Kultowy hit SF i muzyk z Szczawna-Zdroju („2001: Odyseja kosmiczna” i Clytus Gottwald) – między Noblem a Oscarem i Eichendorffem

Kiedy przyszedł na świat, jego rodzinne miasto, śląskie uzdrowisko Szczawno-Zdrój, cieszyło się już statusem miejsca urodzin literackiego noblisty. Dziś kurort pod Wałbrzychem znany jest z rozmaitych muzycznych wydarzeń, w tym tych poświęconych Wieniawskiemu, najsłynniejszemu kuracjuszowi Szczawna. Warto wspomnieć o innym muzyku, urodzonym w tym mieście, a wymienianym w gronie osób związanych z oscarowym i kultowym filmem Kubicka!

Popularyzator awangardy i futurystyczny obraz geniusza kina. Do tego garść innych ciekawostek związanych z utalentowanym synem Szczawna. 



Nauczyciel z dzieła noblisty 
Clytus Gottwald urodził się w Szczawnie-Zdroju, wówczas Bad Salzbrunn (za: “Hindemith-Jahrbuch: Annales Hindemith”, "Hommage à Clytus Gottwald: Erinnerungen, Briefe, Kompositionen zum 80. Geburtstag", “Encyklopedia muzyczna PWM”), w 1925 roku. Jego ojciec, Norbert Gottwald, był nauczycielem w miejscowej szkole. Gottwald przyszedł na świat w uzdrowisku, które od ponad dekady cieszyło się z Nobla swojego słynnego syna, Gerharta Hauptmanna.
Co ciekawe sam muzyk przytacza w swojej biografii, że pewnego razu jego ojciec udał się z klasową wycieczką na festiwal teatralny, na którym gościł słynny literat. Przedstawił się jako nauczyciel  Gottwald. Wielkie było zaskoczenie pochodzącego ze Szczawna Hauptmanna, kiedy usłyszał to nazwisko. W 1893 roku, jeszcze przed otrzymaniem nagrody Nobla, wydał on dramat “Hanneles Himmelfahrt”, którego bohaterem jest...  nauczyciel  Gottwald! (za: “Rückblick auf den Fortschritt: eine Autobiographie”). W książce adresowej z 1929 roku “Adreßbuch für die Stadt Waldenburg i. Schles. und die Nachbarorte: Dittersbach, Hermsdorf, Nieder-Salzbrunn, Ober-Salzbrunn, Ober-Waldenburg und Weißstein” znajdujemy nauczyciela Norberta Gottwalda w Ober Salzbrunn (dawne Szczawno-Zdrój) pod adresem Schulestrasse 10.

obelisk Hauptmanna, literackiego noblisty z 1912 roku, w Szczawnie 

atrakcje Szczawna

pomnik Wieniawskiego, słynnego polskiego muzyka, który był w Szczawnie kuracjuszem 

Dźwiękowa awangarda 
Clytus Gottwald zainteresował się muzyką i w tym kierunku się kształcił. Po wojnie osiadł w Stuttgarcie, gdzie założył bardzo ważny zespół Schola Cantorum Stuttgart. To chór specjalizujący się w wykonywaniu twórczości współczesnych kompozytorów lub nowych opracowań dzieł. W wielu materiałach prasowych na temat kompozytora i dyrygenta z Szczawna powtarza się opinia nieżyjącego już muzykologa Heinza-Klausa Metzgera, który twierdził, że gdyby nie praca Clytusa Gottwalda, współcześni kompozytorzy nie znaliby wartości chóru. W gronie mistrzów, którzy przekonali się o talencie Gottwalda i możliwościach jego zespołu, był jeden z najważniejszych awangardzistów XX wieku,  György Ligeti. Skomponował on m.in. “Lux Aeterna” na 16-osobowy chór mieszany. Dzieło z 1966 roku zostało prawykonane przez Schola Cantorum Stuttgart pod kierownictwem  Gottwalda. Dwa lata później ten utwór, w oryginalnym nagraniu, został wykorzystany w słynnym filmie „2001: Odyseja kosmiczna”!

Clytus Gottwald: opracowanie V Symfonii Mahlera (znanej z filmu "Śmierć w Wenecji") i pieśni "Im Abendrot" Eichendorffa (związany z Nysą i Wrocławiem), Taipei International Choral Festival (YouTube) 

Oscarowy Kubrick 
„2001: Odyseja kosmiczna” to jedyne dzieło, za które Stanley Kubrick, jeden  najpopularniejszych reżyserów wszech czasów, otrzymał Oscara (dokładnie za efekty wizualne). W 2019 roku minęło 50 lat od nagrodzenia kultowego filmu, nominowanego do 4 statuetek. To także 20. rocznica śmierci reżysera. Fantastyczno-naukowy obraz Kubricka po dziś uznawany jest za najlepsze dzieło gatunku i jeden z najważniejszych filmów w dziejach. Reżyser w swoich filmach chętnie sięgał po muzykę kompozytów związanych z tzw. muzyką poważną (wolał nawet twórczość mistrzów, granych w filharmoniach, niż kompozycje pisane na zamówienie przez kompozytorów filmowych).

Kubrick, wolne media, wikimedia.org 

Zarówno tych nieżyjących już klasyków (Beethoven, Strauss), jak mistrzów awangardowych jego czasów (Ligeti). Nagranie z soundtrackiem z filmu, obejmujące 8 utworów, zostało wydane i stało się komercyjnym sukcesem (złota płyta). Co ciekawe wiele źródeł (m.in. „György Ligeti: Of Foreign Lands and Strange Sounds”) podaje, że reżyser wykorzystywał w swoich filmach, w tym w "Odysei”, progresywną i klimatyczną muzykę  Ligetiego bez zgody autora.

György Ligeti - "Lux Aeterna", Schola Cantorum Stuttgart i Clytus Gottwald - utwór w tym wykonaniu znalazł się na ścieżce dźwiękowej oscarowego filmu "Odyseja kosmiczna" (YouTube) 

Uznany muzyk 
Wieloletnia praca  Gottwalda z jego chórem oraz działalność naukowa i kompozytorska są bardzo cenione. Z okazji 80. czy 90. urodzin mistrza odbywały się rozmaite wydarzenia. Nadal jego kompozycje i aranżacje można usłyszeć w salach koncertowych całego świata. Choćby w programie koncertu w ramach 52. festiwalu Wratislavia Cantans znalazła się pieśń Gustava Mahlera “Die zwei blauen Augen” w opracowaniu kompozytora ze Szczawna.

pomnik Eichendorffa we Wrocławiu - pieśń tego twórcy w opracowaniu Gottwalda  jest niezwykle popularną kompozycją współczesnej muzyki chóralnej 

Ten muzyk wziął też na swój warsztat inne znane dzieło Mahlera – w dodatku związane z kinem! Chodzi o Adagietto z V Symfonii, które pojawia się jako ścieżka dźwiękowa w “Śmierci w Wenecji” Viscontiego z 1971 roku.  Gottwald opracował ten instrumentalny utwór na chór. Jako słowa wykorzystał... znany z muzyki (jako pieśń Straussa – tego samego od “Tako rzecze Zaratustra”, poematu, który wybitnie kojarzy się z “Odyseją kosmiczną”!) wiersz śląskiego poety, Josepha von Eichendorffa, związanego z Nysą, Wrocławiem czy Javornikiem. Pieśń “Im Abendrot” w jego autorskiej aranżacji wykonywana jest na rozmaitych festiwalach i podczas koncernów w salach w Europie (tylko w ostatnich miesiącach znalazła się w programie takich wydarzeń, jak: “Singers at Six: Mahler and Brahms” BBC Singers w Londynie, “Cinema Chorale“ Festiwal Muzyki Filmowej w Krakowie czy International Choral Festival w  Taipei). Został też nagrany na płycie z 2019 roku “Ko Matsushita - Contemporary Choral Music”.
W 2007 roku ukazała się płyta "Choral Arrangements By Clytus Gottwald" nagrana przez Rodolfus Choir dla wytwórni  Signum Records. Znajdują się na niej chóralne opracowania dzieł Wagnera, Ravela czy Mahlera.

Clytus Gottwald/ Wagner - "Zwei Studien zu Tristan & Isolde: Im Treibhaus", Rodolfus Choir (YouTube) 

20 listopada 2019 roku prof. Clytus Gottwald obchodził 94. urodziny.

********

O innym dolnośląskim muzyku - Erdmannie- związanym z muzyką filmową TUTAJ
O Hauptmannie TUTAJ 
O Eichendorffie i jego pieśni TUTAJ 
O Szczawnie-Zdroju i jego atrakcjach TUTAJ