W 2019 roku minęła 150. rocznica urodzin „najniebezpieczniejszej kobiety USA” początku ubiegłego wieku – bo tak nazywano waleczną feministkę i anarchistkę. Urodziła się w Kownie, mieście, w którym równo pół wieku wcześniej pracował wieszcz Adam Mickiewicz. W swoich pismach autorka poruszyła m.in. sprawę buntu tkaczy z Gór Sowich oraz dzieła śląskiego pisarza, który opisał wydarzenie w dramacie "Die Weber" (De Waber). Mijająca 175. rocznica tego protestu oraz 125. premiery sztuki to również dobra okazja, by przypomnieć o intelektualnym związku Goldman i Hauptmanna.
Emma Goldman była ważną komentatorką sytuacji politycznej i społecznej jej czasów. Niezwykle aktywna i odważna kobieta nie skupiała się jednak jedynie na mocy pióra. Brała udział w manifestacjach, wspierała robotników. Nie bała się głosić własnych poglądów, nawet kosztem utraty wolności i innych nieprzyjemności. Jej postawa budzi po dziś zaskoczenie i respekt u wielu osób. Została wiele lat po śmierci na nowo odkryta przez ruchy aktywistów i jej dzieła nadal stanowią ważny punkt odniesienia. W 2019 roku, w związku z 150-leciem jej urodzin, np. Biblioteka Uniwersytetu w Michigan zaprosiła na konferencję poświęconą spuściźnie "Czerwonej Emmy".
Emma Goldman - litewsko-amerykańska działaczka społeczna, wolne media, wikimedia.org
Sztuka i rewolucja
Życie Emmy Goldman upłynęło pod znakiem rewolucji. Urodziła się 27 czerwca 1869 roku w Kownie (Niespełna dwa lata młodsza była od niej inna ikona lewicy i wolnościowców, Róża Luksemburg), a zmarła 14 maja 1940 roku w Toronto. Pochodziła z rodziny żydowskiej. W miejscu jej urodzenia pracował młody Mickiewicz. Właśnie tam napisał „Sonety Krymskie”, „Grażynę”, „Dziady”. Goldman wiele podróżowała. Większość burzliwego życia spędziła zmieniając miejsca pobytu. Przebywała zarówno w Europie, jak i Ameryce. Fascynowała ją radykalna zmiana społeczna. Zagadnienia wolnej miłości, niezależności, wolności słowa, ochrona praw mniejszości i człowieka. Inspirowała wielu ciekawych ludzi na całym świecie. Charakteryzowała się intelektem i odważnym, nowatorskim spojrzeniem na problemy społeczne.
główne dzieło Emmy Goldman, w jednym z rozdziałów obszernie pisze o twórczości Hauptmanna, który urodził się i zmarł na Dolnym Śląsku - wolne media, wikimedia.org
Zadawała niewygodne pytania i wyciągała bardzo niewygodne wnioski. Interesowały ją nie tylko walka klasy robotniczej czy kobiet o prawa, która rozgrywała się na ulicach czy podczas wieców, ale też sztuka zaangażowana, zwłaszcza teatr. W swojej autobiografii wspomina o tym, że fascynował ją na przykład Wagner. Jego dramaty muzyczne, zwłaszcza „Pierścień Niebelunga” i towarzyszące im pisma polemiczne, zawierają wiele odniesień do rodzącego się w czasach tego twórcy ruchu anarchistycznego. Premiera pierwszej części tego cyklu, czyli „Złota Renu”, nawiązująca poniekąd do teorii starszego o 50 lat od Goldman Pierre-Josepha Proudhona, odbyła się w roku urodzin amerykańskiej anarchistki! Biograf aktywistki, Hippolyte Havel, nie omieszkał wspomnieć dzieła „Sztuka i rewolucja” Wagnera (na temat udziału Wagnera i Bakunina w rewolucji z 1849 roku TUTAJ) w szkicu na temat Goldman. Pisarka i rewolucjonistka była też zainteresowana śląskim pisarzem.
tablica upamiętniająca Hauptmanna w miejscu jego narodzin, uzdrowisko Szczawno-Zdrój
Chodzi o noblistę Gerharta Hauptmanna. Urodził się on w Szczawnie-Zdroju zaledwie kilka lat przed przyjściem na świat jego walecznej komentatorki. Na łamach pisma „Mother Earth”, które redagowała "Czerwona Emma", ukazało się kilka tekstów, które wspominają rewolucyjnych artystów Europy (o Wagnerze na łamach „Matki Ziemi” pisał m.in. Max Baginski, który urodził się w Bartoszycach, obecnie w granicach Polski, ten sam publicysta pisał też o Hauptmannie. Nie bez powodu. Był on autorem periodyku „Der Proletarier aus dem Eulengebirge”, który poprzedził „Tkaczy”. Baginski przed emigracją do USA był także osobistym przewodnikiem noblisty, który poszukiwał inspiracji w regionie i świadków wydarzeń przedstawionych w dramacie. Artykuł Baginskiego „Gerhart Hauptmann with the weavers of Silesia” znalazł się w numerze pisma Goldman z maja 1906 roku – dostępny TUTAJ).
Kathe-Kollwitz z cyklu „Powstanie tkaczy” - wolne media wikipedia.org
Także sama Goldman odniosła się do dzieła Hauptmanna. Poświęciła sporą część swojego eseju „Dramat współczesny – potężne narzędzie szerzenia myśli radykalnej” (The Drama: A Powerful Disseminator of Radical Thought) z 1910 roku dziełom śląskiego dramatopisarza. Doceniała jego wszechstronność, talent, naturalistyczny zmysł obserwatora, wrażliwość społeczną i awangardowy nonkonformizm. Tekst w oryginale dostępny TUTAJ. W 1912 roku autor "Tkaczy" został uhonorowany literackim Noblem.
[...] "Of course, it was generally known even before the appearance of this drama that capital can not get fat unless it devours labor, that wealth can not be hoarded except through the channels of poverty, hunger, and cold; but such things are better kept in the dark, lest the victims awaken to a realization of their position. But it is the purpose of the modern drama to rouse the consciousness of the oppressed; and that, indeed, was the purpose of Gerhardt Hauptmann in depicting to the world the conditions of the weavers in Silesia. Human beings working eighteen hours daily, yet not earning enough for bread and fuel; human beings living in broken, wretched huts half covered with snow, and nothing but tatters to protect them from the cold; infants covered with scurvy from hunger and exposure; pregnant women in the last stages of consumption. Victims of a benevolent Christian era, without life, without hope, without warmth. Ah, yes, it was too much!" [...]
Emma Goldman, Anarchism and Other Essays - The Modern Drama: A Powerful Disseminator of Radical Thought (fragment części poświęconej Hauptmannowi i "Tkaczom")
popiersie Hauptmanna w jego domu w Jagniątkowie w Jeleniej Górze
Na marginesie warto dodać, że nie tylko Emma Goldman interesowała się sztuką, ale i artyści jej postacią. Maureen Stapleton otrzymała nawet w 1982 roku Oscara za drugoplanową rolę w filmie "Reds" (Czerwoni), w którym zagrała właśnie słynną anarchistkę. Postać i twórczość Goldman stały się motywami filmów, książek, a nawet musicali. Jej zdanie "If I can't dance, I don't want to be part of your revolution" zadomowiło się w świecie popkultury.
University of California, Berkeley Libraries - czwarta co do wielkości w USA książnica uniwersytecka - prowadzi projekt "Meet Emma Goldman" poświęcony aktywistce.
O tkactwie w sztuce (w tym o "Tkaczach") TUTAJ
O Hauptmannie TUTAJ
źródła:
E.Goldman "Living My Life"
E. Goldman "Anarchism and Other Essays"
"Emma Goldman: Political Thinking in the Streets"
"Mother Earth"
"The dream in Gerhart Hauptmann"
"Gerhart Hauptmann w krytyce polskiej: 1945-1990"
(Wpis opublikowany w 2019 roku, z okazji:
175. rocznica buntu tkaczy z Gór Sowich,
125. rocznica premiery "Tkaczy" Hauptmanna
i 150. rocznica urodzin Goldman)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz