23 września 2020

Orfeusz, kankan i Wrocław – Dolny Śląsk i słynna operetka (+ inne konteksty)

Kolejny dowód na to, że życie muzyczne na Dolnym Śląsku od stuleci należało do europejskiej czołówki. Tym razem słynna operetka „Orfeusz w piekle” Offenbacha, która na dolnośląskiej scenie zagościła zaraz po paryskiej prapremierze. Tym sposobem Wrocław był drugim miastem na świecie, w którym publiczność mogła zobaczyć słynnego kankana (galop infernal)! 


Jak podają biografie kompozytora – osobiście odwiedził on Wrocław, poszukując tłumacza libretta swojej opery skomponowanej dla Wiednia. Także opracowany fragment tego dzieła stał się hitem inspirującym do dziś. 

17 listopada 1859 roku, niespełna 13 miesięcy po francuskiej prapremierze, w wrocławskim teatrze zaprezentowano operetkę „Orpheus in der Unterwelt” (w oryginale „Orphée aux enfers”) - Orfeusz w piekle. Dzieło oparte na greckim micie jest jednym z wielu muzycznych nawiązań do antycznej opowieści o miłości. Już pierwsze opery wykorzystywały właśnie ten literacki wątek. W przypadku wersji Offenbacha mowa jest o bardzo luźnym, parodystycznym przedstawieniu tego tematu. 



Offenbach, wolne media, wikiedia.org


Niemiecka premiera była nie lada sensacją. Recenzje można znaleźć na łamach: Breslauer Zeitung, Schlesische Zeitung, Breslauer Montags-Zeitung, Neue Berliner Musikzeitung, Recensionen und Mittheilungen über Theater und Musik, Neue Zeitschrift für Musik. Dopiero rok później z tego samego tłumaczenia skorzystali realizatorzy wiedeńskiej produkcji operetki. 



plakat "Orfeusza w piekle" Offenbacha, wolne media, wikimedia.org


tancerki kankana, wolne media, wikimedia.org 

O wrocławskiej inscenizacji pamiętają historycy muzyki. W „Oper, Operette, Musical: 600 Werkbeschreibungen” Wrocław wymieniony jest obok Paryża

W 1860 roku w Berlinie ukazało się drukiem tłumaczenie libretta na niemiecki – wersja Kalischa, która powstała dla Wrocławia. 




tłumaczenie libretta, które pierwszy raz zostało wykorzystane we Wrocławiu w 1859 roku, Google Books 


„Orfeusz w piekle” (Orphée aux enfers) – jest operetką Jakuba Offenbacha, skomponowaną do libretta Ludovica Halévy'ego i Hectora Crémieux. Premiera odbyła się 21 października 1858 roku w Paryżu. Jeszcze za życia twórcy dzieło było inscenizowane na wielu scenach Europy i Ameryki (setki spektakli!), co zapewniło Offenbachowi nie tylko wyjście z długów, ale także całkiem niezłe przychody.

Operetka do dziś jest niezwykle popularna. Najchętniej wykonywanym fragmentem jest „Piekielny galop” (Galop inferal) z II aktu. Offenbach nie nazwał go kankanem. Dopiero adaptacja tego tanecznego finału przez Moulin Rouge jeszcze w XIX wieku spowodowała powiązanie dzieła Offenbacha z kabaretowym tańcem. 




galop (kankan) z "Orfeusza w piekle" Offenbacha, współczesna inscenizacja, YouTube


Ludwig Kalisch, tłumacz operetki Offenbacha, urodził się 7 września 1814 w Lesznie, a zmarł 3 marca 1882 w Paryżu. W latach. 20. XIX wieku związany był z Głogowem. W 2019 roku we Wrocławiu odbyła się wystawa „Między kankanem i Golemem – Ludwig Kalisch i żydowskie wspomnienia”.
Kalisch w 1851 roku (kilka lat przed premierą operetki Offenbacha) napisał tomik esejów pod tytułem "Paris" – w rozdziale "Der Carneval in Paris" sporo miejsca poświęca właśnie kankanowi, który swoją wyzywająca formą łamał stereotypy i siał zgorszenie wśród obrońców moralności! 



Kalisch: "Paris" (Google Books)


Co ciekawe Offenbach wiąże się z Wrocławiem nie tylko poprzez „Orfeusza”. Jego opera „Die Rheinnixen” (Les fées du Rhin) do libretta Charlesa Nuittera została na prośbę kompozytora przetłumaczona na niemiecki przez Alfreda von Wolzogena. Biografie Offenbacha podają nawet, że muzyk przyjechał do stolicy Dolnego Śląska prosto z stolicy Francji w celu rozmów i ustaleń.  Wolzogen w latach 1854 - 1867 mieszkał we Wrocławiu. Tam napisał m.in. biografię śpiewaczki, muzy Wagnera - Wilhelmine Schröder-Devrient, o której piszę TUTAJ. Wolzogen był też autorem recenzji „Orfeusza w piekle” Offenbacha w 50. numerze „Neue Berliner Musikzeitung” z 14 grudnia 1859 roku. Syn Alfreda von Wolzogena, wnuk architekta Karla Friedricha Schinkla - Hans von Wolzogen, był redaktorem wagnerowskiego pisma "Bayreuther Blätter"

Premiera „Die Rheinnixen” odbyła się w Wiedniu w 1864 roku. 




barkarola z opery „Die Rheinnixen” z tłumaczeniem libretta autorstwa Wolzogena z Wrocławia, muzykę kompozytor wykorzystał w "Opowieściach Hoffmanna", YouTube


Warto jeszcze wspomnieć o jednym dziele Offenbacha. To opera „Opowieści Hoffmanna” (Les Contes d’Hoffmann)- oparta na twórczości i biografii niemieckiego romantyka E.T.A.Hoffmanna. Gościł on na Dolnym Śląsk w 1819 roku, podczas rekonwalescencji w sudeckich uzdrowiskach. Po jego śmierci – wdowa – Michalina (Polka z Poznania) wróciła do Cieplic i tam zmarła (na temat Hoffmannów na Dolny Śląsku TUTAJ). Opera oparta na hoffannowskich wątkach została wystawiona już po śmierci Offenbacha w 1881 roku. Jednym z najsłynniejszych fragmentów „Opowieści Hoffmanna” jest melancholijna barkarola „Belle nuit, ô nuit d'amour”. Ten urokliwy duet sopranu i mezzosopranu jest autoplagiatem! Offenbach nie napisał tej muzyki do „Opowieści Hoffmanna”. Wykorzystał fragment wspomnianej wyżej opery  „Die Rheinnixen” z tłumaczeniem wrocławskiego literata. Tam barkarola śpiewana jest do słów chóru "Komm' zu uns".



scena z "Opowieści Hoffmanna" Offenbacha, wolne media, wikimedia.org 

Urodzony we Wrocławiu 23 sierpnia 1854 roku pianista Moritz Moszkowski dokonał w 1910 roku transkrypcji barkaroli Offenbacha na fortepian (Hoffmann's Erzählungen, MoszWV 251). Utwór Offenbacha często pojawia się w filmach i serialach. 




barkarola Offenbacha w opracowaniu Moszkowskiego, YouTube



Jacques Offenbach urodził się 20 czerwca 1819 roku w Kolonii jako Jakob Eberst. Zmarł 5 października 1880 w Paryżu.


Tekst powstał w 2020 roku, kiedy przypadła 140. rocznica śmierci kompozytora oraz 160. rocznica wydania tłumaczenia operetki „Orfeusz w piekle”, które zostało wykorzystane we wrocławskiej niemieckiej premierze dzieła. 


***

Nie tylko w przypadku „Orfeusza” Offenbacha Wrocław był pionierski. Słowniki i encyklopedie teatru muzycznego podają wiele ciekawych przykładów:

  • Andrea ChénierUmberto Giordano – niemiecka premiera w 1897 roku we Wrocławiu
  • Borys GodunowModesta Musorgskiego – niemiecka premiera w 1913 roku we Wrocławiu
  • SalomeRicharda Straussa – Wrocław drugim miastem po Dreźnie, w którym odbyła się prapremiera - więcej TUTAJ
  • mnóstwo oper i dramatów Wagnera – więcej TUTAJ 

Szczególnie ciekawie jest w przypadku dzieł o Orfeuszu! 

Nie tylko operetka Offenbacha była na Dolnym Śląsku szczególnie szybko przedstawiona:

  • OrfeuszClaudio Monteverdiego – niemiecka premiera 8 czerwca 1913 roku we Wrocławiu (więcej TUTAJ)
  • Orfeusz i Eurydyka” Glucka – niemiecka premiera w 1770 roku we Wrocławiu (więcej na ten temat TUTAJ)


polecam również inne posty oznaczone tagami:

#opera,    #muzyka,     #teatr,

#historia,     #Wrocław 

***
Spodobał Ci się ten post? Być może Twoi znajomi też by się zainteresowali? Udostępnij wpis na swojej osi. Dziękuję :) 

Narzędzia do łatwego udostępniania na portalach społecznościowych i wysyłki email dostępne są poniżej. Zachęcam do korzystania :). 

 
****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz