Bożonarodzeniowe iluminacje w bezcennym kodeksie „Liber viaticus” biskupa Jan ze Środy (perełka z XIV wieku związana z niezwykłym Dolnoślązakiem, prosto z praskich zbiorów)

To jeden z najcenniejszych i najpiękniejszych kodeksów średniowiecznych w Czechach i w Europie. Powstał jako „książka podróżna” – modlitewnik biskupa pochodzącego z Dolnego Śląska, kanclerza cesarza Karola IV. Znajdujące się w tym rękopisie ilustracje należą do najlepszych tego typu dzieł i nie odbiegają poziomem od najsłynniejszych iluminacji Zachodu! Kilka z nich związanych jest z tematyką bożonarodzeniową. Co ciekawe, biskup Jan, który zlecił wykonanie bezcennego brewiarza, zmarł... w Wigilię, 24 grudnia. 

Jan ze Środy (Ioannes de Novoforo, Johannes Noviforensis, Johannes von Neumarkt, Jan ze Středy) urodził się około 1310 roku w Środzie Śląskiej na Dolnym Śląsku. Zmarł 24 grudnia 1380 roku w miejscowości Modřice na Morawach. Bywa mylony z innym duchownym, Janem z Mýta. Był ważną postacią swoich czasów zarówno na Dolnym Śląsku, jak i w Czechach i na Morawach. Związany był z dworem Piastów Śląskich w Ziębicach, a także dworem cesarskim w Pradze. Pełnił posługę biskupią w Litomyślu i Ołomuńcu, a także był mianowany jako elekt na biskupa Wrocławia. Zajmował się pisaniem. Był przedstawicielem wczesnego czeskiego humanizmu. Korespondował z Petrarką. 

o biskupie Janie i jego słynnym brewiarzu w dziele na temat historii literatury na Śląsku 

Hans Heckel (1890 – 1936), "Geschichte der deutschen Literatur in Schlesien". Bd. 1: "Von den Anfängen bis zum Ausgange des Barock", wyd. Wrocław, 1929, domena publiczna, za SBC

Jedną z niezwykłych pamiątek po biskupie jest „Liber viaticus” - kodeks, będący brewiarzem podróżnym. Powstał między 1353 a 1364 rokiem. Obecnie znajduje się w Bibliotece Muzeum Narodowego w Pradze i nosi sygnaturę XIII A 12. Kodeks pergaminowy liczy 319 kart. Autor pięknych iluminacji (ilustracji) nie jest znany, dlatego określa się go mianem Mistrza Liber Viaticus. Księga zaliczana jest do najcenniejszych tego typu w całych Czechach i uchodzi za średniowieczny skarb. Wersję zdigitalizowaną można zobaczyć na serwisie www.manuscriptorium.com, prowadzonym przez Bibliotekę Narodową Republiki Czeskiej. 

Świąteczne iluminacje w „Liber viaticus” to miniaturowe scenki zdobiące wnętrze dużych liter rozpoczynających zdania lub akapity (tzw. inicjałów). Autor przedstawił m.in.: Zwiastowanie, czyli zapowiedź Bożego Narodzenia (wspominane 25 marca, 9 miesięcy przed Świętami), wspominane w czasie Adwentu, w pieśniach świątecznych i kolędach. A także: narodziny Chrystusa w Betlejem, pokłon Trzech Króli oraz Ofiarowanie w świątyni z Symeonem. 

sceny z „Liber viaticus” biskupa Jana ze Środy, połowa XIV wieku, 

Knihovna Národního muzea v Praze, www.manuscriptorium.com, licencja CC BY-NC-SA 4.0

polecam również:

>>> Dolnośląsko-sudecki kalendarz adwentowo-świąteczny – odkrywając sekrety Bożego Narodzenia (tradycje, symbole, wydarzenia, sztuka, historia, kulinaria, dekoracje, muzyka)

****

niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic 

 

****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 

CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****