Wielki architekt, kolega Wagnera, syn kamiennogórzanina - Gottfried Semper, budowniczy oper

Nazwisko Gottfrieda Sempera kojarzą przede wszystkim architekci i wielbiciele opery. Jest autorem prac teoretycznych „Cztery elementy architektury” (1851) oraz „Nauka, przemysł i sztuka” (1852). Z jego nazwiskiem wiąże się też gmach opery państwowej w Dreźnie, którą określa się po prostu mianem Semperoper.  Jego ojciec pochodził z Kamiennej Góry na Dolnym Śląsku, gdzie rodzina Semperów była znaczącą familią kupiecką związaną z handlem tekstyliami. 

W Kamiennej Górze urodziło się kilku znaczących architektów, jak Carl Gotthard Langhans z XVIII wieku czy Rudolf Hamburger z XX wieku. Drzewo genealogiczne wiąże z śląskim miastem również wybitnego architekta XIX wieku. 

Niemieckie źródła podają, że dynastia bogatych kupców – Semperów – mieszkała na kamiennogórskim rynku w jednej z pięknych kamienic z 1616 roku. Dziś niestety ten budynek już nie istnieje. Ozdobiona rzeźbami barokowa kamienica usytuowana była na południowej pierzei rynku. Została wyburzona w latach 60. XX wieku. W tym czasie trwała w odległym saksońskim Dreźnie obudowa koronnego dzieła najsłynniejszego syna rodu Semperów....  

drzewo genealogiczne Semperów i rodziny Avenarius, opracowanie: RG/Welthellsicht 

biografia Sempera i wzmianka o jego śląskich korzeniach, Gottfried Semper in seiner Bedeutung als Architekt, 1880, za Google Books

wzmianka o rodzinie Semperów w Kamiennej Górze, w tym wymieniony jest Gottlieb Emanuel, ojciec Gottfrieda Sempera, za: Wilhelm Carl Adolph Perschke (burmistrz Kamiennej Góry): "Alte und neue Nachrichten des Thurmknopfes der evangelischen Kirche zu Landeshut von 1717 bis 1837", wydanie 1837 (Google Books)

Familia ta w śląskim mieście związana była z handlem, kościołem protestanckim. Carl Gottfried Semper (nazwijmy go dla porządku Seniorem), dziadek budowniczego opery, urodził się i zmarł w Kamiennej Górze (1729-1794). Był uznanym kupcem. Poświadczać to może choćby fakt, że jego nazwisko znalazło się w wydanym w 1784 roku przeglądzie europejskich kupców i właścicieli fabryk/warsztatów („Handbuch der Kaufleute”). W 1765 roku ożenił się z Marią Rosiną. Trzy lata później, 22 marca 1768 roku na świat w Kamiennej Górze przyszedł ich syn – Christian Gottfried Emanuel. To on w wieku 26 lat zawarł związek małżeński z Johanną Marią Paap z Altony pod Hamburgiem (dziś jest to dzielnica tego portowego miasta). Dał początek nowej gałęzi Semperów w odległym od Kamiennej Góry o ponad 600 km mieście (był to początek wspólnego biznesu dwóch rodów pod nazwą Paap-Sempersche Wollgarnfabrik). Kiedy urodził się jego słynny syn-architekt, Carl Gottfried Senior już nie żył. Co ciekawe, jeszcze w XX wieku natrafić można było na nazwisko Semper w spisach mieszkańców dawnej Kamiennej Góry („Adreßbuch der Stadt und des Kreises Landeshut"). 

pomnik Sempera w Dreźnie 

Ch.G.E. Semper został współwłaścicielem wielkiego przedsiębiorstwa zajmującego się produkcją i sprzedażą wełny. Dlaczego młody kamiennogórzanin udał się aż na drugi kraniec Niemiec?  Prawdopodobnie rodzina szukała nowych dróg/kontaktów handlowych, a młody przedstawiciel kupieckiej familii chciał rozwinąć skrzydła w bliżej dużego ośrodka znanego z biznesu. Kamienna Góra była w XVIII wieku ważnym, ale lokalnym ośrodkiem produkcji i handlu tekstyliami lnianymi. Wiele zagranicznych opracowań umieszcza śląskie miasto w wąskim gronie najważniejszych ośrodków tego rzemiosła, a później przemysłu. Odległe, bogate miasto portowe przyciągało kupców i być może tam postanowili wzmocnić swoje wpływy Semperowie z Kamiennej Góry. Kilka faktów może świadczyć o tym, że majątek kupców z Kamiennej Góry, dziadków architekta, trafił po ich śmierci właśnie do odległego Hamburga. Duży duński dom aukcyjny Lauritz wystawił w 2007 roku na sprzedaż parę ślubnych portretów Carla Gottfrieda i Marii Rosiny Semperów z Kamiennej Góry. Na tyłach obrazów nazwiska swoich przodków wpisała w 1889 roku Julia Semper. 


Gottfried Semper urodził się 29 listopada 1803 roku. Trzydzieści lat później sprowadził się w dół Łaby, do Drezna. Tam wzniósł Hoftheater, czyli pierwszą wersję tzw. Semperoper. Otwarcie odbyło się 13 kwietnia 1841 roku. W tym teatrze zaraz po otwarciu, jako główny dyrygent, zaczął pracę Ryszard Wagner, młodszy dziesięć lat od Sempera. W teatrze autorstwa architekta Sempera odbyła się premiera dwóch oper kompozytora i dyrygenta ("Der fliegende Holländer" w 1843 i "Tannhäuser" w 1845).

I Opera Sempera i jej pożar, wolne media, wikimedia.org

 

Artyści szybko się zaprzyjaźnili. Razem uczestniczyli nawet w drezdeńskiej rewolucji Wiosny Ludów w 1849 roku. Przez to musieli opuścić Drezno i przez wiele lat pozostawali na emigracji jako przestępcy ścigani listem gończym! Artyści ci byli rewolucjonistami nie tylko na barykadach, ale i w sztuce. Współpraca tych dwóch umysłów dała początek nowej koncepcji teatru – zarówno architektonicznej, jak i inscenizacyjnej. 

najważniejsza praca teoretyczna Sempera, "Die vier Elemente der Baukunst: ein Beitrag zur vergleichenden Baukunde", za Google Books

Ukoronowaniem rewolucyjnej teorii i praktyki duetu Wagner-Semper miała być budowa Festspelhausu w Monachium na zlecenie króla Ludwiga II Bawarskiego. Plany wzniesienia ogromnego gmachu legły w gruzach z powodów politycznych i finansowych (król był zajęty wznoszeniem swoich niezwykle drogich i słynnych zamków). Niektóre z rozwiązań Sempera zostały zastosowane w budowie nowoczesnego Festspielhausu Wagnera w Bayreuth, który do dziś jest miejscem organizacji festiwali. Semper w swoim projekcie ujął m.in. rewolucyjną koncepcję Wagnera, czyli całkowicie ukryty kanał orkiestrowy i amfiteatralną widownię, nawiązującą do teatrów antyku. Było to zupełnie odmienne podejście od praktykowanego wówczas powszechnie typu widowni z piętrowymi lożami, płaskim parterem i sceną z otwartym kanałem. 

Plany Sempera z niezrealizowaną koncepcją teatru Wagnera w Monachium

www.deutsche-digitale-bibliothek.de/ Architekturmuseum der Technischen Universität München, licencja: CC BY-NC-ND 4.0

plany zrealizowane w Bayreuth w 1873 - 1875 w teatrze festiwalowym Wagnera, z wykorzystaniem części koncepcji i projektu Sempera dla Monachium 

"Das Bühnenfestspielhaus zu Bayreuth", 1873

Koncepcja Wagnera-Sempera miała przywrócić widowisku teatralnemu autonomię artystyczną i rozdzielić spektakl od wydarzenia towarzyskiego. Pomysł został później adaptowany w kinach, w celu maksymalizacji iluzji widowiska. 

praca teoretyczna Sempera o tkaninie artystycznej, w końcu wywodził się z rodziny związanej z handlem tekstyliami, a Kamienna Góra, miasto jego ojca, do dziś znana jest z tradycji włókienniczych oraz Muzeum Tkactwa, którym odbywają się wystawy i festiwal tkaniny unikatowej/artystycznej 

za: Google Books

Semper jako teoretyk i praktyk zajmował się wieloma dziedzinami architektury i architektury wnętrz. Napisał pionierską pracę na temat istoty, historii i typów tkaniny artystycznej, będąc jednym z pierwszych badaczy, który docenił znaczenie tkaniny w dziejach cywilizacji oraz budownictwa. 

Napisał także bardzo cenny artykuł popularyzujący popularną w renesansie technikę sgraffito.  Jego artykuł ukazał się 10 stycznia 1868 roku na łamach "Zeitschrift für bildende Kunst", następnie został przedrukowany z zbiorze tekstów architekta "Kleine Schriften". Uważa się, że jest to najważniejszy tekst o sgraffitto od czasów "Degli sgraffiti delle case che reggono a l'acqua", który opublikował znany teoretyk, historyk sztuki i artysta Giorgio Vasari w 1568 roku, czyli 300 lat przed Semperem! 
Najciekawszą realizacją budowlaną Sempera z zastosowaniem techniki sgraffito jest potężny gmach Politechniki w Zurychu (Eidgenössische Technische Hochschule Zürich). Sgraffiti na budowli zaprojektowanej przez Sempera zdobi kilka ścian fasad. Gmach był w XIX wieku siedzibą uniwersytetu i politechniki (później tylko politechniki). W tym gmachu naukowcem był m.in. Albert Einstein. 

praca Sempera o technice sgraffito, za: Google Books

Drezdeńczycy zlecili Semperowi, którego architekturę kochali, odbudowanie opery. Kiedy I Opera Sempera spłonęła 21 września 1869 roku, architektowi na emigracji zaproponowano zaprojektowanie nowej wersji gmachu. Przyjął propozycję, ale budową zajął się jego syn. Powstał piękny budynek teatralny, który został odnowiony po zniszczeniach wojennych i do dziś jest ozdobą Drezna oraz jednym z najważniejszych gmachów operowych w Niemczech (premiery miały w nim liczne opery Richarda Straussa, ale też "Manru" Paderewskiego). Więcej o gmachu Semperoper i jego związku z artystami z Dolnego Śląska - TUTAJ. 

II Opera Sempera w Dreźnie 

plany nowej opery Sempera z XIX wieku

Gottfried Semper jest też ojcem wielu innych słynnych budowli. Jego dziełem jest choćby Galeria Obrazów Starych Mistrzów (Gemäldegalerie Alte Meister), część kompleksu pałacowego Zwinger w Dreźnie.

Był też twórcą zniszczonej synagogi w Dreźnie oraz kilku budynków użyteczności publicznej, w tym teatrów, w Zurychu czy Wiedniu.

polecam również:

• (o niezrealizowanym projekcie Sempera, który zainspirował twórcę słynnego londyńskiego budynku) Kolosy-symbole: Hala Stulecia we Wrocławiu a Royal Albert Hall w Londynie (ciekawostki)
• (niezrealizowany projekt Sempera, który przerobił Dolnoślązak) Dom mistrza i Świątynia jego sztuki – wagnerowskie gmachy i dolnośląskie konteksty (z wizytą w Bayreuth w poszukiwaniu związku z Śląskiem) (GALERIA + ciekawostki)

******

niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic 

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 

CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest Robert - muzealnik, dziennikarz, przewodnik, animator, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku