasie I wojny światowej. Został wydany w tomie „Gedichte und Gedanken”.
Paul Keller: „Kriegsweihnacht 1916”
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz