Robinsonada po Śląsku - garść historycznych i literackich ciekawostek o książce z 1723 roku

Nieco ponad 300 lat temu ukazała się powieść, która odmieniła literaturę. „Przypadki Robinsona Crusoe” wydane zostały 25 kwietnia 1719 roku. Dzieło Daniela Defoe uznaje się za pierwszą angielską powieść oraz za początki literatury podróżniczej. 

Co ciekawe już cztery lata po premierze oryginału na rynku wydawniczym pojawiła się śląska wariacja (imitacja) na temat przygód Robinsona w języku niemieckim z mnóstwem polskich kontekstów! Śląsk został zresztą wspomniany w innym, oryginalnym dziele Defoe. 

„Robinson Crusoe” to prawdziwy hit literackiej fikcji. Kamień milowy w dziedzinie rozwoju beletrystyki. Mówi się, że już w XIX wieku pionierska praca londyńczyka doczekała się kilkuset (!) wersji (wariantów i adaptacji) w wielu językach. Powieść zaskoczyła czytelników. Wielu odebrało fabułę jako prawdziwą relację (specyficzne zastosowanie narracji). Pierwszy raz fikcja tak bardzo zbliżyła się do rzeczywistości (w polskiej literaturze temat podjął w 1776 roku Ignacy Krasicki w dziele "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki"). Wielu autorów podchwyciło temat i metodę. Już rok po wydaniu oryginału „Robinsona” na terenie ówczesnych Niemiec krążyły rozmaite tłumaczenia dzieła.

Daniel Defoe (3 września 1660 - 24 kwietnia 1731), wolne media - wikimedia.org

Moda na robinsonady spowodowała prawdziwą powódź książek zainspirowanych przygodami rozbitka. Opracowania historyczne jak "Colonial Fantasies" czy "A History of German Literature" podają, że w zalewie wielu różnych Robinsonów wydawanych od 1722 roku po niemiecku natrafić możemy na pozycję o intrygującym tytule "Schlesische Robinson". (pełny tytuł to oczywiści barokowa tyrada, która znaczy mniej więcej tyle: "Śląski Robinson: albo Frantz Anton Wentzels z C * *, pamiętne życie śląskiego szlachcica, osobliwe pułapki losu i przeżyte przygody, z wiarygodnych przekazów znane....").

"Schlesischer Robinson: oder, Frantz Anton Wentzels v. C" (Google Books)

Książka została opublikowana we Wrocławiu i Lipsku w 1723 roku (jak podaje m.in. "Grundriss der Geschichte der deutschen National-Literatur". "Class List for English Prose Fiction") - wydawcą był Ernst Christian Brachvogel. Jej autorem - przypuszczalnym, bo dzieło zostało opublikowane anonimowo -  miał być Christian Stieff, pochodzący z Legnicy poeta i rektor wrocławskich szkół (za : "Handbuch zur Kinder- und Jugendliteratur : Von 1570 bis 1750"). Jego autorstwo było sugerowane już w XVIII wieku. W XIX wieku Stieffa za autora uznawał m.in. S. Kleemann - autor "Zur Geschichte der Robinsonaden". Jego autorstwo rozpatrywał też doktor Karl Konrad w artykule "Der „Schlesische Robinson" und sein Verfasser" na łamach "Mitteilungen Schlesischen Gesellschaft Für Volkskunde" z 1938 roku. 

Christian Stieff, wolne media - academica.edu.pl

notki biograficzne na temat pisarza, XVIII i XIX wiek 

Robinson (jako imiennik) nie jest bohaterem tego dzieła, a jedynie motywem. Można powiedzieć, że imię z kultowego dzieła Defoe jest użyte jako chwyt marketingowy (anonimowy autor już na wstępie ujawnia źródło inspiracji, zaczynając przedmowę od słów: "Pełne niezwykłych przypadków dzieje angielskiego ROBINSONA CRUSOE, które po wielu latach wyszły na jaw najpierw w języku angielskim, a później w innych językach...", "Teraz oto prezentuje się śląski ROBINSON i czeka na oceny uczonych i miłośników historii"). 

Akcja śląskiego Robinsona nie jest związana z tropikami. Dzieje się m.in. w Legnicy, Wrocławiu, Lipsku czy w Wiedniu obleganym przez Turków. To rodzaj powieści edukacyjnej (prawdziwe wydarzenia historyczne i miejsca) oraz modnej w Niemczech powieści o formowaniu (dojrzewaniu). Pojawiają się też liczne wątki polskie (nazwiska, miejscowości wyrażenia, jak choćby: Władysław IV Waza, Jan II Kazimierz Waza, Bohdan Chmielnicki, Radziwił, Kijów, Smoleńsk, Wieluń,  Zamość, Przemyśl, Jarosław, pospolite ruszenie). 

mapa Śląska w XVII wieku, wolne media - wikimedia.org

Na temat fenomenu "Śląskiego Robinsona" pisano w dziełach literaturoznawczych i encyklopedycznych już w XIX wieku:

oto kilka cytatów:

"The most notable of the earlier ones is "Der Schlesische Robinson" 1723"

(„Najbardziej godną uwagi z wcześniejszych [Robinsonad] jest „Der Schlesische Robinson" z 1723”)

za: "A Chronological Index to Historical Fiction"

"Man zählt von 1728-70 über 50 Robinsonaden , unter denen der schlesische Robinson , 1723"

("Między 1728-70 można doliczyć się ponad 50 Robinsonad, w tym "Robinsona Śląskiego")

za: "Grundriss der geschichte der deutschen literatur"

"Deutschland allein binnen 35 Jahren 45 Robinsonaden hervorgerufen wurden , unter denen der schlesische Robinson ( 1723 ) wohl noch der beste ist"

("W samych Niemczech wydano 45 Robinsonad w ciągu 35 lat, z których "Robinson Śląski" (1723) jest prawdopodobnie najlepszy")

za: "Skizzen und Studien zur deutschen Literaturgeschichte"

"Eine der besten dieser abenteuerlichen Erfindungen nach dem Vorgange von Defoe soll der Schlesische Robinson (Bresl . 1723)"

(„Mówi się, że jedną z najlepszych przygodowych opowieści według Defoe jest "Robinson śląski" (Wrocław. 1723)”

za: "Pierers Universal-Lexikon"

O popularności "Śląskiego Robinsona" może świadczyć dobitnie fakt, że w połowie XVIII wieku dzieło doczekało się tłumaczenia na niderlandzki i wydania w Amsterdamie!

wersja niderlandzka "Śląskiego Robinsona' (za: Google Books) 

Co ciekawe już rok po publikacji „Robinsona” sam Defoe wydał książkę pod tytułem „Memoirs of a Cavalier” (1720), która stanowi wspomnienia z czasów wojny trzydziestoletniej. Swoje książki historyczne na tym dziele wzorował literacki noblista Winston Churchill. Na kartach „Memoirs of a Cavalier” pojawiają się m.in. takie lokalizacje, jak Głogów.

plan Głogowa z XVII wieku, wolne media - wikimedia.org

Polecam również moją rozmowę z 2023 roku z portalem wrocław.pl na temat śląskiego "Robinsona":

>>> Odkrył zapomnianą powieść z Wrocławia sprzed 300 lat. Co wiemy o Śląskim Robinsonie?

polecam też posty z tagami:
#literatura,      #ciekawostka 

****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****