5 listopada 2021

Sachs i Puschmann – szewcy od śpiewu: Z Norymbergi do Wrocławia przez Goerlitz (dzieje związku poetów-rzemieślników: mistrza i jego ucznia)

Hans Sachs jest postacią kultową dla niemieckiej literatury. Był rzemieślnikiem, który łączył pracę zawodową z pasją do liryki. Jego wiersze i dramaty stały się kamieniami milowymi w dziejach niemieckiej sztuki pisarskiej. Tym bardziej warto wspomnieć, że uczeń i stylistyczny spadkobierca tego niezwykłego artysty był związany z Goerlitz na Łużycach i Wrocławiem na Dolnym Śląsku! 


Hans Sachs
urodził się w Norymberdze 5 listopada 1494 roku. Był w swoim czasie niezwykle popularny i wpływowy. Później pamięć o nim przywrócił sam Goethe. W XIX wieku w oparciu o życiorys i twórczość szewca-poety z Norymbergi powstały też opery, choćby Alberta Lortzinga (1801 - 1851), który krótko mieszkał we Wrocławiu (opera komiczna "Hans Sachs" 1840). Najsłynniejszą jest popularna do dziś komedia Wagnera „Śpiewacy Norymberscy”. Wagner przed jej napisaniem przeprowadził skrupulatne badania historycznoliterackie. Ważnym źródłem był dla niego dorobek Łużyczanina i Ślązaka, Adama Puschmanna.


pomnik Sachsa w Norymberdze


Norymberga, wolne media


Na biografię tego twórcy trafiamy w rozmaitych źródłach, np. „Spenden zur deutschen Litteraturgeschichte” z 1844 roku. To kompendium na temat śląskich liryków podaje, że Puschmann urodził się w Görlitz (Zgorzelcu) w 1532 roku. W latach 1556-1560 przebywał w Norymberdze, gdzie zetknął się z wielkim Sachsem. Był kantorem w rodzinnym Görlitz. Swoje dojrzałe życie zawodowe (nauczyciel) i twórcze związał z Wrocławiem, gdzie mieszkał od 1578 roku, do śmierci 4 kwietnia 1600 roku. „Od około 1580 przebywał we Wrocławiu, gdzie kilka lat później powstała szkoła mistrzowska w stylu norymberskim” - czytamy w biogramie Puschmanna na łamach „Die Tonkünstler Schlesiens: ein Beitrag zur Kunstgeschichte Schlesiens”. 
Postać mistrza z Norymbergi wrocławski uczeń upamiętnił tuż po śmierci słynnego bawarskiego szewca żałobną odą „Elogium Reverendi Viri Iohannis Sachsen Norimbergensis” (Lobgedicht auf Hans Sachs von Adam Puschmann). Adam Puschmann wspominał również swojego mistrza słowami: "Als denn der sinnreiche Herr Hans Sachs deren viel an Tag gegeben , daraus man sich gegen Gott und der Welt recht lernet verhalten" w dziele o śpiewakach norymberskich „Gründlicher Bericht des Deudschen Meistergesangs” wydanym w Goerlitz w 1574 roku. 


Goerlitz, wolne media


Puschmann spisał cały skomplikowany kodeks zasad poetyki mistrzów-śpiewaków. Dla Wagnera było to ważne źródło informacji, co podkreślają m.in. autorzy kompendium „Richard Wagner: Die Meistersinger Von Nürnberg” opublikowanego przez Cambridge University Press. Ważną część I aktu opery Wagnera zajmują właśnie wykłady na temat zasad tworzenia wiersza. Takie publikacje, jak „Wagner and the Wonder of Art: An Introduction to Die Meistersinger” wspominają, że m.in. dzięki dziełom Puschmanna Wagner był w stanie wiernie oddać własnym stylizowanym wierszem obraz środowiska Meistersingerów z Norymbergi w XVI wieku. Johann Christoph Wagenseil  - XVII wieczny badacz dzieł mistrzów norymberskich - w swoich dziełach odnotował nazwiska kolegów Sachsa (Wagner nazwał tymi imionami bohaterów swojej opery), wspominając również o Adamie Puschmannie. 


Wrocław, wolne media


Przez wiele lat znajomości z Hansem Sachsem Puschmann został wtajemniczony we wszystkie zasady i tajniki mistrzowskiego śpiewu; mógł więc czuć się bardziej niż ktokolwiek powołany, aby przekazać światu dokładny kodeks zasad sztuki, która była tak wysoko przez niego ceniona. Kiedy jeszcze mieszkał w Görlitz, już to wypracował, ale dopiero we Wrocławiu ukończył swoją książkę, która ukazała się w 1574 r. u Ambrosiusa Fritscha w Görlitz. W 1584 dokonał  rewizji, ale pozostała tylko w formie rękopiśmiennej (obecnie w Bibliotece Magdaleny we Wrocławiu). Z obu dzieł skompilował nowe wydanie, które zostało wydrukowane w 1596 r. we Frankfurcie nad Odrą. […] Tak żył i tworzył we Wrocławiu dla swojej sztuki Adam Puschmann. Zmarł 4 kwietnia 1600 r. między 4 a 5 godziną w jego wieku 68 lat” - napisał August Heinrich Hoffmann von Fallersleben, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, w artykule "Adam Puschmann". 

Wraz z XVII wiekiem sztuka dramatyczna przeniosła się na Śląsk. Adam Puschmann, który poznał Hansa Sachsa podczas swoich podróży i został przyjęty do cechu mistrzów śpiewaków w Norymberdze, przeniósł sztukę do swojej ojczyzny - Wrocławia, gdzie założył cech mistrzów śpiewaczych” - czytamy w „Entwurf zu einer praktischen SchauspielerschuleAugusta Lewalda

Zależność między śląskimi sztukami pasterskimi a górnobawarskimi to prawdopodobnie przede wszystkim efekt oddziaływania Muzy Hansa Sachsa za pośrednictwem jego ucznia Adama Puschmanna, wrocławskiego szewca” - czytamy w „Das Bauerntheater in Südbayern und Tirol” 
Carla von Gumppenberga

Trzeba też nadmienić, że jednym z pierwszych wykonawców partii Sachsa w wersji wagnerowskiej był  Georg Henschel. Ten pianista i śpiewak urodził się 18 lutego 1850 roku we Wrocławiu. Jako operowy szewc-śpiewak debiutował podczas koncertu w Lipsku w 1868 roku, jeszcze jako nastolatek! (za: "Musical Celebrities", "Johannes Brahms & George Henschel: An Enduring Friendship", "Jews in Music: From the Age of Enlightenment to the Mid-Twentieth Century"). Prapremiera "Śpiewaków Norymberskich" odbyła się 21 czerwca 1868 w Monachium


Georg Henschel - śpiewak z Wrocławia, uważany jest za jednego z pierwszych odtwórców roli Sachsa w operze Wagnera, wolne media


Zanim śpiewacy, w tym Hans Sachs, stanęli na scenie i śpiewali wagnerowskie arie, w Lwówku Śląskim odbył się koncert, podczas którego Wagner gościnnie wykonał zupełnie świeżą uwerturę do I aktu „Śpiewaków Norymberskich”! Koncert odbył się 2 grudnia 1863 roku w pałacu książęcym w Lwówku. Premiera koncertowa przygrywki do opery odbyła się zaledwie rok wcześniej, 1 listopada 1862, w rodzinnym mieście Wagnera – w Lipsku. Lwówek Śląski znalazł się w gronie kilku miast, w których muzyka z dzieła o Hansie Sachsie zabrzmiała jeszcze przed oficjalną prapremierą sceniczną.

 


Uwertura do "Śpiewaków Norymberskich", którą Wagner dyrygował w Lwówku Śląskim 2 grudnia 1863 roku, nagranie XX wieczne (YouTube) 


marsz mistrzów, prawdziwy chorał Sachsa zacytowany przez Wagnera tzw. Die Wittenbergische Nachtigall, Die Man Jetzt Höret Überall (Słowik wittenberski, którego teraz słychać wszędzie) zaczynający się od słów "Wacht auf, es nahent gen dem tag!" oraz finałowy monolog Hansa Sachsa, zawierający słowa: "co jest niemieckie i prawdziwe, nikt by nie wiedział,  gdyby nie chwalebne dzieło niemieckich mistrzów. Dlatego mówię wam: szanuj swoich niemieckich mistrzów". Dyryguje wybitny kapelmistrz, Kurt Masur, urodzony w 1927 roku w Brzegu na Dolnym Śląsku, honorowy obywatel Wrocławia i Brzegu (YouTube)


*********

Polecam również posty oznaczone tagami:
#muzyka,   #poezja,   #ciekawostka,   #opera,    #Wagner

niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic 
 
****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 
CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz