Bayreuth to malowniczo położone miasto w Bawarii, siedziba rejencji Górna Frankonia. Znane jest z piwa, własnego – pełnego przepychu baroku - oraz muzyki. W XVIII wieku zbudowany tam został jeden z najwspanialszych teatrów operowych świata (TUTAJ) – dziś zabytek na liście dziedzictwa UNESCO.
Z kolei w XIX wieku na Zielonym Wzgórzu w Bayreuth Ryszard Wagner zbudował kolejny, nowatorski teatr. Od ponad 140 lat odbywa się w tym gmachu jeden z najważniejszych festiwali w Europie. W Bayreuth znajduje się też dom, w którym Wagner mieszkał ostatnią dekadę swojego życia. Dziś mieści się tam muzeum poświęcone twórcy dramatu muzycznego i reformy opery. Wagner pochowany jest w ogrodzie na tyłach tego domu.
Świątynia na Zielonym Wzgórzu
Wagner wybrał Bayreuth na organizację swojego festiwalu teatralnego. Postanowił w pięknym miasteczku z starą barokową operą zbudować zupełnie nowy, jakże inny gmach. Kamień węgielny położono 22 maja 1872 roku w urodziny kompozytora-reformatora. Uczestnicy wysłuchali „Ody do radości” Beethovena.
Festspielhaus w Bayreuth
Festspielhaus miał - oprócz samego Wagnera, który zaproponował wiele nowatorskich rozwiązań, trzech architektów. Byli to: Gottfried Semper, Wilhelm Neumann i Otto Brückwald (za: "The Cambridge Guide to Theatre").
Jego budową ostatecznie zajął się Otto Brückwald, architekt z Lipska, miasta rodzinnego Wagnera, i to jemu przypisuje się finalny kształt budowli. Ten budowniczy swoją przygodę z architekturą teatralną zaczynał jako asystent u boku Carla Ferdinanda Langhansa przy wznoszeniu Neues Theater w Lipsku. Ów Langhans, sędziwy (w chwili ukończenia opery w Lipsku miał 87 lat i rok później zmarł) architekt z Wrocławia, syn kamiennogórskiego architekta, był m.in. autorem opery we Wrocławiu i teatru w Legnicy. 27-letni Brückwald został u jego boku kierownikiem budowy.
Projektując Festspielhaus w Bayreuth Brückwald posiłkował się zaś projektem Gottfrieda Sempera, przyjaciela Wagnera z czasów drezdeńskich (za: „Wagner and the Art of the Theatre”). Ten twórca opery w Dreźnie był synem kupca z Kamiennej Góry.
pomnik Sempera - budowniczego oper i syna kamiennogórskiego kupca, Drezno
Pomiędzy Semperem a Brückwalda, w 1871 roku, pracę nad teatrem prowadził też Wilhelm Neumann, pierwszy urzędnik budowlany Rzeszy Niemieckiej z Berlina, z pochodzenia Dolnoślązak, urodzony 14 czerwca 1828 roku w Górze (za: "Berlin: Bauten und Baumeister von der Gotik bis 1945"). Zrezygnował z teatru w Bayreuth, ale zaprojektował willę Wagnera, Haus Wahnfried, w której kompozytor mieszkał przez dekadę, aż do śmierci (o czym w drugiej części tego wpisu).
doniesienia prasowe i biograficzne o udziale Neumanna w projekcie teatru Wagnera, za: Neue Berliner Musikzeitung, Signale für die musikalische Welt, Richard Wagner's Leben und Wirken, XIX wiek, za: Google Books, archive.org
Nowatorska amfiteatralna widownia w teatrze Wagnera to właśnie koncept zaczerpnięty z wizji Sempera. Ta idea naśladowana była później w innych teatrach, a także w... pierwszych salach kinowych (w publikacjach naukowych pojawiają się rozmaite informacje na temat wpływu Wagnera na estetykę filmową, która rozkwitła już po jego śmierci). Ważne były też wskazówki samego Wagnera. Dotyczyły m.in. nowatorskiego zaciemnienia widowni oraz specyficznego umiejscowienia kanału orkiestrowego. Zdaniem wielu badaczy (za: „Wagner and the Art of the Theatre”) pomysły te kompozytor zaczerpnął z młodzieńczych wspomnień, sięgających czasów kiedy dyrygował w odległej Rydze. W tym teatrze został zatrudniony przez Karla von Holteia z Wrocławia!
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Ceremonia zawieszenia wiechy w Bayreuth odbyła się 2 sierpnia 1873 roku, a Festspielhaus został ostatecznie otwarty 13 sierpnia 1876 roku. Był to pierwszy festiwal w Bayreuth. Gościem tego wydarzenia był m.in. dziennikarz z Jeleniej Góry, przyjaciel Nietzschego, doktor Carl Fuchs, recenzent. Kilku innych dziennikarzy z Wrocławia gościło na festiwalu. Znany jest też list autorstwa Auguste von Moltke napisany z Krzyżowej ("Schloß Creisau Ober Gräditz") a adresowany do Nietzschego w Bayreuth z 17 sierpnia 1876 roku. Autorka listu wysłała go równo w dniu premiery „Zmierzchu Bogów“ (Götterdämmerung) – ostatniej części tetralogii „Pierścienia Nibelunga“ podczas I Festiwalu Wagnerowskiego w Bayreuth. Auguste von Moltke prosi Nietzschego o relację z wydarzenia i zaznacza, że jest cały czas myślami w Bayreuth.
Budowa teatru i inauguracja festiwalu od strony finansowej i organizacyjnej łączyła się z aktywnością kolejnych ciekawych postaci związanych z Dolnym Śląskiem. Marie "Mimi" von Schleinitz spotkała Wagnera we Wrocławiu w 1863 roku i została przyjaciółką kompozytora oraz jego mecenaską - kierowała programem patronackim budowy teatru. Miała w sobie śląską krew. Jej dziadkami ze strony matki byli Léocadie von Nimptsch oraz Karl Friedrich von Nimptsch z pradawnej śląskiej rodziny szlacheckiej. Nadprezydentem Śląska (w latach 1848–1868) był Johann Eduard von Schleinitz, kuzyn męża hrabianki. Także urodzony w Oławie Alfred Israel Pringsheim, matematyk i mecenas sztuki, przysłużył się idei Wagnera. Nie bez powodu w 1941 po śmierci matematyka, Franz Wilhelm Beidler, pierwszy wnuk Wagnera, przyjaciel Tomasza Manna, powiedział o zmarłym filantropie, że był on „ersten Patron des Bayreuther Werkes” („pierwszym patronem Bayreuth”) (za: „Cosima Wagner-Liszt. Der Weg zum Wagner Mythos”).
W 2013 roku świat muzyki zelektryzowała niezwykła wiadomość w czasie trwania Roku Wagnerowskiego (200-lecie urodzin Wagnera). Ogłoszono znalezienie nieznanego wcześniej źródła - pamiętnika Pringsheima z prób I festiwalu w Bayreuth. Dokument ten był w zbiorach rodziny Beidler. Sensacją zainteresowały się media. Publikacja "Alfred Pringsheim, der kritische Wagnerianer: Eine Dokumentation" ukazała się nakładem Thomas Mann Schriftenreihe jeszcze w 2013 roku.
Na scenie teatru w Bayreuth występowali również Dolnoślązacy. Więcej na ten temat TUTAJ.
Dom marzeń
„Tutaj, gdzie moja fantazja znalazła spokój: Wahnfried – niech nazywa się ten dom” - czytamy na fasadzie willi Wagnera w Bayreuth. Budynek wzniesiony przez mistrza budowlanego Carla Wölfela według pomysłów Richarda Wagnera i zmodyfikowanych planów wspomnianego wyżej berlińskiego architekta Wilhelma Neumanna, który pochodził z Góry na Dolnym Śląsku. Willa była w dużej mierze ufundowana przez króla Bawarii Ludwika II, którego popiersie znajduje się przed domem. Ten władca był synem królowej bawarskiej, która wychowała się na Dolnym Śląsku, w Karpnikach w Rudawach Janowickich (więcej na ten temat TUTAJ).
Budowa Wahnfried rozpoczęła się w 1872 roku i została zakończona w 1874 roku. Do 1883 roku mieszkał tam Wagner. Obiekt reprezentuje styl małej willi wzorowanej na włoskim renesansie.
Ciekawa jest dekoracja fasady. Znajduje się na niej alegoryczne sgraffito (warto wspomnieć, że modę na ten typ dekoracji w XIX wieku odrodził wspomniany Gottfried Semper). Widzimy na nim wagnerowską śpiewaczkę Wilhelmine Schröder-Devrient, jako Muzę, tenora wagnerowskiego Ludwiga von Schnorra Carolsfelda, jako germańskiego boga, oraz żonę i syna Wagnera – jako narodziny „sztuki przyszłości”.
Wilhelmine Schröder-Devrient występowała na Dolnym Śląsku wielokrotnie, o czym pisałem już na blogu. Także Ludwig von Schnorr Carolsfeld (2 lipca 1836 - 21 lipca 1865), pierwszy Tristan wagnerowski, śpiewał we Wrocławiu. Tragicznie zmarły w wieku 29 lat śpiewak wystąpił na Dolnym Śląsku w 1863 roku u boku żony, Malwiny Garrigues. Zaśpiewali w koncertowej wersji „Tannhäusera” Wagnera (na temat bohatera też opery TUTAJ). Pierwszym Tannhäuserem był śpiewak Sudetów, a prapremiera opery odbyła się w operze Sempera w Dreźnie. Jedną z ról w premierze śpiewała Wilhelmine Schröder-Devrient, inną bratanica Wagnera, córka Alberta Wagera, który przez lata występował w wrocławskiej akademii śpiewaczej. Wspomniana Malwiny Garrigues, premierowa Izolda Wagnera, która razem z mężem zaśpiewała na Dolnym Śląsku w 1863 roku, debiutowała we Wrocławiu w 1841 roku, gdzie pracowała do 1849 roku (jej przyszły mąż miał zatem 5 lat, kiedy gwiazda sopranu brylowała już na dolnośląskiej scenie!). Artykuły o występie państwa Schnorr Carolsfeld we Wrocławiu zostały opublikowane m.in. na łamach "Schlesische Theater-Zeitung" (”Wrocław. Gościnny występ pana Schnorra von Carolsfelda i jego żony”) czy „Deutsches Theater-Album”. Wizerunki powstały już po śmierci Schröder-Devrient, jak i Schnorra Carolsfelda.
Omówione sgraffito wykonał Robert Krausse.
W willi za życia Wagnera gościła m.in. wspomniana wyżej Marie "Mimi" von Schleinitz, której krewni od strony matki (śląski ród von Nimptsch) zamieszkiwali majątek Jeszkowice pod Wrocławiem.
Warto wspomnieć o filmie „Wahnfried“ z 1986 roku, który został zaprezentowany w 1987 na Cannes Film Festival. Jego scenariusz napisał Reinhard Baumgart urodzony w 1929 roku we Wrocławiu (Leśnica). Rolę żony Wagnera, Cosimy zagrała Tatja Seibt urodzona w 1944 roku we Wrocławiu. Reinhard Baumgart oparł scenariusz o własne opowiadanie „Wahnfried. Bilder einer Ehe” z 1985 roku. Ten pochodzący z Wrocławia artysta był też autorem pracy „Das Ironische und die Ironie in den werken Thomas Mann” czy eseju "Kampf mit dem eigenen Schatten. Zu Wagner nach Bayreuth - ein Rückblick".
W Richard Wagner Museum w Willi Wahnfried znajdują się dzieła malarza Hermanna Hendricha, który mieszkał, tworzył i zmarł w Szklarskiej Porębie. Wiele jego obrazów było zainspirowanych twórczością Wagnera. Na przełomie 2019/2020 roku Muzeum Dom Carla i Gerharta Hauptmannów w Szklarskiej Porębie zaprosiło na wystawę "Hermann Hendrich - malarz legend".
polecam też:
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Broszura Wagnera pod tytułem "Das Bühnenfestspielhaus zu Bayreuth" z 1873 o teatrze festiwalowym w Bayreuth raz z rycinami projektu teatru. Książka została dedykowana hrabinie Marie "Mimi" von Schleinitz, mecenasce budowy teatru. Wagner poznał grabinę we Wrocławiu w 1863 roku, Marie pochodziła z rodziny śląskiej szlachty Nimtpsch, jej ojczymem był Friedrich von Hatzfeldt ze Żmigrodu
Ceremonia zawieszenia wiechy w Bayreuth odbyła się 2 sierpnia 1873 roku, a Festspielhaus został ostatecznie otwarty 13 sierpnia 1876 roku. Był to pierwszy festiwal w Bayreuth. Gościem tego wydarzenia był m.in. dziennikarz z Jeleniej Góry, przyjaciel Nietzschego, doktor Carl Fuchs, recenzent. Kilku innych dziennikarzy z Wrocławia gościło na festiwalu. Znany jest też list autorstwa Auguste von Moltke napisany z Krzyżowej ("Schloß Creisau Ober Gräditz") a adresowany do Nietzschego w Bayreuth z 17 sierpnia 1876 roku. Autorka listu wysłała go równo w dniu premiery „Zmierzchu Bogów“ (Götterdämmerung) – ostatniej części tetralogii „Pierścienia Nibelunga“ podczas I Festiwalu Wagnerowskiego w Bayreuth. Auguste von Moltke prosi Nietzschego o relację z wydarzenia i zaznacza, że jest cały czas myślami w Bayreuth.
Festspielhaus w Bayreuth
Budowa teatru i inauguracja festiwalu od strony finansowej i organizacyjnej łączyła się z aktywnością kolejnych ciekawych postaci związanych z Dolnym Śląskiem. Marie "Mimi" von Schleinitz spotkała Wagnera we Wrocławiu w 1863 roku i została przyjaciółką kompozytora oraz jego mecenaską - kierowała programem patronackim budowy teatru. Miała w sobie śląską krew. Jej dziadkami ze strony matki byli Léocadie von Nimptsch oraz Karl Friedrich von Nimptsch z pradawnej śląskiej rodziny szlacheckiej. Nadprezydentem Śląska (w latach 1848–1868) był Johann Eduard von Schleinitz, kuzyn męża hrabianki. Także urodzony w Oławie Alfred Israel Pringsheim, matematyk i mecenas sztuki, przysłużył się idei Wagnera. Nie bez powodu w 1941 po śmierci matematyka, Franz Wilhelm Beidler, pierwszy wnuk Wagnera, przyjaciel Tomasza Manna, powiedział o zmarłym filantropie, że był on „ersten Patron des Bayreuther Werkes” („pierwszym patronem Bayreuth”) (za: „Cosima Wagner-Liszt. Der Weg zum Wagner Mythos”).
W 2013 roku świat muzyki zelektryzowała niezwykła wiadomość w czasie trwania Roku Wagnerowskiego (200-lecie urodzin Wagnera). Ogłoszono znalezienie nieznanego wcześniej źródła - pamiętnika Pringsheima z prób I festiwalu w Bayreuth. Dokument ten był w zbiorach rodziny Beidler. Sensacją zainteresowały się media. Publikacja "Alfred Pringsheim, der kritische Wagnerianer: Eine Dokumentation" ukazała się nakładem Thomas Mann Schriftenreihe jeszcze w 2013 roku.
wnętrze teatru, stare zdjęcie i grafika, wolne media, wikimedia.org
Na scenie teatru w Bayreuth występowali również Dolnoślązacy. Więcej na ten temat TUTAJ.
Dom marzeń
„Tutaj, gdzie moja fantazja znalazła spokój: Wahnfried – niech nazywa się ten dom” - czytamy na fasadzie willi Wagnera w Bayreuth. Budynek wzniesiony przez mistrza budowlanego Carla Wölfela według pomysłów Richarda Wagnera i zmodyfikowanych planów wspomnianego wyżej berlińskiego architekta Wilhelma Neumanna, który pochodził z Góry na Dolnym Śląsku. Willa była w dużej mierze ufundowana przez króla Bawarii Ludwika II, którego popiersie znajduje się przed domem. Ten władca był synem królowej bawarskiej, która wychowała się na Dolnym Śląsku, w Karpnikach w Rudawach Janowickich (więcej na ten temat TUTAJ).
aleja prowadząca do willi Wagnera
Budowa Wahnfried rozpoczęła się w 1872 roku i została zakończona w 1874 roku. Do 1883 roku mieszkał tam Wagner. Obiekt reprezentuje styl małej willi wzorowanej na włoskim renesansie.
Ciekawa jest dekoracja fasady. Znajduje się na niej alegoryczne sgraffito (warto wspomnieć, że modę na ten typ dekoracji w XIX wieku odrodził wspomniany Gottfried Semper). Widzimy na nim wagnerowską śpiewaczkę Wilhelmine Schröder-Devrient, jako Muzę, tenora wagnerowskiego Ludwiga von Schnorra Carolsfelda, jako germańskiego boga, oraz żonę i syna Wagnera – jako narodziny „sztuki przyszłości”.
willa Wagnera - popiersie króla i sgraffito
Wilhelmine Schröder-Devrient występowała na Dolnym Śląsku wielokrotnie, o czym pisałem już na blogu. Także Ludwig von Schnorr Carolsfeld (2 lipca 1836 - 21 lipca 1865), pierwszy Tristan wagnerowski, śpiewał we Wrocławiu. Tragicznie zmarły w wieku 29 lat śpiewak wystąpił na Dolnym Śląsku w 1863 roku u boku żony, Malwiny Garrigues. Zaśpiewali w koncertowej wersji „Tannhäusera” Wagnera (na temat bohatera też opery TUTAJ). Pierwszym Tannhäuserem był śpiewak Sudetów, a prapremiera opery odbyła się w operze Sempera w Dreźnie. Jedną z ról w premierze śpiewała Wilhelmine Schröder-Devrient, inną bratanica Wagnera, córka Alberta Wagera, który przez lata występował w wrocławskiej akademii śpiewaczej. Wspomniana Malwiny Garrigues, premierowa Izolda Wagnera, która razem z mężem zaśpiewała na Dolnym Śląsku w 1863 roku, debiutowała we Wrocławiu w 1841 roku, gdzie pracowała do 1849 roku (jej przyszły mąż miał zatem 5 lat, kiedy gwiazda sopranu brylowała już na dolnośląskiej scenie!). Artykuły o występie państwa Schnorr Carolsfeld we Wrocławiu zostały opublikowane m.in. na łamach "Schlesische Theater-Zeitung" (”Wrocław. Gościnny występ pana Schnorra von Carolsfelda i jego żony”) czy „Deutsches Theater-Album”. Wizerunki powstały już po śmierci Schröder-Devrient, jak i Schnorra Carolsfelda.
Omówione sgraffito wykonał Robert Krausse.
W willi za życia Wagnera gościła m.in. wspomniana wyżej Marie "Mimi" von Schleinitz, której krewni od strony matki (śląski ród von Nimptsch) zamieszkiwali majątek Jeszkowice pod Wrocławiem.
spotkanie w willi Wahnfried w 1882 roku, wśród gości znajduje się Marie "Mimi" von Schleinitz, wolne media, wikimedia.org
Warto wspomnieć o filmie „Wahnfried“ z 1986 roku, który został zaprezentowany w 1987 na Cannes Film Festival. Jego scenariusz napisał Reinhard Baumgart urodzony w 1929 roku we Wrocławiu (Leśnica). Rolę żony Wagnera, Cosimy zagrała Tatja Seibt urodzona w 1944 roku we Wrocławiu. Reinhard Baumgart oparł scenariusz o własne opowiadanie „Wahnfried. Bilder einer Ehe” z 1985 roku. Ten pochodzący z Wrocławia artysta był też autorem pracy „Das Ironische und die Ironie in den werken Thomas Mann” czy eseju "Kampf mit dem eigenen Schatten. Zu Wagner nach Bayreuth - ein Rückblick".
willa Wagnera i grób kompozytora w ogrodzie domu
W Richard Wagner Museum w Willi Wahnfried znajdują się dzieła malarza Hermanna Hendricha, który mieszkał, tworzył i zmarł w Szklarskiej Porębie. Wiele jego obrazów było zainspirowanych twórczością Wagnera. Na przełomie 2019/2020 roku Muzeum Dom Carla i Gerharta Hauptmannów w Szklarskiej Porębie zaprosiło na wystawę "Hermann Hendrich - malarz legend".
wystawa prac "Hermann Hendrich - malarz legend" w Muzeum w Szklarskiej Porębie
- Semper: Wielki architekt, kolega Wagnera, syn kamiennogórzanina
- Wrocławski Langhans i jego dolnośląskie oraz berlińskie dzieła (architekt i pionier VR)
- Przyjaciel Mickiewicza, szef Wagnera – Dolnoślązak w świecie teatru (Karl von Holtei – ciekawostki z życia XIX-wiecznego polonofila z Wrocławia)
- Wilhelmine Schröder-Devrient: Królowa Łez we Wrocławiu – gwiazda opery, rewolucjonistka, skandalistka... erotomanka?
- Muzyczny zenit metafizycznego teatru miłości, czyli „Tristan” Wagnera i mieszkańcy Dolnego Śląska (Izoldy z Wrocławia, dziennikarz z Jeleniej Góry, psycholog w Karkonoszach, pianista z Lubawki i kapelmistrz z Lwówka)
- Wrocławski okulista – pionier i lekarz wielkich (Cohn, zasługi, pacjenci: odkrywca Troi i żona Wagnera)
- Śpiewak ze Skalnego Miasta, czyli podróż ze Skał Teplickich do Saskiej Szwajcarii
- Festiwal Wagnerowski z blogiem Welthellsicht (Dolnośląskie i sudeckie konteksty – podsumowanie + osobiste refleksje)
****
Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.
Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.
****
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz