1 maja 2021

„Witaj, majowa jutrzenko!” - jak Dolnoślązak z Saksończykiem w XIX wieku zafascynowali się polską konstytucją, jej obrońcami oraz trzeciomajową pieśnią (historyczne i kulturalne ciekawostki)

Urodzony w Szprotawie pisarz Henryk Laube w swojej książce „Reisenovellen” w rozdziale „Die Flucht durch's Gebirge” opisał podróż przez Sudety, z Świdnicy do Frýdlantu. W jego narracji, między Szczawnem-Zdrojem a Kamienną Górą pojawia się dość zaskakująca dygresja. Autor wspomina polskiego powstańca i bitwę pod Ostrołęką. Laube już wcześniej napisał swój publicystyczny debiut „Polen”, gdzie dokonał m.in. analizy konstytucji majowej, jak i powieść o powstaniu listopadowym „Die Krieger”. Właśnie pod Ostrołęką w 1831 roku walczył m.in. twórca Mazurka 3 Maja oraz hrabia, który zainspirował Wagnera do napisania uwertury „Polonia” z cytatem z tej samej pieśni! Jakby tego było mało Wagner i Laube spotkali się tuż po upadku powstania i chcieli wspólnie napisać operę o Kościuszce, największym obrońcy konstytucji!



Na początek akcent na wskroś polski.  Na wrocławskim rynku znajduje się Muzeum Pana Tadeusza. Właśnie tam przechowywany jest rękopis dzieła Mickiewicza. W poemacie nazywanym epopeją narodową znajduje się niezwykły opis „koncertu nad koncertami” z nawiązaniem do konstytucji.


Mickiewicz: „Pan Tadeusz”, księga XII Kochajmy się – koncert Jankiela: „Brzmi Polonez Trzeciego Maja! - Skoczne dźwięki...” (Google Books) 

Na ekspozycji w tym oddziale Ossolineum znajdziemy też egzemplarze polskiej pionierskiej ustawy zasadniczej, uchwalonej w 1791.



Konstytucja 3 maja - wystawa w Muzeum Pana Tadeusza we Wrocławiu 


Rękopis "Pana Tadeusza" w Muzeum Pana Tadeusza we Wrocławiu 


A teraz zbieg okoliczności. W czasie, kiedy polski wieszcz wydawał swoją epopeję na emigracji w Paryżu, w Saksonii, w Lipsku inni polscy emigranci tak oczarowali młodego Ryszarda Wagnera, że ten postanowił napisać uwerturę „Polonia” z cytatami polskich pieśni patriotycznych. W kompozycji znajduje się również melodia pieśni „Witaj, majowa jutrzenko!”, która powstała z okazji 40-lecia uchwalenia konstytucji, a jej autorem był uczestnik powstania listopadowego i bitwy pod Ostrołęką! Wówczas  już nie żył, ale...

Wagner w rodzinnym mieście spotkał wówczas innego weterana spod Ostrołęki. Chodzi o hrabiego Wincentego Tomasza Tyszkiewicza, który walczył również w 1813 roku pod Lipskiem. Kilka miesięcy po słynnej bitwie narodów w tym mieście urodził się autor „Polonii”!



Richard Wagner: Ouverture in C Major "Polonia" (YouTube: Royal Philharmonic Orchestra)


Wróćmy na moment do Polski pod zaborami. Bitwa pod Ostrołęką była częścią powstania listopadowego. Została stoczona 26 maja 1831 roku pod mazowiecką Ostrołęką pomiędzy siłami polskimi i rosyjskimi. 

Jej uczestnikiem był m.in. Rajnold Suchodolski, poeta i żołnierz. Był on ranny w tej bitwie. Brał też udział w walkach o Warszawę we wrześniu 1831. Został wówczas ponownie ciężko ranny. Wkrótce później zmarł. Jego najsłynniejsza pieśń - „Witaj, majowa jutrzenko” została napisana w czasie powstania, w 40. rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja. Stylizowany na mazurka utwór szybko przyjął się w polskich kręgach patriotycznych, a nawet został przetłumaczony na język nieniecki, jako „Des Polen Mailied”.

W tej samej bitwie, jak już wspomniałem, walczył  Tyszkiewicz, który niezwykle fascynował młodego Wagnera. Kompozytor poznał hrabiego – powstańca poprzez szwagra - Fryderyka Brockhausa (mąż Luise Wagner, aktorki, która grała na scenie m.in. we Wrocławiu i znała się z wrocławskim pisarzem, Karlem Holteiem, autorem wodewilu o Kościuszce!). Brockhaus który stał na czele Polskiego Komitetu w Lipsku. Wagner zasłyszane pieśni wplótł do swojej uwertury z 1836 roku. Opowiedział historię walki Polaków o niepodległość za pomocą muzyki, co może przypominać Mickiewiczowski koncert Jankiela.



"Wspomnienia roku 1830-1831: wiersze, pieśni z muzyką, marsze wojska": "Witaj, majowa jutrzenko" (Google Books) 

Partyturę tego utworu 25 grudnia 1881 roku Wagner podarował swojej żonie, Cosimie, która w Boże Narodzenie świętowała również urodziny. Był to przedostatni prezent wręczony żonie, na początku 1883 kompozytor zmarł. „Polonia” została wydana drukiem dopiero w 1907 roku.


młody Richard Wagner, wolne media, wikimedia.org 


W Lipsku, poprzez swoją siostrę Rosalie (w 1836 roku poślubiła profesora Oswalda Marbacha z Jawora), Wagner nawiązał znajomość z pisarzem i dziennikarzem z Dolnego Śląska. Był nim 7 lat starszy od niego Heinrich Rudolf Constanz Laube, urodzony w Szprotawie. Laube uczęszczał do gimnazjum w Głogowie i Świdnicy oraz studiował we Wrocławiu. Był przedstawicielem  ruchu literackiego Młodych Niemiec o liberalnych poglądach. Laube fascynował się Polską i polskimi powstaniami, zarówno kościuszkowskim, jak i listopadowym. Poświęcił tym zagadnieniom swoje książki. Był autorem zarówno dzieła pod tytułem „Polen”, jak i powieści związanej  powstaniu listopadowym „Die Krieger” wydanej w tomie „Das junge Europa” w 1837 roku. Jest tam wiele odniesień do bitwy pod Ostrołęką, która odbyła się 40 lat po przyjęciu pionierskiej ustawy. Z kolei w „Polen” wydanym w tomie „Das neue Jahrhundert” w 1833 roku odnaleźć można analizę uchwalenia Konstytucji 3 maja i jej skutków. 


Heinrich Laube, wolne media, wikimedia.org


Na odniesienia do polskich powstańców można też trafić w autobiograficznej powieści podróżniczej „Reisenovellen”. W rozdziale „Die Flucht durch's Gebirge” z 4 tomu z 1837 roku Laube opisuje podróż przez Świdnicę, Strzegom, Świebodzice, Książ, Szczawno-Zdrój, Kamienną Górę i Rudawy Janowickie, Kowary po Frýdlant. Na trasie między Szczawnem a Kamienną Górą pojawia się nawiązanie do wspomnień o powstańcu walczącym pod Ostrołęką. 


Laube: Reisenovellen” (Google Books). Autor pisze tam, wspominając Szczawno-Zdrój, że "Śląsk jest bogaty w źródła, które oferują miejsca wypoczynku", dodaje, że korzystają z nich osoby, które straciły zdrowie od upadku Polski (na blogu wspominałem min. o generale Łączyńskim - TUTAJ). Narrator przypomina, że mieszkał "w pokoju z polskim oficerem, który w 1831 r. przyjechał ranny z Warszawy". Dodaje: "Armer Pole, hier an diesem Hügel hörtest Du die Schlacht von Ostrolenka erzählen, in kühler Erde der Warschauer Schanzen modert jetzt Dein Leib" 


W biografii Wagnera pojawia się wzmianka, że Dolnoślązak zafascynowany Polakami zaproponował kompozytorowi dostarczenie libretta o Tadeuszu Kościuszce. Do powstania opery ostatecznie niestety nie doszło. Wagner nie napisał żadnego dzieła scenicznego do cudzego tekstu. Dzieło o Kościuszce napisał za to Karl von Holtei z Wrocławia, kolega wspomnianej wyżej siostry Wagnera i szef samego słynnego kompozytora podczas ich pobytu w Rydze. Więcej na temat Kościuszki u Holteia napisałem TUTAJ. Warto wspomnieć, że w uchwale Senatu z dnia 4 listopada 2016 r. w sprawie ustanowienia roku 2017 Rokiem Tadeusza Kościuszki napisano w uzasadnieniu, że”był obrońcą Konstytucji 3 maja w wojnie z 1792 r. z Rosją –  za udział w niej został przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego odznaczony złotym Orderem Virtuti Militari”. 


"Portret Stanisława Augusta z klepsydrą" obraz na ekspozycji w Muzeum Narodowym we Wrocławiu. Marcello Bacciarelli ukazał władcę w trudnej chwili rozbiorów Polski


portret Tadeusza Kościuszki, Muzeum Pana Tadeusza we Wrocławiu 


Medal Virtuti Militari, Muzeów Militariów we Wrocławiu 


Jan Bołoz Antoniewicz, słuchacz wykładów Uniwersytetu Wrocławskiego (w semestrze 1880/1881 - uczęszczał na wykłady prof. Karla Weinholda z Dzierżoniowa) i profesor Uniwersytetu Lwowskiego, spotkał Wagnera w 1882 roku. Rozmawiał z nim o operze "Kościuszko". Swoje wspomnienia zawarł w artykule "Przyczynek do Kościuszki w literaturze niemieckiej" na łamach marcowego numeru "Słowa Polskiego" z 1898 roku. Wspomniał też o tym, że Wagner współpracował z Holteiem "znanym przyjacielem Polaków". Antoniewicz był również zainteresowany uwerturą "Polonia". O związkach "Polonii" i "Kościuszki" oraz o spotkaniu Wagnera z Laubem i Antoniewiczem wspominał też Max Koch, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego od 1890 roku (zmarł we Wrocławiu w 1931 roku), biograf Wagnera (autor monografii "Richard Wagner" z 1907 roku - stwierdził tam: "Immerhin ist jedoch ein Zusammenhang der Ouvertüre „ Polonia “ mit der zwischen Laube und Wagner besprochenen Oper „Kosciuszko" anzunehmen, wie ihn auch Wagner selbst in seiner mündlichen Mitteilung an Jan v . Boloz - Antoniewicz" - "Niemniej jest związek między uwerturą "Polonia" a operą "Kościuszko", o której rozmawiali Laube i Wagner, o czym Wagner sam wspomniał w rozmowie z Janem Bołoz Antoniewiczem").

Wpis powstał w 2021 roku z okazji 230. rocznicy uchwalenia Konstytucji oraz 190. rocznicy powstania Pieśni Majowej i bitwy pod Ostrołęką. 

#historia #ciekawostka #muzyka 

majowe rocznice i ciekawostki: TUTAJ 
o związkach Wagnera z Dolnym Śląskiem i Dolnoślązakami TUTAJ 

polecam również:

****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.

CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz