29 czerwca 2022

Józef Lompa, słowiańskie lipy i artykuł w „Schlesische Provinzialblätter” - czyli jak XIX-wieczny działacz krzewił słowiańskie tradycje na pruskim Śląsku (kultowe drzewo, Mickiewicz, Kochanowski i Rej w gazecie wydawanej na Dolnym Śląsku)

„Ze wszystkich drzew największej czci u dawnych Słowian doznawała lipa. Wszędzie sadzili nasi przodkowie to piękne drzewo” - zaczął swój artykuł Józef Lompa, działacz, poeta, tłumacz, publicysta, pionier oświaty ludowej oraz etnografii na Śląsku. Jego niezwykle interesujący opis lipy wydrukowała po polsku „Gwiazdka Cieszyńska”, a po niemiecku „Schlesische Provinzialblätter”  - kultowe czasopismo związane z Dolnym Śląskiem. Autor nie tylko opisał zalety lipy, dzięki której mamy cenne drewno lipowe i miód, ale też interesujące odwołania do polskiej literatury i dziejów Słowian: Polaków czy Czechów. 



Józef Lompa bez wątpienia musiał kochać lipy Urodził się 29 czerwca 1797 roku. To początek lata – czas, kiedy lipy kwitną i  czarują swoim zapachem nie tylko pszczoły! 


Lompa zasłynął m.in. takimi wydawnictwami, jak: „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej”, „Granice mowy polskiej na Śląsku pruskim”, „Przysłowia i mowy potoczne ludu polskiego na Śląsku”.
Tym razem o jego arcyciekawym mały dziełku dla prasy. Szczególnie interesujące jest to, że artykuł ukazał się po niemiecku w 1862 roku na Dolnym Śląsku. Czytelnicy popularnego czasopisma mogli się dowiedzieć dzięki artykułowi „Słowanska lipa” o miejscu lipy w kulturze i tradycji słowiańskich ludów, także tych zamieszkujących Śląsk i Sudety. 



Józef Lompa, wolne media, wikimedia.org 


Autor wspomniał m.in. o pradawnym znaczeniu sakralnym lipy i o tym, że w niektórych słowiańskich językach kwitnące drzewo zostało upamiętnione nazwą letniego miesiąca. Ponadto Lompa wskazał konkretne pożytki płynące z wykorzystania lipy. Chodzi o jej cenne drewno oraz pszczeli miód lipowy. Pisarz zwrócił uwagę na długowieczność lip i fakt, że inspirują one od stuleci również artystów i pisarzy. Wymienił m.in. trzech znaczących polskich twórców, którzy o lipach pisali w swoich dziełach. Chodzi o epigram Reja, fraszkę Kochanowskiego Mickiewicza. Ten ostatni poświęcił lipie frazę w epopei „Pan Tadeusz” (rękopis dzieła znajduje się we Wrocławiu w Muzeum Pana Tadeusza). 

Oto cytaty, które Lompa miał na myśli lub wspomniał: 

Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, księga IV:
[...]
I tam na Ukrainie, czy się dotąd wznosi 
Przed Hołowińskich domem, nad brzegami Rosi, 
Lipa tak rozrośniona, że pod jej cieniami 
Sto młodzieńców , sto panien szło w taniec parami?

[...]

Jan Kochanowski, Na lipę:
Gościu, siądź pod mym liściem, a odpoczni sobie!
Nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie,
Choć się nawysszej wzbije, a proste promienie
Ściągną pod swoje drzewa rozstrzelane cienie […]


Mikołaj Rej, Zwierzyniec, 1562: Lipka na cne obyczaje:
Wej! jako po tej lipie pczołeczki latają
Becząc sobie w roskoszy, miód z kwiatów zbiérają 
Takže ty miły bracie, staraj się byś tym był, 
Byś poczciwie czém możesz przyjaciołom służył 
Aby się jako pczółki do ciebie zlatali 
Twej rady a pomocy poczciwej szukali
[…] 




kwitnące lipy, pomnikowa aleja lipowa przy pałacu Kreppelhof w Kamiennej Górze 

Lompa wspomniał też o tym, że wiele słowiańskich miejscowości nazywa się na cześć lipy. Są to wsie i miasta nie tylko w Polsce, ale i w Czechach oraz w Niemczech, przykładowo Lipsk, którego nazwa jest zgermanizowaną formą słowiańskiej nazwy lipy! (Poza artykułem Lompy dodam, że takie miejscowości o słowiańskich korzeniach były też na dawnym pruskim Dolnym Śląsku, o czym świadczą nazwy typu Leipe). 

Autor wymienił też podania i przysłowia związane z lipami (np. możliwość schwytania diabła w lipowe łyko, czy moc ochrony przed piorunami). Znaczenie lipy podkreśla też fakt założenia w 1848 roku czeskiego towarzystwa narodowego o nazwie Slovanská lípa. 



 „Schlesische Provinzialblätter”  - artykuł Lompy o lipach, 1862, Google Books 



 „Gwiazdka Cieszyńska” - artykuł Lompy o lipach, 1862, Google Books 


Józef Lompa zmarł kilka miesięcy po ukazaniu się tych artykułów, 29 marca 1863 roku. 

Pisarza upamiętniają nazwy ulic i instytucji. Na Dolnym Śląsku między innymi: Liceum Ogólnokształcące im. Józefa Lompy w Kudowie-Zdroju, ulice we Wrocławiu, Świdnicy, Kamiennej Górze czy Ziębicach (3 km od tej ulicy jest wieś Lipa!).
Ciekawe są też lipy - pomniki przyrody, które można zobaczyć w regionie.  


pomnikowa lipa w Unisławiu Śląskim 


żelazna lipa koło Walimia w miejscu lipy, pod którą wypoczywał w XVIII wieku król pruski Fryderyk II


Polecam wpis:
>> Sekrety i uroki lipy – podróż ze świata natury do kultury (między Lipskiem a Czarnolasem ze szczególnym uwzględnieniem Dolnego Śląska)

Artykuł ukazał się w 2022 roku w czasie kwitnienia lip z okazji 225. rocznicy urodzin Lompy i 160. rocznicy ukazania się artykułu Lompy o lipach. 

polecam także posty oznaczone tagami:

niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic 
 
****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 
CC BY-NC-ND
(W sprawie ewentualnego użycia komercyjnego, proszę o kontakt)

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz