Dolnośląsko-sudecki kalendarz adwentowo-świąteczny – odkrywając sekrety Bożego Narodzenia (tradycje, symbole, wydarzenia, sztuka, historia, kulinaria, dekoracje, muzyka)

Od historycznych światełek na choince w Brzegu po nowoczesne iluminacje, do tego:  piernikowe cuda - czyli zapach świąt, jarmarków czas, mistyka Bożego Narodzenia w poezji, niezwykłe szopki, baśniowe krainy, świat Flory i wreszcie majestatyczna muzyka...

Zapraszam w podróż po Dolnym Śląsku (i nie tylko) w poszukiwaniu świątecznych skarbów – tych współczesnych i histforycznych. Post w charakterze kalendarza – do odświętnego wykorzystania, by jeszcze pełniej cieszyć się magią i niezwykłością grudniowych uroczystości! 


Aby wprowadzić moich Czytelników w nastrój świąt, zainspirować do stworzenia ciekawych ozdób czy aranżacji, budowania klimatu piękną muzyką, a także do podpatrzenia niebanalnych prezentów.... polecam przegląd świątecznych ciekawostek i postów na blogu!

Spis treści: 
1. Jarmarki
2. Symbole roślinne
3. Wyjątkowa gwiazda z Herrnhut
4. Prezenty
5. Magia Raju
6. Mikołaj
7. Zwiastowanie, czyli 9 miesięcy przed Bożym Narodzeniem
8. Mistyka
9. Muchomory
10. Bombki i inne ozdoby
11. W krainie słodkości: pierniki i czekolada
12. Literatura: poezja, proza i sztuki sceniczne
13. Śnieg
14. Szopki
15. Trzej Królowie
16. Zabawki
17. Lampki choinkowe
18. Muzyka
19. Iluminacje
20. Dziadek do Orzechów
21. Betlejem
22. Kartki świąteczne i sztuka użytkowa
23. Przysmaki
24. Adam i Ewa
25. Choinka - o jodełce
26. Zabytki: sztuka

świąteczny Krzeszów 

świąteczny Zamek Książ 

świąteczne wnętrze domu zdrojowego w Szczawnie-Zdroju 

Posty są związane m.in. z: Wrocławiem, Wałbrzychem, Legnicą, Brzegiem, Szczawnem-Zdrojem, Krzeszowem, Kudową-Zdrojem, Kamienną Górą, Pasterką, Jaworem, Dzierżoniowem, Karpaczem, Jelenią Górą z Cieplicami, Bardem, Nową Rudą i wieloma innymi lokalizacjami!

bożonarodzeniowe malowidło w kościele św. Piotra i Pawła w Ziębicach

matryca świąteczna, Muzeum Miedzi w Legnicy

stereoskop z scenką z Świętą Rodziną, Muzeum Papiernictwa w Dusznikach-Zdroju

******

***

*

1. JARMARKI

Na początek adwentowe jarmarki, które cieszą poszukiwaczy upominków i... grzanego wina (w Niemczech: Glühwein) niekiedy już od końca listopada! Na blogu znajdziecie relacje z wrocławskiego (TUTAJ), jednego z najpiękniejszych w Europie, ale i z drezdeńskiego jarmarku struclowego (TUTAJ) – uznawanego za jeden z najstarszych (Nie wszyscy wiedzą, że Drezno leży... na Pogórzu Zachodniosudeckim!). Pięknie prezentuje się też Schlesischer Christkindelmarkt w Görlitz (moja relacja TUTAJ). 

Jarmarki mają wielowiekowe tradycje. Wrocławski jarmark, dawniej określany mianem Weihnachtsmarkt lub typowo lokalnie Kindelmarkt, odbywał się przez wieki regularnie w grudniu przed świętami. Opisywany był w czasopismach i różnych opowieściach.

Wrocławski poeta Karl von Holtei przedstawił w swoim wierszu "Där Lessing und a Fäfferküchler" jedną z jarmarkowych tradycji - sprzedaż wrocławskich pierników w kształcie poety, mieszkańca Wrocławia - G.E.Lessinga! (o piernikach będzie jeszcze mowa w innym "okienku")

Jarmark we Wrocławiu 

Jarmark w Goerlitz (Sudety, dawniej Prowincja Dolny Śląsk, historycznie Łużyce)

Jarmark w Dreźnie 

opis jarmarku we Wrocławiu z XIX-wiecznej publikacji

fragment wiersza Holteia: "Där Lessing und a Fäfferküchler" z wzmianką o jarmarku, w "Schlesische Gedichte". Na temat pierników w kształcie Lessinga opublikowano wiele artykułów, w tym "Lessing als Pfefferkuchenmann"

jarmark bożonarodzeniowy we Wrocławiu, okładka periodyku z międzywojnia, domena publiczna, www.bibliotekacyfrowa.pl 

jarmark bożonarodzeniowy we Wrocławiu przed wojną, Schlesische Illustrierte Zeitung, lata 20/30 XX wieku, domena publiczna, za: bibliotekacyfrowa.pl

******

***

*

2. SYMBOLE ROŚLINNE 

- ciemiernik znany różą bożonarodzeniową - ta niezwykła roślina kwitnie właśnie wtedy, gdy kwiatów szczególnie nam brakuje – od grudnia do marca. Prawdopodobnie zainspirował powstanie XVI-wiecznej kolędy, która do dziś wykonywana jest w opracowaniu Michaela Praetoriusa z 1609 roku. Kompozytor przełomy renesansu i baroku był synem Dolnoślązaka z Bolesławca. Kompozycja popularna była w krainie jego przodków. W XIX wieku, w okresie kwitnienia ciemiernika – w Adwencie – chętnie wykonywała ją zasłużona Akademia Śpiewacza we Wrocławiu. Zapraszam TUTAJ. 

- bluszcz – jeden z symboli Bożego Narodzenia (TUTAJ)

- jemioła - ozdoba świąt i Nowego Roku, roślina od pocałunków i popularny motyw w sztuce: więcej TUTAJ

ciemiernik - ogród botaniczny we Wrocławiu 

secesyjne naczynie z jemiołą, wystawa w Muzeum Narodowym we Wrocławiu 

karkonoski periodyk „Der Wanderer im Riesengebirge“, Will-Erich Peuckert: artykuł "Iserweihnacht" z nawiązaniem do kolędy "Es ist ein Ros entsprungen" (uważa się, że jest związana z ciemiernikiem - czyli "różą bożonarodzeniową"), wolne media

******

***

*

3. WYJĄTKOWA GWIAZDA 

Herrnhuter Stern - ozdoba z Łużyc spotykana na Dolnym Śląsku, w Saksonii i w innych regionach Europy oraz świata. Związana jest z Kościołem Morawskim w Herrnhut, który w latach dwudziestych XX wieku założył własną spółkę zajmującą się produkcją i sprzedażą tych geometrycznych gwiazd. Pierwsza gwiazda morawska powstała w latach trzydziestych XIX wieku w szkole w Niesky (Niska na Łużycach Górnych koło Goerlitz, w latach 1919–1945 miejscowość znajdowała się w granicach Prowincji Dolny Śląsk). Produkcja i sprzedaż gwiazd rozpoczęły się pod koniec XIX wieku. Oficjalna strona www.herrnhuter-sterne.de
Można je spotkać m.in. na kościołach ewangelickich na Dolnym Śląsku, w tym w Cieplicach i Wrocławiu. 

Herrnhuter Stern w Goerlitz 

stoisko gwiazd  na jarmarku w Dreźnie 

za: "Der Heimattreue Schlesier", 1936, domena publiczna, SBC

******

***

*

4. PREZENTY 

6 i 24/25 grudnia to bez wątpienia czas podarunków. Dawnej wręczano m.in. pierniki czy ozdoby. Od wieków dzieci w tych dniach cieszą się z świątecznych darów w postaci zabawek. W moim specjalnym poście o zupełnie innych, wyjątkowych prezentach - muzyce podarowanej na Boże Narodzenie: >> Bożonarodzeniowe muzyczne prezenty – o niezwykłych podarunkach świątecznych związanych z kompozytorami, którzy odwiedzili Dolny Śląsk („Polonia”, zapomniana Pasja Bacha i wiązanka pieśni do słów śląskich mistrzów)

PS zabawki (najczęstsze prezenty dla dzieci) będą w osobnym "okienku" tego kalendarza - zapraszam niżej :) 

Zamek Książ - prezenty w drodze! 

******

***

*

5. MAGIA RAJU

Boże Narodzenie ma silny związek z Rajem, jest zapowiedzią zbawienia ludzkości, która musiała - według Biblii - opuścić boski Raj na Ziemi za grzech Adama i Ewy. Niektóre pisma teologiczne mówią wręcz, że Święta są swego rodzaju łukiem łączącym Raz z Niebem. Nie bez powodu Adam i Ewa świętują swoje upamiętnienie w Wigilię, a wiele kolęd i pieśni adwentowych wspomina o Edenie oraz Prarodzicach. Na przykład staropolska kantyczka z XVII wieku "Z Raju pięknego miasta, wygnana jest niewiasta", albo pieśń adwentowa wrocławskiego pastora Kaspara Neumanna "Adam hat im Paradies", popularna od XVIII wieku, tłumaczona również na język polski. 

kolęda "Adam hat im Paradies" Neumanna wydana we Wrocławiu i tłumaczenie na język polski z połowy XIX wieku

Z tej okazji mam dla Was bożonarodzeniową dżunglę, czyli żywe Raje pod szkłem. Palmiarnia w Legnicy to obiekt otwarty 10 grudnia, jeszcze w XIX wieku. Pewnego razu zastałem tam podczas zwiedzania świąteczne dekoracje - te z papieru, ale i żywe - w postaci tzw. gwiazdy betlejemskiej (TUTAJ). Tradycją są już świąteczne iluminacje w palmiarni w Wałbrzychu (TUTAJ). 

palmiarnia w Legnicy w święta 

palmiarnia w Wałbrzychu w święta 

******

***

*

6. MIKOŁAJ 

6 grudnia to oczywiście mikołajki, czyli czas św. Mikołaja, przedsmak nadchodzących świąt (więcej ciekawostek TUTAJ)

legnicki Mikołaj 

Orszak św. Mikołaja podczas jarmarku w Kamiennej Górze 

ołtarz św. Mikołaja w Nowej Rudzie

forma piernikarska z Mikołajem, ekspozycja w Muzeum Papiernictwa w Dusznikach-Zdroju "Wystawa Świąteczna"

mikołajkowe pierniki - „Alte Pfefferküchlerei“ - czyli muzeum rzemieślniczego piernikarstwa w łużyckim mieście Weißenberg. Geograficznie jest to Pogórze Łużyckie (w Pogórzu Zachodniosudeckim, w łańcuchu Sudetów)

******

***

*

7. ZWIASTOWANIE, czyli 9 miesięcy przed Bożym Narodzeniem 

- choć święto zwiastowania przypada na marzec, dziewięć  miesięcy przed Bożym Narodzeniem, to oczywiście wątek tego dogmatu, związanego ściśle z narodzinami Chrystusa, pojawia się też w adwentowych (np. "Archanioł Boży Gabryjel") i bożonarodzeniowych pieśniach i kolędach (więcej ciekawostek TUTAJ)

Angelus Silesius: "Cherubinischer Wandersmann: Geistreiche Sinn- und Schlussreime"  o mistyce zwiastowania 

zwiastowanie - witraż w kościele św. Mikołaja w Nowej Rudzie 

scena zwiastowania, Muzeum Narodowe we Wrocławiu 

******

***

*

8. MISTYKA 

"Wierzysz, że się Bóg zrodził w betlejemskim żłobie - Lecz biada ci, jeżeli nie zrodził się w tobie" – Anioł Ślązak (Angelus Silesius - poeta z Wrocławia) i Adam Mickiewicz – świąteczna mistyka w poezji (więcej TUTAJ)

cytat z Angelusa Silesiusa wraz z tłumaczeniem Adama Mickiewicza, "Pamiętnik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza", XIX wiek 

barokowe figury z szopki, Muzeum Zabawek w Karpaczu 

szopka w muszli koncertowej w Kudowie-Zdroju

******

***

*

9. MUCHOMORY(!)

Co z Bożym Narodzeniem wspólnego ma... muchomor?! (więcej TUTAJ)

jarmark bożonarodzeniowy we Wrocławiu 

Zaczarowany Ogród we Wrocławiu w Parku Staromiejskim

dawna pocztówka świąteczno-noworoczna, wolne media, wikimedia.org

ozdoba na jarmarku bożonarodzeniowym w Dreźnie 

******

***

*

10. BOMBKI i inne ozdoby 

Szklane bombki zdobią nasze drzewka świąteczne i stroiki. Słynna fabryka bombek działa w Złotoryi. W miejscu dawnej fabryki w Miliczu funkcjonuje Muzeum Bombki. Niedaleko tego miasta, w Krośnicach, działa spółdzielnia "Szklany Świat", specjalizująca się w wytarzaniu bombek. Z tradycyjnym wyrobem bombek związane jest też czeskie miasto w Sudetach - Dvůr Králové nad Labem, miejscowość leżąca na malowniczych krańcach Podgórza Karkonoskiego. Tamtejsze Městské Muzeum prezentuje stałą wystawę "Tradice výroby vánočních ozdob" z bombkami. Bogactwo bożonarodzeniowych bombek prezentuje również Muzeum Skla a Bižuterie v Jablonci nad Nisou (Jabłoniec nad Nysą - Góry Izerskie/Kotlina Żytawska). Dostępna jest tam ekspozycja "Svět zázraků / World of Wonders" - składa się na nią kolekcją szklanych ozdób choinkowych, w tym historyczne ozdoby z początku XX wieku. Możliwość dojazdu pociąg Kolei Dolnośląskich relacji Szklarska Poręba Górna — Liberec.

moje prywatne dolnośląskie bombki (Bolesławiec i Złotoryja)

ławka-bombka w Wałbrzychu 

Ciekawostką jest też Weihnachtszepter -  stara śląska tradycja budowy zdobnych bożonarodzeniowych piramid, które zastępowały choinki. Były one popularne m.in. w okolicach Złotoryi, Wlenia, Lwówka Śląskiego, Proboszczowa i Jeleniej Góry. Zabytkową ozdobę tego typu na ekspozycji prezentuje Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze. Ta tradycja widoczna jest też w popularnych Lichtzepter - które wciąż można oglądać na jarmarkach świątecznych.

tradycja znana niegdyś na Śląsku, m.in. w miejscowościach w dolinie Bobru: Weihnachtszepter - czyli ozdoba w formie piramidy przypominającej choinkę, eksponat z Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze
i przedwojenny artykuł na łamach "Der Wanderer im Riesengebirge, lata 20/30 XX wieku, domena publiczna, https://jbc.jelenia-gora.pl"

Na Śląsku w XVIII i XIX wieku powszechne były też "Schmuckapfel" (geschmückter Apfel) lub „Putzapfel” (w Czechach ozdoba znana jako Paradeisl). Było to jabłko (lub jabłka) osadzone na patykach, które służyły jako podstawki. Taką dekorację ozdabiano zielonymi gałązkami iglaków lub bukszpanu i nasadzano świece. 

Heimatschutz-Chronik, 1921, domena publiczna, www.deutsche-digitale-bibliothek.de

******

***

*

11. W KRAINIE SŁODKOŚCI: PIERNIKI i CZEKOLADA

piernikowe cuda – arcyświąteczne, aromatyczne ciasto i jego związki z Dolnym Śląskiem, a także piękne piernikowe dekoracje i niezwykłości  (Jawor, Świdnica, Niemcza, Legnica, Jelenia Góra, Dzierżoniów, Jelenia Góra, Wrocław i inne.. - więcej TUTAJ).
W dawnych czasach w regionie w Boże Narodzenie np. piernikowa Liegnitzer Bombe była na równi z drezdeńskim Stollen i toruńską katarzynką kulinarnym symbolem świąt. Odradzająca się śląska tradycja piernikarska to świetna sprawa. Piękna tradycją jest budowanie domków piernikowych i miasteczek piernikowych. Wydarzenia związane z piernikami odbywają się w wielu miejscach, w tym w Łomnicy pod Jelenią Górą czy Kamieńcu pod Kłodzkiem. 

Nie można też zapomnieć o... czekoladzie! Czekoladowe monety czy kalendarz adwentowy to bożonarodzeniowe i adwentowe przysmaki, które cieszą nas już od około 100 lat! Do tego czekolada na gorąco (np. z aromatycznym likierem w wersji dla dorosłych) jest idealnym zimowym napojem. Warto też przypomnieć, że czekoladę do niemieckiego piśmiennictwa wprowadził Dolnoślązak, aptekarz z Kamiennej Góry! Na ten temat TUTAJ.

piernik figuralny w kształcie dziecka, Muzeum Regionalne w Jaworze 

miasteczko piernikowe w Młynie Hilberta w Dzierżoniowie, otwarte w grudniu 2018 roku 

Piernikowe miasteczko w Kolejkowie we Wrocławiu 

wystawa "Historia Piernikarskiego Rzemiosła" w Muzeum Karkonoskim w Jeleniej Górze (czasowa 2022/2023)

artykuł o starych wrocławskich piernikach bożonarodzeniowych,
czasopismo śląskie z 1926 roku 

lukrowane pierniczki na wystawie w skansenie w Pstrążnej w Kudowie-Zdroju 

ekspozycja pierników rzemieślniczych w Fabryce Pierników w Bardzie 

kamienica w Jeleniej Górze - płaskorzeźba z dziewczynką jedzącą czekoladę 

forma do wyrobu czekoladek typu "kocie języki" - Muzeum Miejskie Wrocławia

******

***

*

12. LITERATURA (PIĘKNA i FAKTU): POEZJA, PROZA i SZTUKI SCENICZNE 

Adwentowa i Bożonarodzeniowa poezja śląskich liryków od XVI od XX wieku (Puschmann, Gryphius, Opitz, Silesius, Eichendorff, Morgenstern i Keller) - więcej TUTAJ 

Warto też dodać, że Karl Weinhold (urodzony w Dzierżoniowie w 1823 roku), student Uniwersytetu Wrocławskiego, był filologiem germańskim. Jego ważnym dziełem było opracowanie na temat zwyczajów i pieśni bożonarodzeniowych z południa Niemiec i Śląska: "Weihnacht- Spiele und Lieder aus Suddeutschland und Schlesien. Mit Einleitungen und Erlauterungen". 

Paulus Stephanus Cassel (1821 - 1892) teolog i pisarz pochodzący z Głogowa. Znany był z publikacji na temat chrześcijańskich tradycji i walki z antysemityzmem. Opublikował m.in. dzieło na temat Świąt Bożego Narodzenia "Weihnachten, Ursprünge, Bräuche und Aberglauben"

Ozdobą świąt są jasełka. Także kultura dawnego Śląska znała ludowe bożonarodzeniowe teatrzyki. Zachowało się mnóstwo scenariuszy takich przedstawień, głownie z XIX wieku i początku XX wieku - to świąteczne scenki z Marią, Józefem, Dzieciątkiem, Trzema Królami, Aniołami czy Herodem. Nazywano je Weihnachtsspiel lub Christkindelspiel. 

Powstała również świąteczna wersja przygód Ducha Gór, czyli karkonoskiego Liczyrzepy! Opowiadanie spisał Johann Gottlieb Kutzner (1822 roku w Szczytnikach nad Kaczawą

- 1872 roku w Jeleniej Górze). Więcej TUTAJ 

Johann Gottlieb Kutzner: "Rübezahl: sagen und märchen für jung und alt": bajka o Liczyrzepie i Bożym Narodzeniu wraz z oryginalną ilustracją z książki - wydane w 1880 w Jeleniej Górze

bożonarodzeniowa poezja mieszkańców Wrocławia: Angelusa Silesiusa (urodził się w Boże Narodzenie 25 grudnia 1624 we Wrocławiu) i Josepha von Eichendorffa, który mieszkał we Wrocławiu w XIX wieku 

Weinhold: "Weihnacht-Spiele und Lieder aus Süddeutschland und Schlesien"

fragmentu jasełek śląskich, karkonoskich i z ziemi kłodzkiej, XIX wiek, za Google Books 

******

***

*

13. ŚNIEG

- magii grudniowym świętom dodaje niewątpliwie zimowy opad. Białe krajobrazy są niezwykłe, a zimno skłania do domowej celebracji i świetnie komponuje się z grzanym winem czy gorącą czekoladą! W Sudetach, na południu Dolnego Śląska zima często zaczyna się już w nastaniem Adwentu. W górach Śląska nie brakuje wyjątkowo śnieżnych miejsc, które nawet swoją nazwą sugerują, że zima tam to szczególna pora roku: Śnieżka, Śnieżnik, Śnieżne Kotły.... Piękno zimy pojawia się w sztuce związanej z Sudetami (malarz Friedrich Iwan z Kamiennej Góry szczególnie uwielbiał zimowe pejzaże, co sprawiło, że zyskał przydomek Schnee Iwan - Śniegowy Iwan!)

schronisko Andrzejówka w Górach Suchych w I niedzielę Adwentu 2020 - czyż nie tak wielu wyobraża sobie świąteczną krainę? 

Śnieżnik zimą 

widok z Szrenicy w kierunku Śnieżnych Kotłów 

zimowe prace sudeckiego artysty Friedricha Iwana - nazywanego Schnee Iwan - Śniegowym Iwanem - zdjęcia z wystawy prac artysty w pałacu w Bukowcu, 2020

******

***

*

14. SZOPKI 

szopki różnorakie

 – krakowska z Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze (TUTAJ) i Muzeum Zabawek w Karpaczu oraz szopka z lego w Pasterce (jakaż bożonarodzeniowa nazwa wsi!) czy szopka ze słomy w Pstrążnej. Do tego miejska plenerowa w czeskim Nowym Mieście nad Metują (TUTAJ). Fantastyczną tradycją są też ludowe ruchome szopki z Ziemi Kłodzkiej. Najstarszą i najbardziej znaną jest ta w Wambierzycach, ale również 100-letnia szopka z Czermnej cieszy swoim świątecznym urokiem (TUTAJ). Ponad 50-letnia szopka ruchoma znajduje się w Bardzie na pograniczu historycznego Dolnego Śląska i ziemi kłodzkiej (TUTAJ). Szopkę z zapałek znajdziemy w Muzeum Filumenistycznym w Bystrzycy Kłodzkiej. Wystawy zabytkowych i artystycznych szopek organizuje Muzeum Miejskie Wrocławia (TUTAJ), z kolei tradycją muzeów w Świdnicy i Jaworze są wystawy szopek konkursowych. Żywe szopki pojawiają się w niektórych miejscowościach, jak Chełmsko Śląskie (TUTAJ) czy Głuszyca. 
+ niezwykła malowana szopka! "Dolnośląska Sykstyna" w Krzeszowie – freski Willmanna- śląskiego Rembrandta – w kościele brackim św. Józefa (TUTAJ, TUTAJ i TUTAJ)

bożonarodzeniowe sceny w kościele św. Józefa w Krzeszowie 

zwycięska szopka krakowska Andrzeja Morańskiego z Kamiennej Góry z 1995 roku, wystawa w Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze 

szopka w bazylice św. Elżbiety we Wrocławiu 

szopka konkursowa w Muzeum Regionalnym w Jaworze 

ruchoma szopka w Bardzie 

szopka na wystawie w Muzeum Miejskim Wrocławia 

żywa szopka w Chełmsku Śląskim 

szopka z LEGO w Pasterce 

szopka w kaplicy różańcowej w Bardzie 

szopka krakowska, Muzeum Zabawek w Karpaczu 

szopka, Muzeum Zabawek w Karpaczu 

szopka miejska, Nowe Miasto nad Metują 

ruchoma szopka ludowa w Czermnej w Kudowie-Zdroju

szopka z zapałek w muzeum w Bystrzycy Kłodzkiej 

słomiana szopka w skansenie w Pstrążnej 

przedwojenny artykuł o śląskich szopkach, Schlesische Illustrierte Zeitung, lata 20/30 XX wieku, domena publiczna, za: bibliotekacyfrowa.pl

przedwojenny artykuł o sudeckich szopkach, Der Wanderer im Riesengebirge, lata 20/30 XX wieku, domena publiczna, https://jbc.jelenia-gora.pl/

******

***

*

15. TRZEJ KRÓLOWIE 

choć ich święto przypada dopiero w styczniu, warto wspomnieć o Mędrcach czy też Królach, którzy są stałymi gośćmi w szopkach. Na powitanie Jezusa wyruszyli z dalekich krain przed narodzeniem Zbawiciela: >> K+M+B czyli Kacper, Melchior i Baltazar w sztuce na Dolnym Śląsku

Trzej Królowie, Muzeum Narodowe we Wrocławiu 

szopka w archikatedrze wrocławskiej - Trzej Królowie 

wiersz o Trzech Królach związany z Wrocławiem, zamieszczony w "Deutsche Blätter für Poesie, Litteratur, Kunst und Theater" z 1823, autorem był Karl Heinrich Ferdinand Grünig (17 marca 1781 we Wrocławiu - 5 grudnia 1846 we Wrocławiu) 

karkonoski periodyk „Der Wanderer im Riesengebirge“, artykuł "Rübezahl beschenkt die heiligen drei Könige", domena publiczna 

******

***

*

16. ZABAWKI 

 - trudno sobie wyobrazić 6 i 24 grudnia bez podarunków! Z Dolnym Śląskiem związane są również piękne zabawki. Atrakcją regionu są muzea poświęcone zabawkom, m.in. w Karpaczu i Kudowie-Zdroju. Kolekcję zabawek prezentuje również Muzeum Teatru we Wrocławiu. 
>>> W krainie marzeń, w świecie prezentów – zabawki! (atrakcje na Dolnym Śląsku i w okolicy + ciekawostki) (GALERIA)

Muzeum Zabawek w Kudowie-Zdroju

przedwojenny artykuł z świątecznymi zabawkami, Schlesische Illustrierte Zeitung, lata 20/30 XX wieku, domena publiczna, za: bibliotekacyfrowa.pl

pokazane są m.in. lalki projektu słynnej śląskiej producentki zabawek -  Käthe Kruse (Katharina Simon), która wychowywała się we Wrocławiu. Założona przez nią firma działa do dziś jako Käthe Kruse Puppen GmbH

******

***

*

17. LAMPKI CHOINKOWE 

- czy tradycja zapalania lampek na choince wywodzi się z Brzegu na historycznym Dolnym Śląsku i powstała za sprawą żony księcia Piastowskiego na początku XVII wieku? (więcej TUTAJ)

świąteczny dziedziniec Książa 

rozświetlona choinka - dwór Sarny

******

***

*

18. MUZYKA 

Świąteczna muzyka to sakralne kolędy, ale też popularne pieśni i melodie. Z Dolnym Śląskiem i Sudetami związanych jest wiele tradycyjnych, pięknych kompozycji! Oto wybrane ciekawostki: 

>> Magia Świąt w poezji i dźwiękach – kilka pieśni do słów poetów związanych z Dolnym Śląskiem wraz z nastrojową muzyką

>> 6 starych kolęd i pieśni świątecznych związanych z Dolnym Śląskiem i Dolnoślązakami! (co dawnej podczas Bożego Narodzenia śpiewano?)

>> Wyjątkowa „oświeceniowa” kolęda: „Radość Bożego Narodzenia” - napisał ją poeta z Dolnego Śląska! Muzykę skomponował kompozytor z Sudetów! Świąteczna pieśń doczekała się nagrań, a nawet…wielu parodii, w tym pisarza nominowanego do Nobla! Karl Friedrich Splittegarb i jego „Die Weihnachtsfreude” 

>> Boże Narodzenie w kantacie pastora z Kościoła Pokoju w Świdnicy! Benjamin Schmolck i Johann Friedrich Fasch opowiadają o tajemnicy Świąt

>> Magia Świąt w poezji i dźwiękach – kilka pieśni do słów poetów związanych z Dolnym Śląskiem wraz z nastrojową muzyką ("Was soll das bedeuten?" – śląska świąteczna pieśń ludowa dawnej notowana w rejonie Opola i Kłodzka, wersja muzyczna Siegfrieda Wagnera; "Weihnachten" pieśń Josepha von Eichendroffa z muzyką Arnolda Ludwiga Mendelssohna; "Oh seht das liebe Kind"  Angelus Silesius z muzyką Josepha Haasa, "Morgen kommt der Weihnachtsmann" Augusta Heinricha Hoffmanna von Fallersleben)

>> 10 kompozytorów od baroku do romantyzmu i Boże Narodzenie w ich twórczości (+ związki autorów z Dolnym Śląskiem) (wybór)

ponadto o związku wybranych pieśni świątecznych z Dolnym Śląskiem, Sudetami i Łużycami przeczytacie: 

„O Tannenbaum”,      „Es ist ein Ros' entsprungen”

z Dolnym Śląskiem związane są również:

kolęda "Bóg się rodzi"!

>> „Najbardziej polska kolęda”, jej twórcy i Wrocław w XIX wieku, czyli co łączy „Pieśń o Narodzeniu Pańskim” ze stolicą Dolnego Śląska?

+ Dwie Marie i świąteczna muzyka Bacha (Wrocław i inne dolnośląskie miasta) - Bach dokonał ciekawego autoplagiatu (w muzyce nazywa się to parodią) – w oratorium na Boże Narodzenie wykorzystał swój wcześniejszy utwór – kantatę na urodziny królowej Polski! Rodzina Marii Józefy (ależ biblijne, bożonarodzeniowe imię!) była doskonale znana na Dolnym Śląsku - więcej TUTAJ 

dysk typu polyphon z zapisem "Cichej Nocy" - Muzeum Ziemi Kłodzkiej 

szopka, Muzeum Zabawek w Kudowie-Zdroju 

kolęda z czasopisma śląskiego "Wir Schlesier!" wydawanego w Świdnicy w okresie międzywojennym 

******

***

*

19. ILUMINACJE 

„światło przyszło na świat” napisał Jan ewangelista - czyli iluminacje dolnośląskich miast i atrakcji na Boże Narodzenie: Książ (TUTAJ), Wałbrzych (TUTAJ i TUTAJ), Legnica (TUTAJ), Kamienna Góra (TUTAJ), Wrocław, Kudowa + Wałbrzych (TUTAJ)

iluminacje w Legnicy 

iluminacje w Kamiennej Górze 

iluminacje w Książu 

"jemiołowe" iluminacje - Nowy Targ we Wrocławiu 

deptak w Kudowie-Zdroju 

świąteczny Wrocław 

świąteczny Bolesławiec 

świąteczna Jelenia Góra 

świąteczne Cieplice 

******

***

*

20. DZIADEK do ORZECHÓW 

baśń, której akcja dzieje się w Wigilię - „Dziadek do Orzechów” E.T.A. Hoffmanna - związki autora i opowieści z Cieplicami i Książem oraz inne ciekawostki! (więcej TUTAJ)

dziadki do orzechów - Muzeum Zabawek w Karpaczu

świąteczna dekoracja z Dziadków do Orzechów w Perle Zachodu nad Bobrem w Siedlęcinie koło Jeleniej Góry 

******

***

*

21. BETLEJEM 

Betlejemskie ciekawostki związane z Sudetami, Dolnym Śląskiem i Dolnoślązakami: Betlejem w Krzeszowie, mistyka Angelusa Silesiusa, kolęda z Wrocławia, Betlém koło Kuksu, emigranci-pionierzy z Dolnego Śląska w amerykańskim Bethlehem w Pensylwanii! - więcej TUTAJ 

Braunův Betlém - reliefy z XVIII wieku koło Kuksu 

artykuł o Betlejem na łamach Schlesische Illustrierte Zeitung, lata 20/30 XX wieku, domena publiczna, za: bibliotekacyfrowa.pl

******

***

*

22. KARTKI ŚWIĄTECZNE i SZTUKA UŻYTKOWA 

Boże Narodzenie od wieków jest tematem dekoracji przedmiotów codziennego użytku: ceramiki, szkła, a także kartek pocztowych, druków okolicznościowych, reklam czy znaczków. 

bożonarodzeniowa porcelana firmy Hermann Ohme z Szczawienka z motywami sudeckimi: Wang, Śnieżka i Śnieżne Kotły - "Śląsk: Kraina porcelany" - wystawa w Muzeum Śląskim w Görlitz

okładki świątecznych wydań czasopism ukazujących się na Dolnym Śląsku w latach 20/30 XX wieku 

narciarska kartka z świątecznymi życzeniami z gór (Karkonosze?), autor obrazu: František Karel Hron (3 grudnia 1874 – 31 marca 1928) - był czeskim malarzem i narciarzem, nazywany "malarzem Karkonoszy" - często przebywał w górach, które przedstawiał w swoich pracach

ilustracje z czasopisma śląskiego "Wir Schlesier!" wydawanego w Świdnicy w okresie międzywojennym 

******

***

*

23. PRZYSMAKI 

Odświętne przysmaki i dolnośląskie "smaczki" (czekolada, pomarańcze, granaty, daktyle, pierniki i inne ciastka) (wybór + zdjęcia) (więcej TUTAJ)

poniżej również: karp i kluski z makiem

cykliczne Prezentacja Tradycyjnych Stołów Wigilijnych w Legnicy

cytrusy niegdyś kojarzone były głównie ze świętami - palmiarnia w Wałbrzychu 

artykuł o bożonarodzeniowych karpiach (Weihnachtskarpfen) na łamach Schlesische Illustrierte Zeitung, lata 20/30 XX wieku, domena publiczna, za: bibliotekacyfrowa.pl

"Najwięcej karpi je się na Śląsku w ostatni wieczór roku i osiem dni wcześniej w wieczór przedświąteczny. Nawet najbiedniejsi muszą mieć w te wieczory karpia. Handlowcy to wykorzystują i w tym czasie podnoszą ceny" - wspomniał Wilhelm Harnisch, wykładowca z Wrocławia, ojciec niemieckiej regionalistyki, w "Schlesien: Ein Hülfsbuch für Lehrer in der Kunde und Geschichte" z 1820 roku 

Skoro o karpiach mowa: Alfons Teuber urodzony w 1903 roku we Wrocławiu napisał "Herodes und die drei Weihnachtskarpfen" - prozę opublikowaną na łamach jego autorskiego zbioru "Geliebtes Breslau: Porträt einer Stadt" oraz w antologii "Weihnachtsgeschichten aus Schlesien"

Wigilijnym śląskim klasykiem są kluski z makiem, nazywane dawniej na Śląsku po niemiecku Mohnklöße, a w dialekcie Mohkließla. Wspominali o nich m. in.:

Robert Rössler (urodzony w 1838 roku w Borku Strzelińskim) w dialektycznym wierszu o wigilijnej wieczerzy "Am heel'gen Obend" ze zbioru "Schläs'sche Durfgeschichten"

Paulus Cassel (urodzony w 1821 roku w Głogowie) w jego dziele na temat Bożego Narodzenia i tradycji "Weihnachten: Ursprünge, Bräuche und Aberglauben" 

******

***

*

24. ADAM i EWA 

"Prarodzice – Adam i Ewa (z Dolnego Śląska, literatury i muzyki)" (więcej TUTAJ) - na imieniny pierwszej pary ludzi, które przypadają 24 grudnia.

Adam i Ewa w Raju, kościół w Złotoryi 

******

***

*

25. CHOINKA - o jodełce 

Jodła – świąteczne drzewo z kolędy i z niezwykłego obrazu! (związki Dolnego Śląska, Łużyc i Karkonoszy z słynną pieśnią oraz wybitnym dziełem Cranacha) - Popularna niemiecka kolęda „O Tannenbaum”, znana w USA pod nazwą „O Christmas Tree” - śpiewana dziś przez kolędników oraz gwiazdy od opery po pop (nie mogło jej braknąć w „Kronice świątecznej” Netflix!), ma prawdopodobne śląskie korzenie! Co więcej, znana jest jej karkonoska wersja z 1700 roku z... Liczyrzepą (Rübezahlem) w roli głównej! Ludowa piosenka o wiecznie zielonej jodełce zrobiła światową karierę. Nie tylko ta artystyczna jodła rozsławia region. Wrocławska „Madonna pod jodłami” Cranacha jest wybitnym dziełem malarstwa, porównywanym do podobnych scen pędzla Rafaela czy Tycjana! - więcej TUTAJ 

"Madonna pod jodłami" Cranacha, wystawa w Muzeum Narodowym we Wrocławiu, zbiory Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu

******

***

*

26. ZABYTKI: SZTUKA 

zabytki z kościołów i muzeów, jarmarki, niezwykłości – na święta – specjalny przegląd (więcej TUTAJ)

>> Bożonarodzeniowe iluminacje w bezcennym kodeksie „Liber viaticus” biskupa Jan ze Środy (perełka z XIX wieku z praskich zbiorów)

kościół św. Mikołaja w Nowej Rudzie 

Muzeum Miedzi w Legnicy 

kościół w Dzierżoniowie 

kościół św. Józefa w Krzeszowie 

scena bożonarodzeniowa, chrzcielnica w katedrze w Legnicy 

***********

*********

*******

*****

***

**

*

WESOŁYCH ŚWIĄT!!! 

#BożeNarodzenie

**** 

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt. 

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.  

****