30 sierpnia 2020

Autorka Frankensteina, grabarze z Ząbkowic Śląskich, czyli Mary Shelley i śląskie konteksty

O związkach Dolnego Śląska, Sudetów i mieszkańców regionu z literaturą, w tym z dreszczowcami i horrorami pisałem już w kilku artykułach, m.in. na przykładzie opowieści o wampirach, Jeźdźcu bez głowy czy Gabinecie doktora Caligari. Także słynny Frankenstein i jego autorka mają powiązania z śląskimi wydarzeniami i Ślązakami.



Czy potworne ząbkowickie wydarzenia z początku XVII wieku były dla młodej pisarki inspiracją do stworzenia kultowego dzieła?


Mary Wollstonecraft Shelley z domu Godwin urodziła się 30 sierpnia 1797 roku w Londynie. Zmarła tam 1 lutego 1851 roku. Była angielską poetką i pisarką okresu romantyzmu. Uznaje się ją za mistrzynię powieści gotyckiej, prekursorkę powieści SF. Jej najsłynniejszym dziełem jest „Frankenstein” (Frankenstein; or, The Modern Prometheus) z 1818 roku.


Mary Shelley w Ząbkowicach 


karta tytułowa I wydania "Frankensteina" z 1818 roku, za Google Books 


W ostatnich latach popularna stała się hipoteza promująca związek dzieła angielskiej pisarki z Ząbkowicami Śląskimi. Niemiecka nazwa tego miasta od razu rozwiewa wątpliwości, skąd wzięły się takie przypuszczenia. Przez wieki Ząbkowice nazywały się... Frankenstein! Ale sama nawa to nie wszystko. Burg Frankenstein, średniowieczny zamek, niedaleko miasta Darmstadt w Hesji konkuruje z Ząbkowicami w wyścigu o właściwą inspirację gotyckiej opowieści. Bardzo ciekawy artykuł na ten temat opublikował dr Paweł Kaptur, adiunkt w Instytucie Literaturoznawstwa i Językoznawstwa, Zakład Literatur Obcych Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach: )"Rethinking Inspirations for Mary Shelley’s Frankenstein: A New Look at the Case of the Silesian Gravediggers’ Scandal of 1606"). Autor zwraca w nim uwagę na dwie niezależne teorie dotyczące inspiracji i ocenia ich prawdopodobieństwo na podstawie biografii autorki i dostępnych w jej czasach publikacji. 


S.Heinitz: "Historia Laqvei Venatoris. : Warhafftige Geschicht von etlichen geoffenbarten vnnd zerstörten Gifftwercken deß Hellischen Jägers, in der Pest Anno Christi 1606. zu Franckenstein in Schlesien", wolne media, za: bcul.lib.uni.lodz.pl


Ząbkowice kuszą nie tylko chwytliwą byłą niemiecką nazwą. Z tym śląskim miastem związana jest prawdziwa historia o procesie i egzekucji grabarzy oskarżonych o nekromancję i nekrofilię. Wydarzenie z 1606 roku, znane pod nazwą afery grabarzy, sprawiło, że w Europie głośno było o Ząbkowicach. Czy rzeczywiście młoda Mary mogła przeczytać po ponad 200 latach o tym głośnym procesie? Jednym ze źródeł na ten temat były kazanie wydane w 1609 roku w Lipsku, będące ralacją świadka. Chodzi o dzieło pastora Samuela Heinitza: "Warhafftige Geschicht von etlichen geoffenbarten vnnd zerstörten Gifftwercken deß Hellischen Jägers, in der Pest Anno Christi 1606. zu Franckenstein in Schlesien. Beneben sechs Predigten aus H. Schrifft vnd denckwürdigen Historien, nach hinrichtung des Mörderischen Todengräberischen Gesindleins". 

Z kontekstu korzysta też miasto, budując marketing na związku z Frankensteinem. W izbie pamięci znajdziemy salę poświęconą osławionym procesom oraz twórczości Mary Wollstonecraft Shelley.





izba regionalna w Ząbkowicach, aranżacja na temat procesów grabarzy i Frankensteina 


kaplica cmentarna w Ząbkowicach 


Ale zamek w Hesji też broni swoich racji. Wysuwana jest teza o wpływie postaci Johanna Konrada Dippela, alchemika i lekarza, który pochodził z Hesji i był związany z zamkiem Frankenstein. Ta postać pojawia się w opracowaniach częściej niż Ząbkowice i grabarze (np. „Frankenstein's Creation: The Book, the Monster, and Human Realit”). Od kilkudziesięciu lat niemiecki zamek jest związany z hucznymi obchodami Halloween. Niektóre źródła podają nawet, że Mary odwiedziła zamek lub była w jego okolicy podczas podróży wzdłuż Renu w wrześniu 1814 roku. Teorię o inspiracji zamkiem w Hesji spopularyzował Radu Florescu w "In Search of Frankenstein". Publikacja ta jest około dekadę starsza od pierwszych wzmianek na temat ząbkowickiej koncepcji. 
Konkurencja między Hesją a Śląskiem prawdopodobnie nigdy nie zostanie zakończona ostatecznym dowodem.


Burg Frankenstein na dawnej ilustracji, wolne media, wikimedia.org


Pewność można mieć za to w kwestii kontaktów pisarki z ciekawym kosmopolitą i działaczem związanym z Dolnym Śląskiem. Chodzi o Gustava von Schlabrendorfa. Co prawda urodził się 22 marca 1750 roku w Szczecinie, a zmarł 21 sierpnia 1824 roku w Paryżu, ale dzieciństwo i młodość spędził na Dolnym Śląsku. Jego ojciec, Ernst Wilhelm von Schlabrendorf, był prawą ręką Fryderyka Wielkiego i pierwszym ministrem do spraw Śląska. Stąd pobyt rodziny Schlabrendorfów we Wrocławiu i nie tylko. Ernst Wilhelm został nawet pochowany w bazylice św. Elżbiety we Wrocławiu. Znajomość Gustava von Schlabrendorfa z Mary Shelley jest podkreślana w wielu źródłach. Słynna pisarka była zafascynowana „obywatelem świata”, który nie bał się swoich postępowych poglądów, a majątek wykorzystywał jako mecenat. Autorka „Frankensteina” nie tylko korespondowała z pisarzem i aktywistą nazywanym „pustelnikiem Paryża”, ale i odwiedziła go w celi paryskiego więzienia. Gustav nazwał pisarkę gotyckich opowieści „najszlachetniejszą, najczystszą i najbardziej inteligentną kobietą, jaką kiedykolwiek spotkał” (za: "Mary Wollstonecraft: A Revolutionary Life"). Co ciekawe brat Gustava, Ludwig Wilhelm von Schlabrendorf był panem na zamku Stolz Schloss, czyli pałacu w Stolcu... koło Ząbkowic! Wieś oddalona 5 km od miasta Frankenstein była zatem domem brata przyjaciela autorki „Frankensteina”.


Gustav von Schlabrendorf, wilne media, wikimedia.org



Powieść stała się kultowa. W XX wieku wkroczyła szturmem do popkultury. James Whale w 1931 roku nakręcił hit „Frankenstein”. Cztery lata później stworzył kultowy sequel pod tytułem „Bride of Frankenstein”. Do dziś film ten uważany jest za jeden z najlepszych tego typu. Muzykę napisał młody emigrant z Śląska! Franz Waxman dopiero zaczynał karierę w Hollywood. Sukces “Narzeczonej Frankensteina” z 1935 roku otworzył mu drzwi do sławy (liczne nominacje i Oscary). Waxman urodził się w 1906 roku w Chorzowie. W latach 1913 – 1915 rodzina kompozytora mieszkała we Wrocławiu (za: "Franz Waxman's Rebecca: A Film Score Guide").


Franz Waxman: The Bride of Frankenstein (Suite) (YouTube)


Dzień urodzin pisarki - 30 sierpnia - bywa nawet nazywany "Frankenstein Day". 


Polecam również:
  • Ząbkowice Śląskie na blogu - galerie i wpisy TUTAJ 


****
niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic 

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 

CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.)

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz