Uzupełniając mój cykl „Z lasów, pól i ogrodów” o kolejne wpisy, nie mogę nie wspomnieć o niezapominajce! Już sama nazwa tej rośliny dopomina się o uwagę. A zatem, zapraszam na niezapominajkowe uroki i konteksty.
Po roślinie, która wołała „nie dotykaj mnie” - pora na kwiat „nie zapomnij mnie”!
Oczko, uszko...
Niezapominajka swoją nazwę zawdzięcza licznym legendom. Pochodzą one głównie z obszaru niemieckojęzycznego i niekiedy sięgają średniowiecza. Związane są m.in. z biblijnym stworzeniem świata, czyli stanowią coś w rodzaju ludowych apokryfów Księgi Rodzaju. Kiedy Bóg nazywał rośliny usłyszał cieniutki głosik „Nie zapomnij mnie!”, Stwórca odrzekł na to „Oto twoje imię” (za: „Secrets of Wildflowers: A Delightful Feast Of Little-Known Facts, Folklore...”). W języku niemieckim niezapominajka to Vergissmeinnicht. To wyrażenie zostało zapożyczone w innych językach. Po angielsku roślinka nazywa się forget-me-nots. Po czesku to zaś pomněnka. Naukowa łacińska nazwa to Myosotis – co z greckiego oznacza „mysie ucho“ - rzekomo od kształtu liści. Roślina ma też sporo nazw ludowych. W języku polskim pojawiały się m.in.: „żabie oczko“, „ptasie oczko“ czy niezabudka (za: „Zbiór wiadomości do antropologii krajowéj“).
Popularne są gatunki niezapominajki błotnej, leśnej czy polnej.
niezapominajki w Sudetach na Dolnym Śląsku
niezapominajka, Heinrich Gottfried Graf von Mattuschka, "Flora Silesiaca"
Niezapominajkę wspominają m.in. śląscy botanicy: Heinrich Gottfried Graf von Mattuschka (urodzony 22 lutego 1734 roku w Jaworze) w "Flora Silesiaca", a także Friedrich Wimmer w swoim kompendium „Flora von Schlesien“. Jest to roślina zaliczana do rodziny ogórecznikowatych. Często rośnie w zaroślach i miejscach wilgotnych. Kwiaty mają postać grona, mają po 5 płatków w kolorze błękitnym i z żółtym środkiem (tzw. osklepka). Niezapominajki rosną dziko, ale są też uprawiane jako rośliny ozdobne w parkach i ogrodach. Odmiany ozdobne maja często inne barwy, w tym białą i różową.
Warto nadmienić, że w języku niemieckim, jak i angielskim nazwa „niezapominajka“ była też stosowana wobec innych gatunków, w tym przetaczników (np. przetacznika ożankowego - za: "Studia dialektologiczne"). Przetacznik od niezapominajki różni się m.in. tym, że jego kwiaty mają 4 płatki.
"Historical Common Names of Great Plains Plants Volume I" podaje też, że nazwa "niezapominajka" (forgetmenot) stosowana była jako zamienna w przypadku takich gatunków, jak: wielosił rozesłany, miecznica wąskolistna, houstonia błękitna.
niezapominajki w Sudetach na Dolnym Śląsku
Kwiat zakochanych, żałoby i... masonerii
Uroki niezapominajki były doceniane przez kultury na całym świecie. Różnie interpretowano symbolikę rośliny. Często wyrażała ona miłość, tęsknotę, wspomnienie uczucia. Niezapominajka była jednak również wykorzystywana jako upamiętnienie zmarłych, w tym żołnierzy - miała przypominać o tych, którzy nie wrócili z wojny. Kwiat ten posłużył też za emblemat niemieckiej masonerii od lat 30. XX wieku.
serwis do kawy z niezapominajkami na porcelanie, zakłady Tielscha w Starym Zdroju (Wałbrzych), wystawa w Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze
Śląskie ciekawostki
Na niezapominajkowe konteksty możemy też natrafić na Dolnym Śląsku. Przykładowo w heraldyce. Kwiaty niezapominajki zostały umieszczone w herbie rodziny von Schlabrendorf . „Schlesisches Wappenbuch oder die Wappen des Adels im Souverainen...“ opisuje, że ród ten stosował herb składający się z tarczy, na której oprócz 2 kwiatów róż w kolorze srebrnym i czerwonym znajdowało się też przedstawienie łodygi z 3 kwiatami niezapominajki po środku. Rodzina von Schlabrendorf miała od XVIII wieku majątki m.in. w obrębie regionu ziębicko-ząbkowickiego i na Ziemi Kłodzkiej, w tym pałace w Trzebieszowicach i w Wolanach. Jednym z najważniejszych reprezentantów familii był Ludwig Wilhelm von Schlabrendorf.
herb Schlabrendorfów z 1772 roku, z niezapominajką, wolne media, wikimedia.org
Na ślady niezapominajki natrafiamy też w śląskim śpiewniku. Chodzi o wydanie „Schlesischer Musenalmanach“ z 1826 roku. W tym wrocławskim poetyckim opracowaniu zredagowanym przez Theodora Branda znajduje się interesująca kompozycja Friedricha Wilhelma Bernera, który urodził się 16 maja (a 15 maja przypada obecnie święto niezapominajki!) 1780 roku we Wrocławiu jako syn organisty kościoła św. Elżbiety. Wydanie to zawiera oprócz antologii liryki dwie partytury Bernera. Jednym z utworów jest „Das Vergissmeinnicht“ opisujący „kwiatuszek łagodny i piękny“, czyli niezapominajkę. Kompozycja ma wskazówkę wykonawczą „con tenerezza" (z czułością) i jest napisana w kołyszącym metrum 6/8 z układem rytmicznym podobnym do barkaroli.
F.W.Berner, wolne media, wikimedia.org
"Niezapominajka" F.W.Bernera, „Schlesischer Musenalmanach“, wolne media, za: Polona
Wiersz o niezapominajce napisała Anna Grobecker (urodzona 27
lipca 1829 roku we Wrocławiu) –aktorka teatralna, śpiewaczka operowa. Do jej
słów muzykę ułożył znany kompozytor Franz von Suppé. Pieśń pod tytułem „Vergissmeinnicht”
była hitem w salonach XIX wieku, doczekała się wielu wydań, także tłumaczeń – również
na język polski.
karta tytułowa wydania pieśni „Vergissmeinnicht” Franza von Suppé do słów wrocławianki - Anny Grobecker
polskie wydanie pieśni "Niezapominajka" z tłumaczeniem tekstu, 1898, domena publiczna, za: http://mbc.cyfrowemazowsze.pl
Telimena Hrabiemu
Niezapominajka pojawia się również w polskiej literaturze, w dodatku w epopei narodowej „Pan Tadeusz“ Adama Mickiewicza. Wieszcz umieścił roślinę pod ludową nazwą „niezabudek“ w księdze III Umizgi swojego romantycznego poematu. Kwiat hrabiemu podarowała Telimena. Warto podkreślić, że rękopis dzieła znajduje się na Dolnym Śląsku. Cenna pamiątka literacka ma swoje własne muzeum – to oddział Ossolineum we Wrocławiu.
"Pan Tadeusz" - fragment zawierający nawiązanie do niezapominajek (niezabudek) u Mickiewicza, "Pisma Adama Mickiewicza", 1860 (Google Books)
Muzeum Pana Tadeusza we Wrocławiu
Malarstwo i pocztówki
Niezapominajki oczywiście od wieków goszczą na obrazach i rysunkach. Zarówno jako elementy większych kompozycji, np. martwej natury, ale też jako symbole na kartkach pocztowych. Jako detal kwiaty niezapominajki znajdziemy nawet na słynnym obrazie Johna Everetta Millaisa "Ophelia".
Dzień Polskiej Niezapominajki to święto przyrody obchodzone corocznie 15 maja.
Był to 20. odcinek z cyklu „Z lasów, pól i ogrodów”. Przedstawiam w nim ciekawe rośliny (i nie tylko). Takie, które nie tylko zachwycają swoim wyglądem w naturze, ale mają też ważne miejsce w kulturze (w archiwalnych postach m.in.: naparstnica, poziomka, dziurawiec, zawilec, len, lipa, przywrotnik, magnolia, narcyz, wawrzynek, różeniec, zimowit, cis, dziewięćsił, wrotycz, trzmielina, muchomor, bluszcz, niecierpek...). Zapraszam TUTAJ.
Polecam również:
- Kwiaty – cuda natury z Dolnego Śląska i Sudetów oraz muzyczne, artystyczne i poetyckie inspiracje (GALERIA)
- Wiosna na Dolnym Śląsku – od zwiastunów po pełen rozkwit + 5 muzycznych ciekawostek od kompozytorów związanych z regionem (GALERIA i ciekawostki)
****
Spodobał Ci się ten post? Być może Twoi znajomi też by się zainteresowali? Udostępnij wpis na swojej osi. Dziękuję :)
Narzędzia do łatwego udostępniania na portalach społecznościowych i wysyłki email dostępne są poniżej. Zachęcam do korzystania :)
****
Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.
Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.
**
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz