Dinozaury i ich mityczni kuzynowie (GALERIA + ciekawostki) – śląskie i sudeckie konteksty: od gada „Ślązaka” po mistykę, legendy i dzieła sztuki

Dinozaury to fascynujące zwierzęta, których panowanie na Ziemi dawno się skończyło. Ich wydobywane od wieków szczątki oraz ślady wciąż rozpalają wyobraźnię. Kiedyś efektem pośmiertnej sławy tych stworzeń były smoki i bazyliszki – dziś parki jurajskie, filmy i gadżety. Wymarłe gady mają swoje miejsce w śląskiej przestrzeni. Polski dinozaur był "Ślązakiem"! Chodzi o Silezaura (Silesaurus opolensis) – rodzaj archozaura. Znane są też opowieści i legendy związane z smokami – mitycznymi kuzynami dinozaurów. 

Zapraszam na spacer śladem wymarłych i mitycznych gadów. Odwiedzimy miasta, muzea i parki. Spotkamy się z legendami, atrakcjami wielu ciekawych miejsc: Świdnicy, Wrocławia, Żmigrodu, Ziębic, Szklarskiej Poręby, Nowej Rudy, Cieplic czy Karłowa. Nie zabraknie poezji, mistyki oraz malarstwa i architektury! 

Wybór ciekawostek. 

Dinozaurami określa się gady, które pojawiły się w triasie, czyli około 237 milionów lat temu. Do końca kredy (66 milionów lat temu) te stworzenia stanowiły dominującą grupę kręgowców na Ziemi. Wyginęły podczas wielkiego wymierania kredowego. Ich ślady znajdowane są od wieków na całym świecie. Niezwykłe szczątki - wykopywane przed wykształceniem naukowych narzędzi poznawczych i badawczych paleontologii - sprawiły, że narodziły się opowieści o gigantach i niezwykłych potworach.

Skamieniałości dinozaura zostały również odkryte na Śląsku. Pochodzą z Krasiejowa w powiecie opolskim. Nazwa odkopanego tam gada - Silesaurus opolensis – została zaczerpnięta od łacińskiej nazwy Śląska (Silesia) i słowa sauros, oznaczającego „jaszczur”, a opolensis od Opola. 

Szczątki dinozaurów można oglądać np. w Karkonoszach. Skamieniałości i szkielety dinozaurów prezentuje Muzeum Mineralogiczne w Szklarskiej Porębie - jest to największa w Polsce prywatna kolekcja tego typu. 

eksponaty z działu paleontologicznego w muzeum w Szklarskiej Porębie 

Ponadto w wielu miejscowościach można znaleźć parki tematyczne związane z dinozaurami. To często komercyjne atrakcje, w których prezentowane są syntetyczne lub betonowe modele dinozaurów. Przykładem takich lokalizacji na Dolnym Śląsku są: Park Dinozaurów w Karłowie czy Dinopark w Szklarskiej Porębie. Urokliwy jest też dostępny publicznie Park Dinozaurów (Park Miejski) w Ziębicach. 

niezwykłego klimatu modelom w parku w Karłowie dodaje naturalne otoczenie - widoki na Góry Stołowe 

im straszniej chcą wyglądać, tym zabawniej im wychodzi - uroczy park jurajski w parku miejskim w Ziębicach 

Jeszcze bogatsze są zasoby kultury związane z mitycznym światem smoków - dinozauropodobnych tworów. To zarówno legendy, jak i dzieła sztuki. Są one rozpowszechnione w wielu mitycznych i ludowych przekazach na całym świecie. W zależności od regionu smoki różnią się wyglądem i zachowaniem. Zwykle w Europie zamieszkują jaskinie, groty lub lochy i piwnice. Zdarza się, że strzegą skarbów. Niszczą uprawy lub porywają ludzi. Pokonuje te potwory bohater, często rycerz, choć nie zawsze. Bywa, że smoki są też doradcami i dysponują magią. Bazyliszek, również rodzaj smoka, zabija wzrokiem. 

smoki - architektoniczna ozdoba z Wrocławia 

Ze smokami związane są niektóre nazwy miejscowe. Na przykład Żmigród  (niemiecki Trachenberg) – polska nazwa nawiązuje do Żmija - skrzydlatej gadziej postaci z wierzeń dawnych Słowian. Niemiecką dialektyczną wersję nazwy miasta w ”Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung” Heinrich Adamy tłumaczy jako Schlangenort (gdzie Drache = Schlange = wąż/smok). Smok znajduje się w herbie tego miasta w powiecie trzebnickim. 

herb Żmigrodu - witraż w wrocławskim ratuszu 

Także dawna nazwa Strachocina – osiedla leżącego we wschodniej części Wrocławia – związana jest z mitycznym potworem. Przed II wojną światową był to Drachenwald ("Smoczy Las"). Z tym regionem związana była legenda o Smoczej Studni.

Smocza legenda związana jest również z Świdnicą. W niemieckiej wersji mowa o „Der Lindwurm im Keller zu Schweidnitz”, w polskiej wersji częściej stwór nazywany jest bazyliszkiem, na wzór tego warszawskiego. Miał on żerować przy ulicy Kotlarskiej w studni. Na pamiątkę pokonania stwora na rogu budynku przy ul. Łukowej 1 znajduje się rzeźba – rycerska postać młodzieńca walczącego z smokiem. Na temat tej opowieści przeczytać można np. w „Schlesische Provinzialblätter” z 1862 roku. Nazwa Lindwurm to inne określenie smoka w legendach niemieckich, zwykle była to bestia wodna lub wężowaty smok bez skrzydeł (w "Zygfrydzie" Wagnera smok Fafner jest określany jako Wurm - bohater spotyka go w jaskini w lesie lipowym - lipa = Linde. W rzeczywistość człon Lind pochodzi od lindi - co znaczy elastyczny, miękki).

świdnicki smok- bazyliszek 

Smoka znaleźć można też w innych herbach miast związanych m.in. z kultem św. Jerzego. Na przykład w herbie Dzierżoniowa (miasto można zwiedzać, spacerując „Traktem Smoka”) czy Brzegu Dolnego. Rzeźby przedstawiające świętych ze smokami (Jerzy, Małgorzata Antiocheńska czy Prokop) podziwiać można w kościołach, kaplicach i muzeach prezentujących sztukę sakralną. 

sztandar, Muzeum w Dzierżoniowie 

Muzeum Narodowe we Wrocławiu 

Skoro o sacrum mowa, warto wspomnieć o największym śląskim mistyku i jego twórczości. Urodzony i zmarły we Wrocławiu w XVII wieku poeta Angelus Silesius (Anioł Ślązak), czyli Johannes Scheffler, napisał zbiór pod tytułem „Cherubinischer wandersmann” (Cherubowy wędrowiec). Jeden z dystychów, zatytułowany „Ein Lamm bezwingt den Drachen” (Baranek pokonuje smoka), brzmi: 

Vertraue Gott, der Drache wird leichtlich überwunden, Hat ihn doch nur ein Lamm gesallet und gebunden

Świeckie nawiązania artystyczne związane są z mitami i legendami m.in. germańskimi i skandynawskimi. 

Quasi-zamkową wieżę na Chełmcu w Szczawnie-Zdroju pod Wałbrzychem i zamek na Drachenfels nad Renem w Niemczech dzieli około 800 km niemal w linii prostej. Budowla w Górach Wałbrzyskich jest wzorowana na ruinach starszego zamku w paśmie Siedmiogórza, którego nazwa związana jest z smokiem (Smocza skała). W poezji to miejsce utrwalił Byron w 1816 w "Wędrówkach Childe Harolda" (na blogu na temat sztuki „Werner” Byrona, której akcja dzieje się na Śląsku). Wiersz ten przetłumaczył na polski Jan Kasprowicz, student Uniwersytetu Wrocławskiego (na ten temat TUTAJ): 

The castled crag of Drachenfels
Frowns o'er the wide and winding Rhine...

Z skał Drachenfelsu zamek dumny
Spogląda chmurnie w Renu wody...

Drachenfels vs. Chełmiec 

Na tym wzgórzu nad Renem na początku XX wieku powstała interesująca atrakcja turystyczna i kulturalna. To Nibelungenhalle - galeria malarstwa i sztuki. Jej pomysłodawcą był Hermann Hendrich (1854–1931) - malarz mieszkający w Szklarskiej Porębie. Zbudował on 4 takie hale, w tym jedną – poświęconą baśniom i legendom karkonoskim - w Szklarskiej Porębie (nie przetrwała do naszych czasów). Jego prace znajdują się też w Nibelungenhalle na Drachenfels. Przedstawiają sceny z oper Richarda Wagnera. Obiekt powstał z okazji 100-lecia urodzin kompozytora. Jednym z bohaterów sagi jest smok Fafner. Prace autorstwa Hendricha, przedstawiające sceny z udziałem wagnerowskiego smoka, zobaczyć można było m.in. na wystawie w muzeum w Szklarskiej Porębie. 

prace Hermanna Hendricha z Szklarskiej Poręby przedstawiające smoka Fafnera i Zygfryda - bohaterów dramatu muzycznego Wagnera, wystawa w Muzeum Dom Carla i Gerharta Hauptmannów w Szklarskiej Porębie

Również w Karkonoszach znajdziemy nawiązania do tzw. stylu smoka. Chodzi o Pawilon Norweski w parku w Cieplicach Śląskich-Zdroju (dzielnica Jeleniej Góry). W tym uzdrowisku od ponad 100 lat stoi ciekawy zabytek. Zwyczajowa nazwa nie jest przypadkowa. Obiekt, który służył m.in. za muzeum i restaurację, przypomina – i to bardzo czytelnie – wybitny przykład architektury związanej z nurtem tzw. Dragestil prosto z Norwegii. Restauracja Frognersæchte powstała pod koniec XIX wieku w dzielnicy Oslo. Autorem projektu był wybitny twórca północy, Holm Hansen Munthe (1848 – 1898), czołowy przedstawiciel „stylu smoka”, który był niezwykle popularny na przełomie XIX i XX wieku.

Pawilon Norweski w Cieplicach - budowla w stylu smoka 

W górniczej Nowej Rudzie również spotykano, drążąc w ziemi, rozmaite dziwne szkielety i ślady. Żyjące w prehistorycznych czasach na tych terenach stworzenia upamiętnia fontanna Jaszczur nad Włodzicą. Obiekt ufundowany przez Zakład Wodociągów i Kanalizacji z okazji 20-lecia działalności, wykonany jest z czerwonego piaskowca. Został odsłonięty w 2014 roku. 

skamieniały jaszczur wyeksponowany w ratuszu w Nowej Rudzie 

Jaszczur-fontanna nad rzeką w Nowej Rudzie 

26 lutego obchodzimy Dzień Dinozaura (inny podawany termin to również 1 czerwca - Międzynarodowy Dzień Dinozaurów)

25. post z cyklu WOW

Wow! to mój zestaw ciekawostek, w których pokrótce opisuję niezwykłe zabytki czy widoki, jakie udało mi się uchwycić podczas moich wypraw. To rzeczy małe i duże. Często o niecodziennym kontekście lub niezwykłej historii. Zapraszam TUTAJ 

Zapraszam również:

• Smoki i inne gady (Wrocław, Bystrzyca Kłodzka, Cieplice, Nowa Ruda, Dzierżoniów, Szklarska Poręba, Karpacz i inne)
• Chełmiec i Drachenfels (+ Nibelungenhalle artysty z Szklarskiej Poręby) (GALERIA + ciekawostki)
• Patron prawie tak mityczny jak smok, z którym często jest pokazywany? (św. Jerzy i jego przedstawienia na Dolnym Śląsku)
• W stylu smoka – Cieplice vs. Oslo i nie tylko (Skandynawskie klimaty w Sudetach: Pawilon Norweski, + Wang i mity)

****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****