Czy potworne ząbkowickie wydarzenia z
początku XVII wieku były dla młodej pisarki inspiracją do
stworzenia kultowego dzieła?
Mary Wollstonecraft Shelley z domu
Godwin urodziła się 30 sierpnia 1797 roku w Londynie. Zmarła tam 1
lutego 1851 roku. Była angielską poetką i pisarką okresu
romantyzmu. Uznaje się ją za mistrzynię powieści gotyckiej,
prekursorkę powieści SF. Jej najsłynniejszym dziełem jest
„Frankenstein” (Frankenstein; or, The Modern Prometheus) z 1818
roku.
Mary Shelley w Ząbkowicach
karta tytułowa I wydania "Frankensteina" z 1818 roku, za Google Books
W ostatnich latach popularna stała się
hipoteza promująca związek dzieła angielskiej pisarki z
Ząbkowicami Śląskimi. Niemiecka nazwa tego miasta od razu rozwiewa
wątpliwości, skąd wzięły się takie przypuszczenia. Przez wieki
Ząbkowice nazywały się... Frankenstein! Ale sama nawa to nie
wszystko. Burg Frankenstein, średniowieczny
zamek, niedaleko miasta Darmstadt w Hesji konkuruje z
Ząbkowicami w wyścigu o właściwą inspirację gotyckiej opowieści. Bardzo ciekawy artykuł na ten temat opublikował dr Paweł Kaptur, adiunkt w Instytucie Literaturoznawstwa i Językoznawstwa, Zakład Literatur Obcych Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach: )"Rethinking Inspirations for Mary Shelley’s Frankenstein: A New Look at the Case of the Silesian Gravediggers’ Scandal of 1606"). Autor zwraca w nim uwagę na dwie niezależne teorie dotyczące inspiracji i ocenia ich prawdopodobieństwo na podstawie biografii autorki i dostępnych w jej czasach publikacji.
S.Heinitz: "Historia Laqvei Venatoris. : Warhafftige Geschicht von etlichen geoffenbarten vnnd zerstörten Gifftwercken deß Hellischen Jägers, in der Pest Anno Christi 1606. zu Franckenstein in Schlesien", wolne media, za: bcul.lib.uni.lodz.pl
Ząbkowice kuszą nie tylko chwytliwą byłą niemiecką nazwą. Z tym śląskim miastem związana jest prawdziwa
historia o procesie i egzekucji grabarzy oskarżonych o nekromancję
i nekrofilię. Wydarzenie z 1606 roku, znane pod nazwą afery
grabarzy, sprawiło, że w Europie głośno było o Ząbkowicach. Czy
rzeczywiście młoda Mary mogła przeczytać po ponad 200 latach o
tym głośnym procesie? Jednym ze źródeł na ten temat były kazanie wydane w 1609 roku w Lipsku, będące ralacją świadka. Chodzi o dzieło pastora Samuela Heinitza: "Warhafftige Geschicht von etlichen geoffenbarten vnnd zerstörten Gifftwercken deß Hellischen Jägers, in der Pest Anno Christi 1606. zu Franckenstein in Schlesien. Beneben sechs Predigten aus H. Schrifft vnd denckwürdigen Historien, nach hinrichtung des Mörderischen Todengräberischen Gesindleins".
Z
kontekstu korzysta też miasto, budując marketing na związku z
Frankensteinem. W izbie pamięci znajdziemy salę poświęconą osławionym procesom oraz twórczości Mary Wollstonecraft Shelley.
izba regionalna w Ząbkowicach, aranżacja na temat procesów grabarzy i Frankensteina
kaplica cmentarna w Ząbkowicach
Ale zamek w
Hesji też broni swoich racji. Wysuwana jest teza o wpływie postaci
Johanna Konrada Dippela, alchemika i lekarza, który pochodził z
Hesji i był związany z zamkiem Frankenstein. Ta postać pojawia
się w opracowaniach częściej niż Ząbkowice i grabarze (np.
„Frankenstein's Creation: The Book, the Monster, and Human
Realit”). Od kilkudziesięciu lat niemiecki zamek jest związany z
hucznymi obchodami Halloween. Niektóre źródła podają nawet, że
Mary odwiedziła zamek lub była w jego okolicy podczas podróży
wzdłuż Renu w wrześniu 1814 roku. Teorię o inspiracji zamkiem w Hesji spopularyzował Radu Florescu w "In Search of Frankenstein". Publikacja ta jest około dekadę starsza od pierwszych wzmianek na temat ząbkowickiej koncepcji.
Konkurencja między Hesją a Śląskiem
prawdopodobnie nigdy nie zostanie zakończona ostatecznym dowodem.
Burg Frankenstein na dawnej ilustracji, wolne media, wikimedia.org
Pewność można mieć za to w kwestii
kontaktów pisarki z ciekawym kosmopolitą i działaczem związanym z
Dolnym Śląskiem. Chodzi o Gustava von Schlabrendorfa. Co prawda
urodził się 22 marca 1750 roku w Szczecinie, a zmarł 21 sierpnia
1824 roku w Paryżu, ale dzieciństwo i młodość spędził na
Dolnym Śląsku. Jego ojciec, Ernst Wilhelm von Schlabrendorf, był
prawą ręką Fryderyka Wielkiego i pierwszym ministrem do spraw
Śląska. Stąd pobyt rodziny Schlabrendorfów we Wrocławiu i nie
tylko. Ernst Wilhelm został nawet pochowany w bazylice św. Elżbiety
we Wrocławiu. Znajomość Gustava von Schlabrendorfa z Mary Shelley
jest podkreślana w wielu źródłach. Słynna pisarka była
zafascynowana „obywatelem świata”, który nie bał się swoich
postępowych poglądów, a majątek wykorzystywał jako mecenat.
Autorka „Frankensteina” nie tylko korespondowała z pisarzem i
aktywistą nazywanym „pustelnikiem Paryża”, ale i odwiedziła
go w celi paryskiego więzienia. Gustav nazwał pisarkę gotyckich
opowieści „najszlachetniejszą, najczystszą i najbardziej
inteligentną kobietą, jaką kiedykolwiek spotkał” (za: "Mary
Wollstonecraft: A Revolutionary Life"). Co ciekawe brat Gustava,
Ludwig Wilhelm von Schlabrendorf był panem na zamku Stolz Schloss,
czyli pałacu w Stolcu... koło Ząbkowic! Wieś oddalona 5 km od
miasta Frankenstein była zatem domem brata przyjaciela autorki
„Frankensteina”.
Gustav von Schlabrendorf, wilne media, wikimedia.org
Powieść
stała się kultowa. W XX wieku wkroczyła szturmem do popkultury.
James Whale w 1931 roku nakręcił hit „Frankenstein”. Cztery
lata później stworzył kultowy sequel pod tytułem „Bride
of Frankenstein”. Do dziś film ten uważany jest za jeden z
najlepszych tego typu. Muzykę napisał młody emigrant z Śląska!
Franz Waxman dopiero zaczynał karierę w Hollywood. Sukces
“Narzeczonej Frankensteina” z 1935 roku otworzył mu drzwi do sławy (liczne
nominacje i Oscary). Waxman urodził się w 1906 roku w Chorzowie. W latach 1913
– 1915 rodzina kompozytora mieszkała we Wrocławiu (za: "Franz
Waxman's Rebecca: A Film Score Guide").
Franz Waxman: The Bride of Frankenstein (Suite) (YouTube)
Dzień urodzin pisarki - 30 sierpnia - bywa nawet nazywany "Frankenstein Day".
Polecam również:
- Ząbkowice Śląskie na blogu - galerie i wpisy TUTAJ
****
niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic
Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa.
CC BY-NC-ND
Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz