16 lipca 2024

Śmierć, pożoga i żałoba – śląska poezja z XVII wieku w kantacie ostrzegającej przed wojną i nazizmem! (Gryphius 1648 – Hartmann 1936)

Przerażające obrazy wojny – śmierci, krzywdy, zniszczenia, cierpienia, choroby, głodu – zostały spisane przez wielkiego śląskiego poetę w czasie wojny trzydziestoletniej w XVII wieku. Andreas Gryphius z Głogowa w wielu utworach lirycznych zawarł ból i niemoc człowieka wobec straszliwego konfliktu. Jego słowa poruszyły Karla Amadeusa Hartmanna – bawarskiego kompozytora, który sprzeciwiał się nazistowskiej polityce III Rzeszy. Wykluczony z życia społecznego muzyk napisał niezwykłą kompozycję – ostrzeżenie. Jego kantata na sopran, chór i fortepian z 1936 roku wołała o pokój i słowami sprzed wieków opisywała tragizm wojny. 


Wojna wybuchła niedługo później, a dzieło, choć zdobyło nagrodę w Wiedniu, zostało wykonane dopiero w latach 50. Jedną z pierwszych wykonawczyń kompozycji była sopranistka z Kłodzka – wybitna śpiewaczka. Zachowało się nagranie antywojennego dzieła Hartmanna do słów Gryphiusa w wykonaniu  Annelies Kupper. Dzieło zaśpiewała również Renée Fleming, jedna z najwybitniejszych śpiewaczek przełomu XX i XXI wieku! 

Andreas Gryphius urodził się 2 października 1616 w Głogowie i tam zmarł 16 lipca 1664. Był poetą i dramaturgiem. Jego barokowe sonety i sztuki teatralne są wybitnym przykładem literatury, a sam pisarz uważany jest za jednego z najważniejszych poetów barokowych kultury niemieckojęzycznej. Przyszło mu żyć w czasach wojny trzydziestoletniej – krwawego konfliktu na tle religijnym. Z uwagi na wyznanie był wygnany, musiał szukać schronienia poza rodzinnymi stronami. Przez wiele lat przebywał poza Dolnym Śląskiem. W jego wierszach z czasów wojny ukazana jest okrutna i bolesna strona konfliktu – utrata bliskich, cierpienie, zniszczenia miast, krwawe walki.  Sława Gryphiusa była niezwykle silna i dalekosiężna. Wywarł wpływ na innych poetów. Pamiątką po nim jest m.in. teatr w Głogowie nazwany imieniem wielkiego mistrza. 



Karl Amadeus Hartmann – kompozytor urodzony 2 sierpnia 1905 roku w Monachium – sięgnął po wybraną poezję barokowego mistrza śląskiego.  W 1936 roku skomponował utwór pod tytułem „Friede Anno 48”. To zbór pieśni na sopran, chór mieszany z akompaniamentem fortepianowym. Wybór wierszy Gryphiusa odnosi się do wojny trzydziestoletniej i zawarcia pokoju westfalskiego (efektem tego porozumienia była m.in. budowa Kościołów Pokoju w Jaworze, Świdnicy i Głogowie). W 1937 kompozycja zdobyła nagrodę Emil-Hertzka-Preis (w jury konkursu zasiadali m.in.  Anton Webern czy Ernst Krenek). Karl Amadeus Hartmann dedykował utwór Albanowi Bergowi. Hartmann wycofał się z życia publicznego po dojściu nazistów do władzy. Miał lewicowe i wolnościowe poglądy, Pisał do tekstów Marksa, Walta Whitmana. Był przedstawicielem „emigracji wewnętrznej”, charakterystycznej postawy wycofania się niemieckich intelektualistów w czasie reżimu. Po wojnie  Hartmann został dramaturgiem Bawarskiej Opery Narodowej.

Kantata przepojona jest obrazami okrucieństwa wojny. Kończą ja słowa: „Friede den Menschen, Friede den Toten Friede den Lebenden. Friede Friede Friede” (Pokój ludziom, pokój umarłym, pokój żywym. Pokój, pokój, pokój). 





wiersze Gryphiusa w wydaniu z XIX wieku, właśnie te słowa wybrał Hartmann do swojej kantaty 



Sześcioczęściowa kantata „Friede Anno 48” doczekała się prapremiery w 22 października 1968 roku. Śpiewała Charlotte Berthold, urodzona w Sudetach, w Löbau saksońskim mieście Górnych Łużyc

Kompozycja Harmanna z poezją Gryphiusa w wersji z 1936 roku składa się z 6 części: 

I Krieg
II Elend
III Liebe
IV An meine Mutter
V Geburt
VI Friede 








wiersze Gryphiusa w wydaniu z XIX wieku, właśnie te słowa wybrał Hartmann do swojej kantaty 


Na YouTube dostępna jest ta wersja w koncertowym nagraniu z udziałem Renée Fleming, wybitnej sopranistki, laureatki kilku nagród Grammy, której głos usłyszeć można m.in. w ścieżce dźwiękowej „Władcy pierścieni”

Jednak już dekadę wcześniej kompozytor opracował utwór jako tryptyk pod tytułem „Lamento”. Nagrania tej kompozycji, dla wytwórni Deutsche Grammophon, w 1955 roku podjęli się muzycy: Annelies Kupper - sopran i pianista Carl Seemann. Annelies Kupper urodziła się 21 lipca 1906 roku w Kłodzku.  Uczyła się w rodzinnym mieście, a studiowała na Uniwersytecie Wrocławskim. Zadebiutowała w Operze Wrocławskiej w 1935 roku. Śpiewała w operze „Śpiewacy Norymberscy” Wagnera na festiwalu w Bayreuth w 1944. 

Wersja z 1955 roku składa się z wybranych 3 części:

I Elend
II An meine Mutter
III Friede

To wersja z udziałem Annelies Kupper. 



Niniejszy wpis jest autorskim regionalistycznym opracowaniem zagadnienia. Wiersze wybrałem na podstawie analizy linii wokalnej partytury. Wszystkie informacje zawarte w artykule zostały zebrane przeze mnie z różnych źródeł.   


Wpis został opublikowany w 2024 roku z okazji 360. rocznicy śmierci Gryphiusa. 


polecam również:

Dawna poezja Ślązaków wciąż inspiruje! 5 poetów związanych z Dolnym Śląskiem w kantacie z 2011 roku (poetycko-muzyczna ciekawostka)

Żołnierz samochwał i... 30 lutego, czyli komedia Gryphiusa "śląskiego Szekspira"

Śląska inkarnacja Szekspira i dzieła fenomenalnego Anglika na Dolnym Śląsku


polecam również: 

#muzyka,   #poezja 


******


niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic (... a także innych miejsc, które odwiedziłem, oraz spraw, które mnie zainteresowały) 

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej w podpisach - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 

publikowane zdjęcia mojego autorstwa nie powstają w wyniku użycia narzędzi AI (sztucznej inteligencji), ujęć z dronów, obróbki graficznej polegającej na montażu, dodawaniu i wymazywaniu elementów. Fotografie mają charakter dokumentacji odwiedzonych miejsc i obiektów, w takiej formie, w jakiej je oglądałem. 

licencja praw autorskich materiałów własnych na blogu zezwalająca na użycie na określonych warunkach 

CC BY-NC-ND

autorem bloga jest Robert - muzealnik, dziennikarz, przewodnik, animator, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku


Brak komentarzy:

Prześlij komentarz