Rozpętana w 1756 roku przez Fryderyka II Wielkiego kolejna wojna śląska nie szła zgodnie z planem wojowniczemu pruskiemu władcy. Kolejne klęski sprawiały, że siły koalicji skierowanej przeciwko zdobywcy Śląska zagrażały poważnie jego władzy. Konfliktem żyła cała Europa! Na niezwykły literacki ślad śląskich wątków w bojach między Austrią a Niemcami w XVIII wieku można natrafić w twórczości pisarza kojarzonego z komediami dell’arte i librettami Klasyków Wiedeńskich. Wenecki pisarz związany z Paryżem - Carlo Goldoni – napisał nie tylko sonet bezpośrednio odnoszący się do walk na Śląsku, związany z bitwą pod Legnicą, ale i komedię, która pośrednio odnosiła się do militarnego nastroju 1760 roku.
III wojna śląska wybuchła w momencie wtargnięcia przez Prusy do Saksonii. Był to europejski epizod wojny siedmioletniej, która miała globalny zasięg. Na Śląsku walki toczyły się miedzy Prusami a Austrią i jej koalicjantami. Austria nie mogła się pogodzić z utratą Śląska w 1742 roku. Wojna zakończyła się w 1763 roku. Prusy ostatecznie utrzymały władzę na zagarniętych wcześniej ziemiach. Przez ten czas na terenach Dolnego Śląska rozegrało się wiele krwawych bitew. Część z nich była dla Fryderyka II, ambitnego wodza i władcy, porażką. W 1757 rozegrały się walki pod Wrocławiem i Lutynią. Z kolei w 1759 roku Prusy przegrały pod Kunowicami. Rok później walki zaczęły się w czerwcu. Znów Fryderyk miał poważne problemy i nie potrafił sobie poradzić z napierającymi siłami jego wrogów. Austriacy szturmem wkroczyli do twierdzy w Kłodzku, która miała bronić wejścia na Śląsk od strony ziemi kłodzkiej. 23 czerwca rozegrała się krwawa bitwa pod Landeshut (Kamienną Górą), określana jako „pruskie Termopile” – również przegrana. Latem tego samego roku wojska austriackie oblegały Wrocław. Przełomem była bitwa, która rozegrała się 15 sierpnia 1760 roku. Bitwa pod Legnicą, a w zasadzie pod Pątnowem Legnickim. Bój zakończył się zwycięstwem Prusaków nad trzykrotnie większymi siłami austriackimi! Było to ważne wydarzenie strategiczne, ale i mające ogromne znaczenie dla morale. Walką dowodził sam król Fryderyk II. Echa wojennej wrzawy dotarły na południe Europy…
Tu właśnie pojawia się Carlo Osvaldo Goldoni. Pisarz urodził się 25 lutego 1707 roku w Wenecji, a zmarł 6 lutego 1793 roku w Paryżu. Był włoskim dramatopisarzem i librecistą. Był niezwykle płodny i ceniony za życia. Dziś jednym z najbardziej znanych utworów tego geniusza teatru dell’arte jest komedia „Sługa Dwóch Panów”. Goldoni napisał też szereg librett operowych, z których korzystali m.in. Karl Ditters von Dittersdorf, Joseph Haydn, Wolfgang Amadeusz Mozart, Antonio Salieri czy Domenico Cimarosa. 12-letni Mozart napisał do słów Goldoniego operę „La finta semplice” z 1768, a Haydn operę komiczną „Il mondo della luna” z 1750. Z kolei związany z Dolnym Śląskiem Dittersdorf skomponował „Das Gespenst mit der Trommel: Ein deutsches komisches Singspiel in zwey Aufzügen” według „Il Conte Caramella” Goldoniego. Opera miała premierę na dworze w Oleśnicy 14 sierpnia 1794 roku – rok po śmierci Goldoniego.
Poeta napisał także niezwykły sonet odnoszący się do wydarzeń na Dolnym Śląsku! To dzieło pod tytułem „Alla nuova di questa mattina 16 agosto che le armate nemiche si avvicinano in Silesia 1760”. Wydruk wiersza znanego z rękopisu znalazł się w czasopiśmie „La rassegna settimanale di politica, scienze, lettere ed arti” (numer 195 z 25 września 1881 roku). Sonet został omówiony w artykule „Politica Goldoniana” autorstwa włoskiego historyka, Ernesto Masi.
Oto oryginalna treść utworu:
Prusso, Orazio novel, te miro al Ponte:
Onor ti chiude al dipartir le uscite;
Hai mente, hai core, hai le tue forze unite,
La patria invasa e l’inimico a fronte.
Ora i trionfi, or le sconfitte hai conte;
Or saggie furo, or le tue imprese ardite.
Presso è il punto fatal dell’ardua lite:
O vita, o morte, o la vittoria, o l’onte.
Io te non men de’ tuoi nemici onoro;
So qual ragione a militar ti ha spinto;
E so qual zelo e qual giustizia è in loro.
Veggo il destino a dichiararsi accinto
Pugnate, o prodi, e il meritato alloro
Abbia chi vince, e si compianga il vinto*
Co ciekawe, ten wiersz, odnoszący się do walk Fryderyka II na Śląsku w 1760 roku (w tym do bitwy pod Legnicą, która rozegrała się właśnie w połowie sierpnia), jest jednym z kilku militarnych dzieł pisarza z tamtych burzliwych czasów. Na samym początku 1760 roku, w karnawale, Goldoni wystawił swoją komedię „La guerra”, czyli po prostu „Wojna”. Dzieło było wystawione w teatrze San Luca w Wenecji. Wpływ wojny siedmioletniej i III wojny śląskiej był dalekosiężny. Goldoni wspomniał o konflikcie między Prusakami a Austriakami również w poemacie „Burchiello di Padova”.
Chi loda il Prusso e chi l’Austriaco esalta,Chi dispone gli acquisti e la vittoria,Chi colla voce l’inimico assalta,Chi le perdite ancor converte in gloria,Chi le carote per costume appalta,Chi nega i fatti della conta istoria.Chi l’Oder, dice, la Sassonia bagna,Chi la Vistula crede in Alemagna*
Jako ciekawostkę dodam, że w czasie bitwy pod Kamienną Górą w czerwcu 1760 roku po stronie pruskiej, w armii Fryderyka II walczył poeta z Wrocławia. Był nim Gottlieb Stephanie, który dostał się do austriackiej niewoli. Został później w Wiedniu, gdzie zakończył przygodę z mundurem i został… librecistą. Dwa razy z jego usług skorzystał Mozart! Do słów tego żołnierza-poety operę napisał też Dittersdorff!
Goldoni – włoski librecista Mozarta i jego kolegi Dittersdorfa (który mieszkał i tworzył na Śląsku) - opisał wierszem wojnę na Śląsku w 1760 roku, w której walczył Dolnoślązak, niemiecki librecista Mozarta i Dittersdorfa!
* niestety nie znam włoskiego, mogę się jedynie opierać na opracowaniach naukowych tych fragmentów oraz tłumaczeniach za pomocą translatorów
Polecam również posty oznaczone tagiem:
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz