Franz Schubert uchodzi za twórcę romantyzmu, kompozytora, który z pieśni stworzył gatunek w pełni artystyczny (Kunstlied). Niezwykle płodny a zarazem przedwcześnie zmarły twórca miał śląskie korzenie! Jego rodzice pochodzili z austriackiej części Śląska, leżącej w Sudetach, historycznie związanej z Dolnym Śląskiem. Kompozytor ponadto napisał muzykę do wiersza na temat Śnieżki oraz przyjaźnił się z kilkoma ciekawymi mieszkańcami Wrocławia. Jeden z nich napisał libretto do opery Schuberta, inny zaś popularyzował twórczość austriackiego mistrza jako dziennikarz, biograf i wykonawca. Spotkanie z Schubertem opisał w swoich pamiętnikach znany wrocławski poeta i profesor Uniwersytetu Wrocławskiego. Z kolei inny wrocławski akademik, popularyzator muzyki, napisał do Schuberta ciekawy list.
Garść mało znanych ciekawostek na temat związków wielkiego muzyka z Sudetami i Dolnym Śląskiem! Pojawią się takie lokalizacje i nazwiska, jak: Masyw Śnieżnika, Góry Opawskie, Śnieżka, Wrocław, Schober, Reissmann, Mosewius, Holtei, Panofka, Hoffmann von Fallersleben.
Polskie opracowania dostępne online (poza skromnymi wyjątkami) raczej milczą o interesujących śląsko-sudeckich kontekstach związanych z życiem i twórczością Schuberta. Kiedy pisałem ten artykuł w styczniu 2022 roku, z okazji 225. rocznicy urodzin kompozytora, na polskiej Wikipedii pod hasłem „Franz Schubert” nie mogłem się doszukać żadnych ciekawostek tego typu. Wszystkie tropy opisane w tym artykule odnalazłem w niemieckich, angielskich i francuskich opracowaniach dotyczących Schuberta z XIX – XXI wieku.
Franz Peter Schubert urodził się 31 stycznia 1797 roku w Himmelpfortgrund, a zmarł 19 listopada 1828 roku w Wiedniu, mając zaledwie 31 lat. Był austriackim kompozytorem, prekursorem romantyzmu w muzyce. Schubert pozostawił po sobie ogromny i cenny dorobek. Jego kompozycje wpłynęły na kolejne generacje twórców, a dziś stanowią jedną z podstaw repertuarów orkiestr i solistów. Trzon jego aktywności kompozytorskiej stanowi około 600 świeckich utworów wokalnych, głównie pieśni! Ponadto napisał siedem kompletnych symfonii, muzykę sakralną, opery i muzykę kameralną. Franz był dzieckiem Franza Theodora Floriana Schuberta (1763-1830) i Marii Elisabeth Kathariny z domu Vietz (1756-1812). Bezpośredni przodkowie Schuberta pochodzili miejscowości na tzw. Śląsku Austriackim, czyli skrawku historycznego Dolnego Śląska, który pozostał po wojnach śląskich na terenach Austrii (obecnie w Czechach) Ojciec kompozytora urodził się w miejscowości Vysoká (Neudorf-Alt/Neudorf), około 8 km od współczesnej granicy z Polską przy terenie powiatu kłodzkiego w województwie dolnośląskim. Miejscowość położona jest w Masywie Śnieżnika w Sudetach Wschodnich. Z kolei matka kompozytora przyszła na świat w mieście Zlaté Hory (Zuckmantel/ Złote Góry), które w przeszłości wchodziło w skład dolnośląskiego biskupiego księstwa nyskiego. Miasto leży w Górach Opawskich w Sudetach Wschodnich. Miejscowość leży 1,5 km od współczesnej granicy z Polską przy powiecie nyskim w województwie opolskim. To historyczne tereny Dolnego Śląska. O śląskich i sudeckich korzeniach kompozytora wspomina choćby praca „Franz Schubert und seine Mährisch-Schlesischen Wurzeln” oraz rozmaite biografie, jak np. autorstwa Augusta Reissmanna (urodził się w 1825 roku w Ząbkowicach Śląskich!), który o matce Schuberta napisał „einer Schlesierin". Para miała 14 dzieci! z czego dorosło tylko pięcioro, w tym Franz. Matka kompozytora zmarła, kiedy był on nastolatkiem.
Górskie korzenie rodziny Schuberta jakby dawało o sobie czasem znać w jego twórczości. Co ciekawe jedna z pieśni kompozytora, „Der Wanderer" z 1816 roku zaczyna się od słów „Ich komme vom Gebirge her”. Najdoskonalszym przykładem jest natomiast pieśń „Auf der Riesenkoppe”, D 611. Powstała do słów Theodora Körnera, słynnego niemieckiego poety i wojownika, który odwiedził Sudety w 1809 roku, zdobywając m.in. Śnieżkę. Wspomniany wiersz jest właśnie refleksją na temat Karkonoszy i Śnieżki (Resengebirge/ Schneekoppe). Intrygujące jest też to, że Körner odwiedził strony, z których pochodzili rodzice kompozytora. Stało się to podczas VI koalicji antyfrancuskiej. Wówczas liryk opuścił Wiedeń i w 1813 roku udał się na Śląsk, by przyłączyć się do korpusu Adolfa von Lützowa. Na pruski Śląsk poeta przedostał się przez wschodnie krańce Sudetów, a dokładnie przez Góry Opawskie.
Schubert napisał również kilka pieśni do słów innych poetów, którzy związani byli z Dolnym Śląskiem. Przykładem może być Franz von Schober, który mieszkał i występował we Wrocławiu w latach 1823-1825. Pochodził z Szwecji, ale życie spędził na terenie ówczesnych Niemiec. Był aktorem, poetą, librecistą i litografem. Napisał m.in. libretto do opery Schuberta „Alfonso und Estrella”, D 732, a także słowa do kilku pieśni. W biografiach kompozytora cytowany jest m. in. list Schobera do Schuberta wysłany z Wrocławia 24 grudnia 1824 roku.
autograf pieśni "An die Musik" D547 Schuberta do słów Schober, wolne media, wikimedia.org
Skoro o listach mowa, znany jest również list Johanna Theodora Mosewiusa z 6 czerwca 1828 roku zaadresowany z Wrocławia do Schuberta. Mosewius wspomina w nim m.in. o znanych cyklach pieśniarskich Schuberta, jak „Piękna młynarka”, D 795 czy „Podróż zimowa”, D 911. Johann Theodor Mosewius był dyrektorem muzycznym Uniwersytetu Wrocławskiego i założycielem Akademia Śpiewu we Wrocławiu.
Wiersze z cyklu „Piękna młynarka” ukazały się w antologii Wilhelma Müllera w 1821 roku (w tym samym tomiku wierszy znaleźć można również „dolnośląską” balladę Müllera „Der Glockenguß zu Breslau”). Premiera cyklu odbyła się po śmierci kompozytora w 1856 roku. Jednak opracowania podają, że już 16 grudnia 1825 roku we Wrocławiu wybrane pieśni z cyklu „Piękna młynarka” zostały wykonane publicznie przez Mosewiusa.
Z kolei kilka pieśni Müllera z cyklu „Podróż zimowa” ukazało się drukiem we Wrocławiu 13 marca 1823 roku na łamach periodyku „Deutsche Blätter für Poesie, Litteratur, Kunst und Theater”. Redaktorami tego wydania byli wrocławscy poeci: Karl Schall i Karl von Holtei. Muzykę do tych wierszy Schubert napisał kilka lat później, jesienią 1827 roku. Na marginesie dodam, że Stanisław Barańczak opublikował tom wierszy „Podróż zimowa. Wiersze do muzyki Franza Schuberta”, noblistka Elfride Jelinek napisała zaś sztukę "Winterreise" inspirowaną utworem Schuberta.
Niezwykle ciekawą osobą był Heinrich Panofka. Urodził się 3 października 1807 roku we Wrocławiu. Jako młody muzyk spotkał się osobiście z Schubertem w Wiedniu w 1827 roku. Panofka został później popularyzatorem i wykonawcą dzieł mistrza. Napisał nawet jego szkicową biografię, która ukazała się w francuskim czasopiśmie „Revue et Gazette musicale de Paris” w 1838 roku. Spotkanie Panofki i Schuberta zaowocowało też powstaniem pieśni. Schubert zapisał ją w albumie dla wrocławskiego muzyka. Utwór odnalazł się dopiero po śmieci Panofki pod koniec XIX wieku. To pieśń „Herbst”, D 945. Kompozycja Schuberta zawierała dedykację „Zur freundlichen Erinnerung”.
Heinrich Panofka, wolne media, wikimedia.org
Henri Panofka: “ Biographie : François Schubert , "Revue et Gazette musicale de Paris" (Google Books)
Schubert: „Herbst”, D 945 (YouTube)
Wiedeńskie spotkanie wrocławskiej delegacji z Schubertem opisane jest w pamiętnikach innego niezwykle interesującego mieszkańca Dolnego Śląska. Był to przyjaciel Panofki: August Heinrich Hoffmann von Fallersleben, poeta i badacz literatury, który był w latach 1823 - 1842 mieszkańcem Wrocławia oraz kustoszem Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu i profesorem języka i literatury niemieckiej na Uniwersytecie Wrocławskim. Opisał on w autobiografii „Mein Leben: Aufzeichnungen und Erinnerungen” spotkanie z Schubertem (a w zasadzie towarzyskie "polowanie" na artystę, które wspólnie z Panofką urządził w Wiedniu).
Post ukazał się w 2022 roku z okazji 225. Rocznicy urodzin Schuberta.
Polecam również:
#muzyka, #ciekawostka, #pieśń
#HistorycznyDolnyŚląsk #Sudety
Wiadomo , co było przyczyną przedwczesnej śmierci Schuberta ?
OdpowiedzUsuń