fragment ilustracji z książki Wincklera "Der Stärke der Elektrischen Kraft des Wassers in gläsernen Gefässen" - użycie butelki lejdejskiej - czyżby wizerunek samego autora? Książka dedykowana królowi Polski Augustowi III (wikipedia)
ilustracja w pełnej rozdzielczości: TUTAJ
Z Lubania do Lipska
Johann Heinrich Winckler (również Winkler) urodził się 12 marca 1703 roku w Jałowcu koło Lubania. Chodził do szkoły w Lubaniu, gdzie zdobywał podstawową edukację.
rynek w Lubaniu
tablica pamiątkowa na zachowanym budynku szkoły łacińskiej w Lubaniu
Słup milowy poczty polsko-saskiej w Lubaniu z wspomnianym Lipskiem
W 1724 roku rozpoczął studia w Lipsku, który był ważnym ośrodkiem handlowym, kulturalnym i naukowym. Właśnie wówczas pracował tam świeżo zatrudniony na stanowisku kantora Bach (od maja 1723 roku). Jego szefem był filolog i orientalista, spec od logiki arystotelejskiej z Kamiennej Góry, Christian Ludovici. W 1724 roku ten Dolnoślązak zdobył kolejny (teologiczny) doktorat i został po raz pierwszy rektorem Uniwersytetu w Lipsku. W związku z tym zrezygnował z pracy w szkole Tomasza.
dedykacja z 1723 roku, której autorem był Christian Ludovici. W swoich tytułach wymienia stanowisko konrektora w szkole Tomasza (zbiory Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze)
W biografii Wincklera Ludovici pojawia się jako jeden z jego mistrzów. Drugim ważnym nazwiskiem był naukowiec i filozof z Wrocławia, Christian Wolff.
wizerunek Wolffa (wolne media)
Johann kolega Johanna
W 1731 roku Winckler został nauczycielem w szanowanej szkole św. Tomasza. Bach był więc jego kolegą z pracy. Za czasów rektoratu Johanna Matthiasa Gesnera (w latach 1730-1734) przeprowadzono renowację i rozbudowę budynku szkoły obok kościoła św. Tomasza.
pomnik Bacha w Lipsku przed kościołem św. Tomasza
Sperontes, "Singende Muse an der Pleifle" - antologia pieśni i poezji z ilustracją na której znajduje się domniemany portret muzykującego małżeństwa Bachów. Dzieło wydane w Lipsku (foto: wolne media)
Dach szkoły został rozebrany i podniesiony. Co ważne, w tym obiekcie nie tylko odbywały się lekcje, był internat, ale również znajdowało się tam służbowe lokum Bacha, jego żony i ich dzieci.
archiwalny wizerunek szkoły i kościoła św. Tomasza - miejsc związanych z pracą Bacha i Wincklera (wolne media)
model szkoły św. Tomasza przechowywany w Archiwum Bacha w Lipsku
Johann Sebastian Bach skomponował na inaugurację nowego obiektu w dniu 5 czerwca 1732 roku uroczystą kantatę „Froher Tag, verlangte Stunden” ( BWV Anh.18). Słowa do niej napisał właśnie Winckler. I tylko one przetrwały w zachowanej formie do dziś.
"Froher Tag, verlangte Stunden,
Nun hat unsre Lust gefunden,
Was sie fest und ruhig macht.
Hier steht unser Schul-Gebäude,
Hier erblicket Aug und Freude
Kunst und Ordnung Zier und Pracht"
(tekst pierwszej arii, autorstwa Wincklera)
"Väter unsrer Linden-Stadt"
(pierwszy wers 3. części kantaty Bacha-Wincklera. Ciekawy zwrot "Linden-Stadt" - dosłowne tłumaczenie na niemiecki oryginalnej łużyckiej nazwy miasta: Lipsk. W łacińskiej kronice Thietmara z Merseburga słynny historyk używa terminu "urbs Libzi", co znaczy dosłownie "miasto Lip". Po polsku i łużycku dawna słowiańska osada - a w czasach Bacha i dziś jedno z ważniejszych miast środkowej Europy - nazywa się identycznie. Winkler zamienił więc w poetycki sposób zgermanizowaną nazwę "Leipzig" na peryfrazę "Linden-Stadt", która oddaje znaczenie pierwotnego imienia miasta)
(tekst pierwszej arii, autorstwa Wincklera)
"Väter unsrer Linden-Stadt"
(pierwszy wers 3. części kantaty Bacha-Wincklera. Ciekawy zwrot "Linden-Stadt" - dosłowne tłumaczenie na niemiecki oryginalnej łużyckiej nazwy miasta: Lipsk. W łacińskiej kronice Thietmara z Merseburga słynny historyk używa terminu "urbs Libzi", co znaczy dosłownie "miasto Lip". Po polsku i łużycku dawna słowiańska osada - a w czasach Bacha i dziś jedno z ważniejszych miast środkowej Europy - nazywa się identycznie. Winkler zamienił więc w poetycki sposób zgermanizowaną nazwę "Leipzig" na peryfrazę "Linden-Stadt", która oddaje znaczenie pierwotnego imienia miasta)
Muzyka przepadła. Wiadomo jedynie, że inauguracyjny chór Bach użył później ponownie (autoplagiat był wówczas czymś normalnym) i włączył do oratorium „Lobet Gott in seinen Reichen” (BWV 11) z 1735 roku. Tylko dzięki temu zabiegowi możemy usłyszeć, jak brzmiała 1/10 wspólnej kantaty Bacha i Wincklera.
"Lobet Gott in seinen Reichen" (BWV 11) - chór inauguracyjny (YouTube)
Tak samo jak kantata, próby czasu nie przetrwała też szkoła. Budynek został rozebrany na początku XX wieku ze względu na zły stan techniczny. W jego miejscu stanął obiekt wybudowany w stylu historycznym. Na ścianach budynku można zobaczyć tablice upamiętniające Jana Sebastiana oraz jego żoną Annę Magdalenę.
tablice na pamiątkę Bacha i jego żony w Lipsku
Piorunujące badania
Z kolei Winckler szybko rozwijał swoją karierę. Otrzymał profesurę na fakultecie filozofii na uniwersytecie w 1739 roku, od 1742 do 1750 roku był profesorem greki i łaciny, a od 1750 roku profesorem fizyki. Stałym elementem jego badań i wykładów były często widowiskowe eksperymenty. Jego prace doprowadziły do wzmocnienia działania tzw. butelki lejdejskiej. Na specjalne pokazy mieli przyjeżdżać nawet członkowie dworu z Drezna.
rysunki z prac Wincklera (źródło Wikipedia - wolne media)
Jednym ze słuchaczy Wincklera był też studiujący (1765–1768) w Lipsku Goethe. Słynny pisarz, ale też naukowiec wspomina o swoim nauczycielu w rozmaitych pracach. O badaczu elektryczności i koledze Bacha można przeczytać w książce „Geschichte der Farbenlehre” rozdział V „Od Newtona do Dollonda” sekcja "Niemiecki świat naukowy”.
Goethes Sammtliche Werke in vierzig Banden, Tom 39, books.google.pl
Co ciekawe ten sam rozdział kończy notatka na temat Frankina, wynalazcy piorunochronu. Nazwiska Wincklera i Franklina pojawiają się obok siebie też w licznych współczesnych opracowaniach na temat nauki i historii nauki (dla przykładu: "Furry Logic: The Physics of Animal Life", "Planetary Atmospheric Electricity", "History of Wireless").
Johann Heinrich Winckler, Nieuwe natuurkundige ontdekkingen der electriciteyt, Amsterdam 1746 (books.google.pl)
Winckler uchodzi za ojca fizyki eksperymentalnej w Lipsku. Na stronie uniwersytetu w dziale historia jest zakładka poświęcona temu badaczowi. Był on zresztą aż 8 razy rektorem tej uczelni (w latach 1744-1767). Fizyk z Lipska wspominany jest jako wizjoner, który przewidział używanie elektryczności do nadawania sygnałów (telegraf). W swoich dziełach udowadniał, że błyskawica jest rodzajem wyładowania z chmur. 8 stycznia 1747 roku został jako pierwszy mieszkaniec Lipska członkiem prestiżowego i elitarnego brytyjskiego Royal Society (jako John Henry Winkler) w uznaniu za "jego zaskakujące i cudowne eksperymenty z energią elektryczną" (tekst uzasadnienia). Warto podkreślić, że w latach 1703–1727 szefem stowarzyszenia był sam Newton, a w 1710 roku członkiem organizacji został wspomniany wyżej Dolnoślązak, mistrz Wincklera, Christian Wolff.
popiersie Goethego w Adršpachu
Lubań i Lipsk łączy historyczna trasa europejska tzw. Via Regia. Miasta dzieli 240 km. Winckler zmarł w Lipsku 18 maja 1770 roku, Bach 20 lat wcześniej, 28 lipca 1750 roku, a Ludovici 15 stycznia 1732 roku również w Lipsku.
Kościół św. Tomasza i grób Bacha
#BACH
niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic
****
Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa.
CC BY-NC-ND
Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.
****
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz