Pocałunek – spotkanie ust o wielu znaczeniach (ciekawostki z dolnośląskich miast oraz dzieła kultury)

Choć pocałunek obecny jest w życiu człowieka od narodzin, mówi się o nim w Biblii i innych świętych księgach w różnym kontekście, to mało jest wizualnych, dawnych dzieł pokazujących to niezwykłe zachowanie. Nawet na ekranie kina czynność całowania ma swoje specjalne względy. Są pocałunki legendarne i przełomowe. Niezwykła intymność tej powszechnej czynności stała się pewnym przełamanym w sztuce tabu. 

W moim tekście o kilku wybranych pocałunkach, również z dzieł, które zobaczyłem podczas zwiedzania miast Polski i Niemiec. Do tego garść ciekawostek i przykładów muzycznych, filmowych czy artystycznych. 


Dzień Całowania przypada na 6 lipca, 28 listopada, 28 grudnia.... Dzień Niespodziewanego Całusa przypada zaś na 24 lutego. Ale nie tylko wtedy warto całować i o pocałunkach rozmyślać! 

pocałunek, intarsje, Muzeum Narodowe we Wrocławiu 

Pocałunek kochanków, pierwszy pocałunek, ślubny, pocałunek matki, pocałunek na powitanie i pożegnanie, pocałunek braterski, pocałunek przesłany w powietrze, pocałunek Judasza czy wreszcie pocałunek śmierci – niezwykłe spektrum i mnogość znaczeń prostej czynności związanej z ustami.
Pocałunkom nadaje się znaczenie erotyczne, ale też wyrażają one więzi oparte na sympatii, mogą być wyrazem grzeczności oraz szacunku, mają charakter inicjacyjny, mogą być też nieszczere, zdradzieckie.

całujące się amorki - kafel, Muzeum Architektury we Wrocławiu

Usta są bramą – to nie tylko organ mowy, dzięki któremu możemy artykułować wszystko, co nam dyktuje rozum i serce, ale to też w wielu kulturach bramy duszy. Ustani przyjmujemy pokarm, więc są to też bramy podtrzymujące życie. Nic więc dziwnego, że przykładamy wielką wagę do tego, co się może za ich pomocą wyrażać. Już sam uśmiech stanowi niezwykły gest. Całowanie jest chyba najbardziej wyrafinowaną czynnością związaną z naddaną, kulturową funkcją ust (choć zachowania przypominające pocałunek obserwuje się też u zwierząt!). Całujemy w usta, w nos, w policzek, w czoło, w rękę. Są gry towarzyskie oraz liczne tradycje związane z całowaniem.

etykieta zapałczana, Muzeum Filumenistyczne w Bystrzycy Kłodzkiej

Zamek Książ 

Powiew mitu i niezwykłości 
W Muzeum Narodowym we Wrocławiu znajduje się niezwykły posąg z brązu, pochodzący z końca XIX wieku. To dzieło Christiana Behrensa, artysty związanego ze stolicą Dolnego Śląska. Rzeźba przedstawia pocałunek Sfinksa. Mityczna bestia, przedstawiona jako skrzydlata postać kobieca, namiętnie całuje mężczyznę, który wydaje się być obezwładniony. Czy to pocałunek śmierci? Pełna dynamizmu scena ukazuje niezwykłą tajemnicę, która zastygła w formie dzieła sztuki ponad 100 lat temu. Mniej więcej w tym samym  czasie powstało słynne dzieło Franza Stucka o identycznej tematyce. Obraz z 1895 roku znajduje się w muzeum w Budapeszcie.

Christian Behrens, Pocałunek Sfinksa, Muzeum Narodowe we Wrocławiu 

Biblijne konteksty 
Również na kartach Biblii pojawiają się odniesienia do całowania. Najsłynniejszym chyba pocałunkiem jest słynny gest Judasza – akt zdrady Chrystusa.

wizja artystyczna tematu na fresku w kaplicy w Bardzie

Muzeum Narodowe we Wrocławiu

Motyw pojmania Chrystusa z pocałunkiem pojawia się m.in. w "Pasji według św. Mateusza" Jana Sebastiana Bacha (o Pasji również TUTAJ).

Bach, Pasja według św. Mateusza, scena pojmania Chrystusa z pocałunkiem Judasza (YouTube) 

W tradycyjnych przedstawieniach artystycznych pojawiają się jednak również inne pocałunki między biblijnymi postaciami. W zbiorach wspomnianego Muzeum Narodowego we Wrocławiu znajduje się piękny i cenny gotycki obraz „Święta Anna Samotrzecia” ze Strzegomia. Widzimy na niej m.in. Maryję, która tuli małego Chrystusa do policzka, niemalże go całując. To typ ikony nazywany Eleousa.

Anna Samotrzecia ze Strzegomia, zbiory Muzeum Narodowego we Wrocławiu 

obraz na wystawie w Muzeum w Ziębicach 

i wersja z kościoła parafialnego w Chełmsku Śląskim 

Willmann: "Pocałunek św. Józefa" (wystawa: Willmann. Opus Magnum - Muzeum Narodowe we Wrocławiu)

+ Wyśpiewać miłość, zagrać intymność 

Pocałunek nieodłącznie towarzyszy wyznaniom miłości. Jest więc elementem dramatów opartych na relacjach uczuciowych i romansie, ale też elementem inscenizacji takich dzieł. Wiele ciekawych miłosnych wątków pojawia się w operach. Współczesne realizacje sceniczne nie ukrywają tego, o czym są dzieła. Często w realistyczny i oczywisty sposób ukazywane są relacje bohaterów. Przykładem może być też opera dawna. Mozart w wielu swoich dziełach zawarł ciekawe historie miłosne. Są one barwne i skompilowane (w końcu sportretował samego Don Juana!). Inną ciekawostką jest to, że choćby w „Weselu Figara” pojawia się tzw. rola spodenkowa. To specyficzna sytuacja, w której śpiewaczka odgrywa rolę młodego mężczyzny (sytuacja komplikuje się, kiedy aktorka grająca chłopca ma za zadanie być chłopcem udającym dziewczynę!). Siłą rzeczy relacje uczuciowe między chłopakiem a często dorosłą kobietą są jedynie fabularne, a w rzeczywistości na scenie mamy dwie panie! Taka też sytuacja jest w XX-wiecznym dziele nawiązującym do mozartowskiego wzoru, czyli w „Kawalerze Srebrnej Róży” Straussa. Pocałunki w operze mają więc wysoki stopień pikanterii obyczajowej.
>> polecam również: Mozart i Dolny Śląsk, Strauss i Dolny Śląsk 

inscenizacja "Wesela Figara" Mozarta (opera z XVIII wieku) z trio, scena całowania i rola spodenkowa (YouTube) 

inscenizacja "Kawalera Srebrnej Rózy" Straussa (opera z XX wieku), duet, scena całowania i rola spodenkowa (YouTube) 

w prapremierowym spektaklu rolę Marszałkowej Księżnej Werdenberg śpiewała Margarethe Siems, urodzona 30 grudnia 1879 we Wrocławiu. W tej wersji partię wykonuje Renee Fleming, jedna z najważniejszych śpiewaczek przełomu XX i XXI wieku  

Niemal obsesję na punkcie całowania w swoich dziełach objawiał też Wagner. W tetralogii „Pierścień Nibelunga” całowanie ma niezwykłą wagę. Wotan w „Walkirii” pocałunkiem żegna swoją córkę i jednocześnie za karę pozbawia ją boskości i skazuje na sen. Z tego snu ową Walkirię pocałunkiem budzi w kolejnej części dzieła, czyli w „Zygfrydzie”, tytułowy bohater dramatu. Mityczna aura i baśniowy klimat malują niezwykłą romantyczną scenerię tych symbolicznych pocałunków.
polecam również:
>> Wagner i Dolny Śląsk 

scena finałowa z "Walkirii" Wagnera, scena pocałunku Wotana i zaśnięcia Walkirii (YouTube):

"dziś bóg od ciebie odwraca się/

całusem tym boskość odbiera ci" 

(tłumaczenie Bandrowskiego z 1906 roku) 

Kolejnym niezwykłym pocałunkiem u tego samego autora jest zdradziecki, ale i niezwykle ważny całus w ostatnim dziele mistrza, w „Parsifalu”. Tam czarodziejka Kundry, udając matkę młodego bohatera, uwodzi go i całuje. Dla tytułowego bohatera całus przebiegłej grzesznicy jest momentem przebudzenia jego świadomości. Pocałunek z „Parsifala” ma więc w sobie cechy zarówno aktu Judasza, jak i walor inicjacyjny. To rodzaj nawiązania do rajskiego spożycia owocu poznania dobra i zła. (O tej operze również TUTAJ)

scena kuszenia z II aktu "Parsifala" Wagnera z aktem pocałunku (YouTube)

"to dziś/

da ci/

ostatni pieszczot matki cień/
miłości pierwszy wdzięk"

(...)
"zbawienie duszy/
całując skradła z ust"
(tłumaczenie Popławskiego z 1906 roku) 

Zupełnie patologiczną i skrajnie perwersyjną wersję pocałunku przestawił w swojej „Salome” Richard Strauss. Tam główna bohaterka pragnie pocałować martwe usta Jana Chrzciciela, który został ścięty na jej życzenie. (o tej operze również TUTAJ). Był to skandal początku XX wieku. Inscenizacje po dziś szokują.

inscenizacja "Salome" Straussa, scena pocałunku (YouTube) 

Są też inne ciekawe muzyczne przykłady nawiązania do pocałunku od opery, przez operetkę po muzykę rozrywkową. O całowaniu śpiewała legenda Hollywood Marylin Monroe (znana też z posyłania całusów w powietrze!). Całowanie pojawia się też w filmach. Jeden z pierwszych filmów zaprezentowanych publicznie to... „The Kiss”, czyli „Pocałunek” z 1896 roku!

 „The Kiss” - jeden z pierwszych filmów, koniec XIX wieku (YouTube) 

polecam również:

posty oznaczone tagiem:

#ciekawostka 

****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****