7 lutego 2020

Jedno bawarskie miasto, dwa niezwykłe teatry oraz śląskie i polskie konteksty z nimi związane (Bayreuth: Festspielhaus i Markgräfliches Opernhaus)

Bayreuth to malowniczo położone miasto w Bawarii, siedziba rejencji Górna Frankonia. Znane jest z piwa, własnego – pełnego przepychu baroku - oraz muzyki. W XVIII wieku zbudowany tam został jeden z najwspanialszych teatrów operowych świata – dziś zabytek na liście dziedzictwa UNESCO. Z kolei w XIX wieku na Zielonym Wzgórzu w Bayreuth Wagner zbudował kolejny, nowatorski teatr. Od ponad 140 lat odbywa się w tym gmachu jeden z najważniejszych festiwali w Europie.


Z historią obu gmachów, ich autorów oraz zleceniodawców, a także z życiem kulturalnym i wykonawstwem wiążą się sylwetki osób pochodzących m.in. z Dolnego Śląska. 


Bayreuth jest idealnym miejscem, by zobaczyć, jak zmieniał się europejski teatr muzyczny. Trudno o inne miejsce, w którym lepiej byłoby widać estetyczny kontrast: dojrzała XVIII-wieczna, elitarna opera dworska – dziecko baroku – w połowie XIX-wieku za sprawą Wagnera odmieniła swoje oblicze, zwracając się ponownie ku pierwotnym źródłom – greckiej tragedii antycznej i idei demokratycznego, publicznego święta sztuki. Struktura dzieła dramatycznego, jak i estetyka inscenizacji oraz filozofia kontaktu widz – performer miały swoje odbicie również w architekturze. Właśnie to jest szczególnie ciekawym historycznym dziedzictwem zabytkowego miasta i ma swoje odbicie w dwóch niezwykle interesujących budowlach. 


I. Opera Margrabiów 
Markgräfliches Opernhaus to przepiękny gmach opery w Bayreuth zbudowany w latach 1745–1750 według projektu Giuseppe Galli da Bibiena na zlecenie margrabiny Wilhelminy Pruskiej, żony Fryderyka, margrabiego Brandenburgii-Bayreuth. Starsza siostra króla Prus Fryderyka Wielkiego była, podobnie jak jej wojowniczy brat, miłośniczką sztuki i muzyki. Kiedy Fryderyk prowadził II wojnę śląską, ona zajmowała się budową wspaniałego teatru – wielkiego pomnika barokowej opery.
Margrabina Wilhelmina była uczennicą Silviusa Leopolda Weissa, kompozytora barokowego, który pochodził z Dolnego Śląska (więcej na jego temat TUTAJ). Uchodził on za największego wirtuoza lutni. Świadczyć może o tym zdanie, które późniejsza margrabina zanotowała w swoich pamiętnikach w 1728 roku, wspominając życie muzyczne na dworze króla polskiego, Augusta II. O Weissie Wilhelmina napisała: „nigdy nie miał sobie równych, a ci, którzy po nim przyjdą, będą mogli w chwale go naśladować” („Outre cela le roi de Pologne envoya les plus habiles de ses virtuoses à la reine, tels que le fameux Weis, qui excelle si fort sur le luth, qu'il n'a jamais eu son pareil, et que ceux qui viendront après lui, n'auront que la gloire de l'imiter” - za: „Mémoires de Friederike Sophie Wilhelmine”). Już jako margrabina Bayreuth Wilhelmina zatrudniła na swoim dworze ucznia Weissa, Adama Falckenhagena.
30 czerwca 2012 roku opera została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Tego samego roku została zamknięta na czas remontu i ponownie udostępniona w 2018 roku. Od ponad 250 lat wspaniały gmach służy muzykom i nie tylko. Odbyło się tam również wesele córki margrabiny. Z kolei w latach 90. XX wieku w niesamowitych wnętrzach nagrane zostały sceny filmu „Farinelli” o słynnym kastracie.







Opera Margrabiów w Bayreuth
(UWAGA: Administracja obiektu zakazuje wykonywania i publikowania zdjęć w celach komercyjnych. Niniejszy post ma charakter edukacyjny. Opublikowane zdjęcia mogą być wykorzystywane tylko w celach prywatnych. Obowiązuje zakaz rozpowszechniania fotografii w celach komercyjnych.)


W lutym 2020 roku ogłoszony został program nowego festiwalu muzycznego w Bayreuth, który gościć będzie m.in. w operze margrabiów (jest to wznowienie podobnej inicjatywy - Bayreuther Barock -  która została zaprzestana w momencie remontu obiektu). To święto muzyki poświęcone twórczości barokowych mistrzów. Wystąpią największe gwiazdy muzyki dawnej. Wydarzenie zaplanowane jest na wrzesień 2020 roku. W programie na oficjalnej stronie www.bayreuthbaroque.de (stan na luty 2020) znajdujemy informację, że na deskach wspaniałej opery margrabiny Wilhelminy zobaczyć będzie można inscenizację opery „Gismondo, Re di PoloniaLeonarda Vinci z 1727 roku. To opera o dworze Zygmunta II Augusta! Na liście wykonawców znalazły się m.in.: Aleksandra Kubas-Kruk z Wrocławia oraz Martyna Pastuszka z Rudy Śląskiej!


sceny filmu "Farinelli" kręcone były również w barokowym teatrze operowym margrabiów w Bayreuth (YouTube)

Teatr jest również udostępniony zwiedzającym. Zobaczyć można z parteru niezwykłe loże oraz pokaźną scenę, która dzięki maszynerii i dawnej scenografii naśladuje architekturę baroku (prospekt i kulisy tworzą złudzenie zwielokrotnionej głębi, dzięki grze perspektywy).
Administracja obiektu zakazuje wykonywania i publikowania zdjęć w celach komercyjnych. Niniejszy post ma charakter edukacyjny. Opublikowane zdjęcia mogą być wykorzystywane tylko w celach prywatnych. Obowiązuje zakaz rozpowszechniania fotografii w celach komercyjnych.







Opera Margrabiów w Bayreuth
(UWAGA: Administracja obiektu zakazuje wykonywania i publikowania zdjęć w celach komercyjnych. Niniejszy post ma charakter edukacyjny. Opublikowane zdjęcia mogą być wykorzystywane tylko w celach prywatnych. Obowiązuje zakaz rozpowszechniania fotografii w celach komercyjnych.)

******


II. Teatr na Zielonym Wzgórzu 
„Pudełkowy”, dworski teatr margrabiny, z płaską widownią, galeriami lóż oraz przytłaczającą ornamentyką reprezentuje esencję barokowego myślenia o teatrze i architekturze teatralnej. Budynek sam w sobie jest spektaklem. Siedząc na widowni, można poczuć się jak w baśni reżyserowanej przez przepych i bogactwo. Nastawienie na efekty i okazałość kosztem dramaturgii oraz głębi widoczne było też na scenie. Reforma teatralna Wagnera z połowy XIX wieku miała za zadanie zmienić ten typ tworzenia teatru i obcowania z nim. Chodziło m.in. o powrót do klasycznych greckich korzeni („Narodziny tragedii” Nietzschego to przecież laurka filologa, wielbiciela Wagnera, złożona mistrzowi z okazji położenia kamienia węgielnego pod budowę właśnie Festspielhausu w Bayreuth).
Wagner wybrał Bayreuth na organizację swojego festiwalu teatralnego, ale zrezygnował z wystawiania swoich dzieł w barokowej operze margrabiów. Postanowił zbudować zupełnie nowy, jakże inny gmach, z którego również słynie Bayreuth. Kamień węgielny położono 22 maja 1872 roku w urodziny kompozytora-reformatora. Uczestnicy wysłuchali „Ody do radościBeethovena w... wnętrzach opery margrabiny. Kolejne ważne muzyczne wydarzenie miało odbyć się już w nowym teatrze, który zrewolucjonizował dzieje sztuki scenicznej.
Festspielhaus miał - oprócz samego Wagnera, który zaproponował wiele nowatorskich rozwiązań, trzech architektów: byli to: Gottfried Semper, Wilhelm Neumann i Otto Brückwald (za: "The Cambridge Guide to Theatre").
Jego budową ostatecznie zajął się Otto Brückwald, architekt z Lipska, miasta rodzinnego Wagnera, i to jemu przypisuje się finalny kształt budowli. Ten budowniczy swoją przygodę z architekturą teatralną zaczynał jako asystent u boku Carla Ferdinanda Langhansa przy wznoszeniu Neues Theater w Lipsku. Ów Langhans, sędziwy (w chwili ukończenia tej opery miał 87 lat i rok później zmarł) architekt z Wrocławia, syn kamiennogórskiego architekta, był już m.in. autorem opery we Wrocławiu i teatru w Legnicy (na temat Langhansa TUTAJ). 27-letni Brückwald został u jego boku kierownikiem budowy. Projektując Festspielhaus w Bayreuth kilka lat później Brückwald posiłkował się projektem Gottfrieda Sempera, przyjaciela Wagnera z czasów drezdeńskich (za: „Wagner and the Art of the Theatre”) (o Semperze więcej TUTAJ). Ten twórca opery w Dreźnie był synem kupca z Kamiennej Góry. Pomiędzy Semperem a Brückwald pracę nad teatrem prowadził też Wilhelm Neumann, pierwszy urzędnik budowlany Rzeszy Niemieckiej z Berlina, z pochodzenia Dolnoślązak, urodzony w Górze (za: "Berlin: Bauten und Baumeister von der Gotik bis 1945"). Zrezygnował z teatru w Bayreuth, ale zaprojektował willę Wagnera, Haus Wahnfried, w której kompozytor mieszkał przez dekadę, aż do śmierci.
Amfiteatralna widownia to właśnie koncept zaczerpnięty z wizji Sempera. Ta idea naśladowana była później w innych teatrach, a także w... pierwszych salach kinowych (w publikacjach naukowych pojawiają się rozmaite informacje na temat wpływu Wagnera na estetykę filmową, która rozkwitła już po jego śmierci). Ważne były też wskazówki samego Wagnera. Dotyczyły m.in. nowatorskiego zaciemnienia widowni oraz specyficznego umiejscowienia kanału orkiestrowego. Zdaniem wielu badaczy (za: „Wagner and the Art of the Theatre”) pomysły te kompozytor zaczerpnął z młodzieńczych wspomnień, sięgających czasów kiedy dyrygował w odległej Rydze. W tym teatrze został zatrudniony przez Karla von Holteia z Wrocławia! (na ten temat więcej TUTAJ).
Ceremonia zawieszenia wiechy w Bayreuth odbyła się 2 sierpnia 1873 roku, a Festspielhaus został ostatecznie otwarty 13 sierpnia 1876 roku.






Festspielhaus z zewnątrz 

Budowa teatru i organizacja festiwalu łączyła się z aktywnością ciekawych postaci związanych z Dolnym Śląskiem. Marie "Mimi" von Schleinitz spotkała Wagnera we Wrocławiu i została przyjaciółką kompozytora i jego patronką, kierowała programem patronackim budowy teatru. Miała w sobie śląską krew. Jej dziadkami ze strony matki byli Léocadie von Nimptsch oraz Karl Friedrich von Nimptsch z pradawnej śląskiej rodziny szlacheckiej. Nadprezydentem Śląska (w latach 1848–1868) był Johann Eduard von Schleinitz, bliski krewny (kuzyn) męża hrabianki. Także urodzony w Oławie Alfred Israel Pringsheim, matematyk i  mecenas sztuki przysłużył się idei Wagnera. Nie bez powodu w 1941 roku podczas pogrzebu matematyka, Franz Wilhelm Beidler, pierwszy wnuk Wagnera (syn Izoldy Wagner), przyjaciel Tomasza Manna, powiedział o zmarłym filantropie, że był on „ersten Patron des Bayreuther Werkes” („pierwszym patronem Bayreuth”) (za: „Cosima Wagner-Liszt. Der Weg zum Wagner Mythos”).
W 2013 roku świat muzyki zelektryzowała niezwykła wiadomość w czasie trwania Roku Wagnerowskiego (200-lecie urodzin Wagnera). Ogłoszono znalezienie nieznanego wcześniej źródła - pamiętnika Pringsheima z prób I festiwalu w Bayreuth. Dokument ten był w zbiorach rodziny Beidler. Sensacją zainteresowały się media. Publikacja "Alfred Pringsheim, der kritische Wagnerianer: Eine Dokumentation" ukazała się nakładem Thomas Mann Schriftenreihe jeszcze w 2013 roku.
O wielu innych Dolnoślązakach i Ślązakach związanych z Wagnerem i jego twórczością TUTAJ. Także wielu artystów – muzyków z tego regionu występowało w Bayreuth.





archiwalne grafiki, fotografie wnętrz oraz plan teatru Wagnera - wolne media, wikimedia.org

W 2018 roku w roli Lohengrina w „Lohengrinie” w Festspielhausie występował na tej scenie po raz pierwszy w głównej partii Polak. Piotr Beczała (pochodzący z Śląska Cieszyńskiego) wystąpił w tej operze w Bayreuth jeszcze w 2019 roku. Nagranie DVD spektaklu w 2020 roku zostało nominowane do nagrody Grammy. Oprócz Beczały w „Lohengrinie” wystąpił też m.in. Tomasz Konieczny. Program festiwalu na 2020 rok (za: www.bayreuther-festspiele.de, stan na luty 2020) przewiduje udział tego polskiego śpiewaka również w spektaklu „Lohengrina” oraz nowej inscenizacji (premiera) „Zmierzchu bogów”.
Poza okresem prób i letnim sezonem festiwalowym Festspielhaus, nazywany teatrem na Zielonym Wzgórzu, można zwiedzać. Trasa obejmuje pokaz foyer, widowni (z prezentacja wyjątkowych możliwości akustycznych) oraz zejście do niepowtarzalnego kanału orkiestrowego. Niestety fotografowanie unikatowego wnętrza jest absolutnie zakazane. Wnętrza można zobaczyć na rysunkach i fotografiach archiwalnych oraz np. w dokumencie edukacyjny nagranym na zlecenie teatru (dostępny na YouTube).



wnętrza teatru Wagnera (c): Videoguide Festspielhaus - Zuschauerraum (YouTube/Bayreuther Festspiele)



inne posty dotyczące opery – jako gatunku i obiektu architektonicznego - TUTAJ

******

niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic (... a także innych miejsc, które odwiedziłem, oraz spraw, które mnie zainteresowały) 

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej w podpisach - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 

publikowane zdjęcia mojego autorstwa nie powstają w wyniku użycia narzędzi AI (sztucznej inteligencji), ujęć z dronów, obróbki graficznej polegającej na montażu, dodawaniu i wymazywaniu elementów. Fotografie mają charakter dokumentacji odwiedzonych miejsc i obiektów, w takiej formie, w jakiej je oglądałem. 

licencja praw autorskich materiałów własnych na blogu zezwalająca na użycie na określonych warunkach 
CC BY-NC-ND

autorem bloga jest Robert - muzealnik, dziennikarz, przewodnik, animator, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz