Z Goethem na Dolnym Śląsku i w Sudetach - cz. I: Lubań, Gryfów Śląski, Kowary, Ciernie, Dzierżoniów - GALERIA, ciekawostki + muzyka

Goethe – wielki pisarz, badacz, postać wręcz kultowa dla kultury europejskiej – odwiedził Dolny Śląsk i Sudety w 1790 roku. Podążając śladem jego wędrówki, możemy odkrywać wspaniałości architektoniczne czy przyrodnicze regionu. Proponuję wirtualną podróż w miejsca odwiedzone przez autora „Fausta” i sprawdzenie, co mógł zobaczyć, a co zobaczyłby tam dziś – gdyby miał szansę powtórzyć taką wyprawę. Do tego garść ciekawostek oraz muzyka do słów tego poety. 

Lubań, Gryfów Śląski, Jelenia Góra, Kamienna Góra, Dzierżonów, Wrocław, Świebodzice, Niemcza, Lądek-Zdrój, Radków, Szczeliniec Wielki, Adršpach, Krzeszów, Śnieżka, Wałbrzych, Zgorzelec – to wybrane miejsca, w których poszukamy śladów i kontekstów wiążących Dolny Śląsk i Sudety z Johannem Wolfgangiem Goethem. Zapraszam! 


W lipcu 1790 roku Goethe opuścił Weimar, zostawiając partnerkę życiową i narodzonego syna, i wyruszył w dwumiesięczną podróż na Dolny Śląsk i w Sudety z epizodem śląsko-małopolskim. Przebieg tej podróży i jej okoliczności znane są z dość skąpego materiału źródłowego. Goethe pozostawił zdawkowe notatki dotyczące odwiedzin w tych regionach (nazwiska spotkanych osób, nazwy odwieszonych miejscowości, szczególne walory: np. granit) oraz rachunki (za pocztę, noclegi, uczty, usługi itp). Do tego kilkanaście listów napisanych m.in. z Kamiennej Góry i Wrocławia.

Wiadomości dotyczące jego pobytu w miejscowościach i różnych miejscach na Dolnym Śląsku i w górach znane są dzięki analizie tych źródeł oraz wspomnień świadków. Już w XIX wieku, między innymi w związku z setną rocznicą odwiedzin Goethego, zostały wydane publikacje dotyczące podróży pisarza na Śląsk. Opracowując ten wpis, oparłem się w dużej mierze na ustaleniach Adalberta Hoffmanna z „Goethe in Breslau und Oberschlesien und seine Werbung um Henriette v. Lüttwitz” (1898).

mapa śląskich podróży Goethego, A.Hoffmann: "Goethe in Breslau und Oberschlesien und seine Werbung um Henriette v. Lüttwitz" - wolne media, za: Leipzig University Library (https://digital.ub.uni-leipzig.de)

Przygotowałem wybór łącznie ponad 150 zdjęć związanych z miejscowościami i miejscami, które Goethe odwiedził w lipcu, sierpniu i wrześniu 1790 roku oraz zestaw ciekawostek, a także 8 utworów muzycznych. Są to pieśni i kompozycje chóralne, które napisali kompozytorzy w różny sposób związani z Dolnym Śląskiem i Sudetami (Schubert, Mendelssohn, Liszt, Brahms, Wagner, Strauss, Mahler). Tekst tych wokalnych perełek został zaczerpnięty oczywiście z twórczości Goethego.

śladem Goethego: Szczeliniec Wielki, Lądek-Zdrój, Teplice, Jelenia Góra, Niemcza, Adršpach, Zgorzelec/Goerlitz

Kluczem mojego przewodnika jest chronologia. Pogrupowałem lokalizacje z uwagi na daty, w których Goethe odwiedził dane miejsca. Każde opatrzyłem krótką informacją, kontekstem oraz zestawem zdjęć z ważniejszymi atrakcjami, które pisarz mógł zobaczyć w jego czasach, a także takich, które oglądamy dziś. Całość jest podzielona na 4 części w odrębnych odcinkach.

Zapraszam na podróż śladem Goethego!
#GoethenaDolnymŚląsku

cz. I:
26 lipca pisarz opuścił Weimar. 

31 lipca był m.in. w Lubaniu. 
Lubań, nazywany niekiedy Lubaniem Śląskim, historycznie leży w polskiej części Łużyc Górnych (przed wiekami należał np. do górnołużyckiego Związku Sześciu Miast). To stare miasto położone na trasie ważnego szlaku handlowego. Jego zabytki to m.in. mury miejskie i wieże, ratusz, kilka dawnych kościołów czy też „Dom Solny”.

zabytki i atrakcje Lubania (Słup poczty polsko-saskiej, Ratusz z Muzeum Regionalnym, Wieża Kramarska, Budynek szkoły łacińskiej, Dom Solny, Wieża Trynitarska, Kościół pw. Trójcy Świętej, Wieża Bracka)

W naszych czasach w budynku ratusza znajduje się muzeum. Nie istnieje m.in. kościół ewangelicki pw. Świętego Krzyża, z dawnego kościoła pw. Świętej Trójcy została tylko dzwonnica, także z Bramy Brackiej pozostała jedynie wieża.

Z Lubaniem związany był Johann Heinrich Winckler, niezwykle ważny XVIII-wieczny naukowiec, który wykładał w Lipsku. Słuchaczem jego wykładów był młody Goethe. Pisarz wspominał później nauczyciela i odkrywcę w swoich pracach. Winckler był nie tylko naukowcem, ale i okazjonalnie poetą. Do jego słów kantatę skomponował Bach!  – na ten temat TUTAJ.

Posty oznaczone tagiem #Lubań 



1 sierpnia - Uniegoszcz - Gryfów Śląski - (Jelenia Góra - Cieplice) - Kowary - (Kamienna Góra)
Do miast w nawiasie jeszcze wrócimy.
Gryfów leży rubieżach Dolnego Śląska (część miasta jest terytorialnie łużycka), w połowie drogi między Jelenią Górą a Zgorzelcem. Od końca XVIII wieku miasto było związane z tkactwem. Najcenniejsze zabytki to m.in. rynek, ratusz, kościół par. pw. św. Jadwigi z epitafium rodziny Schaffgottschów, mury miejskie. Ratusz różni się od tego, który mógł oglądać Goethe. W 1929 roku rozebrano wieżę zniszczoną w pożarze. Zastąpiono ją nadbudówką z żelbetu.

zabytki i atrakcje Gryfowa: ratusz i kościół św. Jadwigi 

Posty oznaczone tagiem #GryfówŚląski 


Kowary leżą na Dolnym Śląsku, na pograniczu Karkonoszy i Rudaw Janowickich. Związane są m.in. z wielowiekowymi tradycjami górniczymi. Główne zabytki miasta to: kościół NMP, kaplica wotywna pw. św. Anny, pałace (w tym w Ciszycy), ratusz, kamienice w centrum miasta.

Kowary: kościół Imienia Najświętszej Maryi Panny  oraz kaplica św. Anny 

Późniejsze symbole Kowar, których Goethe nie widział, to m.in.: sanatorium „Wysoka Łąka”, sanatorium „Bukowiec”, Park Miniatur Zabytków Dolnego Śląska w Kowarach, podziemna trasa turystyczna „Sztolnie Kowary” i trasa turystyczna „Kopalnia Podgórze”. Ciekawe jest też późniejsze wyposażenie ratusza np. malowidła w sali rajców.

Kowary: deptak na starym mieście, Sala Rajców w ratuszu, szpital Wysoka Łąka, Park Miniatur Dolnego Śląska, trasa podziemna w kopalni uranu 

Posty oznaczone tagiem #Kowary


2-8 sierpnia - Ciernie (Świebodzice) - Bagieniec - Stawiska - Tomkowa (kamieniołomy granitu) - Grodziszcze - Dzierżoniów
Goethe mieszkał przez kilka dni w Cierniach, które są obecnie dzielnicą Świebodzic. Znajduje się tam nieukończony pałac Hochbergów w stanie ruiny. W sąsiednim budynku zakwaterowany był pisarz. Odwiedził m.in. okoliczne kamieniołomy (m.in. w Stawiskach koło Strzegomia), ponieważ szczególnie interesował się bogactwami naturalnymi regionu oraz geologią (był autorem traktatu "Über den Granit"). Goethe, oprócz twórczości pisarskiej, zajmował się też pracą naukową. Badał przyrodę.
Warto dodać, że w Bagieńcu odbywają się cyklicznie Dni Goethego.

ruiny pałacu w Cierniach, obok przebywał Goethe 

granit wydobywany w Strzegomiu jest wciąż ceniony, ma nawet swoje święto - granitowe rzeźby w mieście 

Dzierżoniów Goethe odwiedził tuż przed podpisaniem w tym mieście Konwencji w Reichenbach (27 lipca 1790 roku) przez Prusy i Austrię (uczestnikami byli też przedstawiciele Holandii i Wielkiej Brytanii). Miasto to od wieków słynęło jako ośrodek tkacki z pięknymi widokami na Góry Sowie. W czasach Goethego mogło pochwalić się zabytkowym centrum z kościołami św. Jerzego i Niepokalanego Poczęcia NMP, figurą św. Jana Nepomucena.

Dzierżoniów: ratusz, kościół św. Jerzego, Nepomucen

Niedługo po wyjeździe Goethego w mieście wybudowano piękny kościół ewangelicki według projektu Langhansa z Kamiennej Góry. Dziś ważnym zabytkiem i atrakcją miasta jest też Młyn Hilberta z muzeum techniki (XIX/XX wiek).

Dzierżoniów: były kościół ewangelicki, Młyn Hilberta 

Posty oznaczone tagiem #Dzierżoniów

*****

+ muzyka:
Schubert
Franz Schubert, przedwcześnie zmarły prekursor romantyzmu uchodzi za jednego z najważniejszych pieśniarzy w XIX wieku. Warto podkreślić, że jego rodzice pochodzili z Sudetów! Zlaté Hory – (około 45 km od Złotego Stoku, przez który przejeżdżał Goethe), historycznie leżące na Dolnym Śląsku, znane z Biskupiej Kopy, wydały na świat Elisabeth Vietz, matkę kompozytora. Z kolei jego ojciec, Franz Theodor, urodził się w miejscowości Vysoká w gminie Malá Morava (około 40 km od Lądka-Zdroju, który odwiedził Goethe) w Masywie Śnieżnika.
Napisał mnóstwo pieśni do słów Goethego.

Schubert : Gretchen am Spinnrade D118 (YouTube)

Spokój mój przeminął,

w sercu płomień burz,

nie zaznam spokoju

nigdy, nigdy już.

Gdzież mój ukochany?

cóż z szukania prób?

cały świat bez niego

czarny, zimny grób.

Płonie moja głowa,

w myślach wir i szał,

szczęście i pogodę

ranny wicher zwiał. 

Patrzę przez okienko,

szkoda moich ócz:

serce, moje serce,

pustki ty się ucz. 

...

 (Johann Wolfgang von Goethe - Faust - tłum. Emil Zegadłowicz - domena publiczna)

Schubert: Erlkönig, D.328 (YouTube) 

Kogo tam w nocy unosi koń?

Ojca, na pierś mu syn schyla skroń.

Trwożnego chłopca trzyma przy łonie,

Tuli do piersi, objąwszy w dłonie.

„O! nie tak trwożnie do mnie się tul”

— „Ach patrzaj ojcze to jest olch król,

— „W płaszczu z purpury w złotej koronie.”

„To tylko chmurka co wietrzyk zwionie.”

„Kochane dziecię pójdź zemną, pójdź,

„Cudnie pobawię, lecz ojca rzuć;

„Mam ja nad wodą przecudne kwiaty

„A moja matka ma złote szaty.” ”

— „Ojcze! nie słyszysz tych króla słów?

— „Co obiecuje po cichu znów” —

„O! bądź spokojne kochane dziecię,

„To tylko suchym liściem wiatr miecie.”

„Czy piękne dziecię iść zemną chcesz?

„Moje cię córki popieszczą też.

„One i w nocnéj tan wiodą dobie,

„Kołysać będą i śpiewać tobie.” ”

— „Ojcze! czy widzisz śród ciemnych chmur

— „Groźne postacie olch króla cór?” —

„Widzę mój synu, to wierzby stare

„Tak dziwne kształty przybrały szare”.

„O kocham piękne oblicze twe!

„Jeśli nie pójdziesz, to porwę cię” ”

— „Ojcze! ot chwyta mnie w swe ramiona,

— „Bólem przejmuje do głębi łona.”

Ojciec zlękniony czem prędzéj gna,

Łkające dziecię w objęciach ma.

A gdy do domu dopadł trwożliwy,

W jego objęciach był syn — nieżywy.

(Goethe - Król olch - tłum. Budziński - domena publiczna)

****

kolejne części cyklu: 

cz. II: Z Goethem na Dolnym Śląsku i w Sudetach: GALERIA, ciekawostki + muzyka (cz. II: Wrocław, Niemcza, Ząbkowice, Złoty Stok, Lądek-Zdrój)

cz. III: Z Goethem na Dolnym Śląsku i w Sudetach: GALERIA, ciekawostki + muzyka (cz. III: Kłodzko, Radków, Szczeliniec Wielki, Adršpašskoteplické skály, Krzeszów, Kamienna Góra)

cz. IV: Z Goethem na Dolnym Śląsku i w Sudetach: GALERIA, ciekawostki + muzyka (cz. IV: Śnieżka, Świdnica, Wałbrzych, Jelenia Góra i Cieplice, Zgorzelec)




polecam też tagi:
#historia #przewodnik #poradnik #ciekawostka #Goethe #GoethenaDolnymŚląsku