Śląski Piast i tajemniczy niemiecki poemat o krucjacie (czy Bolko I - pan na Książu, założyciel Kamiennej Góry - ufundował poemat na temat męża świętej Elżbiety?)

Książę Bolko I znany jest jako budowniczy zamków w Sudetach, które miały bronić granicy jego księstwa przed Czechami. Jego grobowiec do dziś znajduje się w pięknym klasztorze w Krzeszowie. Kamienna Góra dumna jest z posiadania praw miejskich nadanych przez tego Piasta. Z władcą księstwa świdnicko-jaworskiego związana jest też filologiczna zagadka sprzed ponad 7 wieków! Czy książę ufundował poemat opiewający syna jego pradziada? 

Zwykle mało mówi się o związkach Piastów śląskich z literaturą. Tajemnicą poliszynela jest to, że niektórzy średniowieczni książęta spokrewnieni z królami Polski chętnie udzielali się jako twórcy i mecenasi literatury niemieckiej. Koronnym przykładem może być Henryk IV Probus, utożsamiany z księciem minnesingerem Heinrichem von Pressela, którego wizerunek i poezja zawarte są w średniowiecznym rękopisie „Codex Manesse” z XIV wieku. Czy kuzyn Henryka IV Prawego z Wrocławia – Bolko I również interesował się literaturą? Badania literaturoznawców sięgające 1826 roku twierdzą, że tak!

książę śląski Henryk jako minnesinger w niemieckim kodeksie z XIV wieku, wolne media

W XIX wieku śląski książę piastowski Bolko I został bohaterem tekstów niemieckich literaturoznawców. Profesor Friedrich Wilken (1777 – 1840) w książce „Geschichte der Kreuzzüge nach morgenländischen und abendländischen Berichten” z 1826 zaproponował rewolucyjną interpretację starego niemieckiego rękopisu z początku XIV wieku. Słowo „Polke” - oznaczające księcia, który był mecenasem dawnego poematu o krucjatach, utożsamił z Bolkiem II ziębickim, synem Bolka I. Jego tropem poszedł też prof. Friedrich Heinrich von der Hagen (między 1818 a 1824 był profesorem we Wrocławiu), który jako pierwszy w opublikowany drukiem w 1854 roku pełen tekst średniowiecznego poematu pod tytułem „Des Landgrafen Ludwig’s des Frommen Kreuzfahrt” wraz z edytorskim komentarzem historyczno-literackim. Zdaniem pierwszych badaczy manuskryptu, który przechowywany był w Wiedniu, to właśnie Bolko II miał był zleceniodawcą napisania anonimowego tekstu liczącego ponad 8 tysięcy wersów. Wiersz opisywał wyprawę krzyżową z udziałem Ludwika IV Świętego. Dlaczego w ogóle piastowski książę ze Śląska miałby zwrócić na niego uwagę? Otóż ojciec Ludwiga, landgraf Herman I, był pradziadem od strony matki Bolka I! Z kolei żona Ludwiga – księżna Elżbieta, znana dziś jako św. Elżbieta Węgierska (patronka bazyliki we Wrocławiu), była siostrzenicą św. Jadwigi Śląskiej, czyli prababki od strony ojca Bolka I. Kontekst zatem całkiem solidny. 

pieczęć Ludwika Świętego, wolne media 

Wróćmy do średniowiecznego dzieła. W tekście pojawia się wtrącenie anonimowego autora dotyczące zleceniodawcy opisu przygód landgrafa: „Der erliche hertzoge Polke,/ der gerecht er sinem volke”. Ów tajemniczy „Polke” był zdaniem wspomnianych badaczy literatury śląskim księciem Bolkiem. Jednak ciągnące się od XIX wieku spory literaturoznawców i historyków dotyczą właściwego dopasowania imienia do konkretnego władcy. Problematyczna okazała się data powstania utworu. Zdaniem badaczy został on spisany około 1301 roku lub między 1301 a 1305. 

To sprawiło, że Wilken i Hagen uznali za zleceniodawcę napisania dzieła – czyli „czcigodnego księcia Bolka” – Bolka II, ponieważ jego ojciec Bolko I zmarł 9 listopada 1301 roku. Także Holtzmann w 1857 roku utrzymywał, że „Polke” to "bez wątpienia książę Bolko lub Bolesław ziębicki, który rządził od 1303 do 1341 roku. Był trzecim synem księcia Bolka I Świdnickiego i Jaworskiego". Mniej pewni tego założenia byli autorzy opracowania opublikowanego na łamach „Zeitschrift für deutsche Philologie” w 1877. Tam pod uwagę wzięty został zarówno Bolko I, jak i jego syn Bolko II ziębicki.

pieczęć Bolka I, z wspomnianym Książem, wolne media 

Zupełnie inną, drobiazgową i wnikliwą analizę przeprowadził  Hans Naumann. Wyniki swojej pracy opublikował na łamach almanachu „Deutsche Chroniken Und Andere Geschichtsbücher Des Mittelalters” z 1883 roku. Z publikacji wynika jasno, że argument Hagena, podważający mecenat Bolka I z uwagi na to, że książę zmarł w 1301 roku, czyli w chwili powstawiania dzieła literackiego, da się łatwo uchylić. Brany przez badacza pod uwagę Bolko II ziębicki był wówczas... małoletnim dzieckiem (mógł mieć nawet jedynie 1 rok!) – tym bardziej nie mógł zatem zlecić napisania poematu. Bardziej prawdopodobne jest, że Bolko I zmarł w trakcie tworzenia dzieła, które objął  mecenatem. Dlatego u Naumanna trafiamy na takie zdania: 

"Innymi słowy, to wcale nie może być Bolko II, to musi być jego ojciec Bolko I", "W wersie 5573 [w opracowaniu Hagena był to wers 5578 – uwaga moja], gdzie wymieniona jest nazwa Polke, chodzi o Bolka I, księcia świdnicko-jaworskiego, pana Fürstenberga itd., † 9 XI 1301 r."

"Werset 5570 należy brać dosłownie: babcia Bolka – Anna [Anna Przemyślidka – dopisek mojego autorstwa], żona księcia Henryka II, była córką króla czeskiego Ottokara II". Zaś w skorowidzu nazwisk tego opracowania mamy: „Bolko I., herzog v. Schweidnitz - Jauer, herr v. Fürstenberg, anreger des gedichtes, herzoge Polke 5573” (Bolko I, książę v. Schweidnitz - Jauer, pan na Fürstenbergu [Książu], inicjator wiersza, książę Polke 5573”.

grób Bolka I w Mauzoleum Piastów przy bazylice w pocysterskim klasztorze w Krzeszowie koło Kamiennej Góry 

Na koniec warto jako ciekawostkę dodać, że w poemacie z 1301 roku, którego sponsorem czy też inicjatorem był rzekomo Bolko I - wspomniane są historyczne postaci, jak landgraf Herman, pradziad Bolka I, ale też św. Elżbieta (siostrzenica prababki Bolka I) -  jako  Adelet (wers 638), a także poeta Wolfram von Eschenbach. Herman, Elżbieta i Wolfram są bohaterami opery Wagnera „Tannhäuser” o średniowieczny minnesingerze Tannhäuserze, który w swojej twórczości wspominał o szlachetnym księciu Henryku z Śląska! (prawdopodobnie o Henryku III Białym, czyli wuju Bolka I). 

Post powstał w 2021 roku z okazji 720. rocznicy śmierci księcia Bolka I, założyciela Kamiennej Góry, który sprowadził cystersów do Krzeszowa i tytułował się jako Pan na Książu. 

Polecam również:

>>> Śpiewający rycerz, święta i bogini Wenus – czyli związki opery Wagnera z Dolnym Śląskiem i Sudetami (ciekawostki)

>>> Piast w wiktoriańskiej Anglii? Czy najsłynniejsze dzieło prerafaelity nawiązuje do śląskiej symboliki i ostatniego księcia wrocławskiego?

#literatura,   #ciekawostka,    #historia 

niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic 

***

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 

CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****