Jak na tak historycznie i liturgicznie istotne wydarzenie przystało Zwiastowanie jest obecne w sztuce, w tym tej na Śląsku.
Z uroczystością związana jest również bodaj najsłynniejsza modlitwa i melodia do niej napisana. To Ave Maria, czyli Zdrowaś Mario.
Łukasz Ewangelista podaje (1:26–38) , że Archanioł Gabriel obwieścił Maryi, że natchnął ją Duch Święty i urodzi Syna Bożego. Według biblistów stało się to 10 dnia hebrajskiego miesiąca nîsān. Zwiastowanie wiąże się z jedną z ważniejszych tajemnic religii – wcieleniem (incarnatio). Przez wieki w chrześcijański Europie to właśnie dzień upamiętniający to wydarzenie był datą nowego roku (w Wielkiej Brytanii i jej koloniach - jako Lady Day - aż do 1752 roku! - więcej na ten temat w moim tekście o marcu – zobacz TUTAJ).
Tajemnica świętych ksiąg
Scena Zwiastowania pojawia się w Biblii (w Nowym Testamencie), ale też w niektórych słynnych zwojach znad Morza Martwego czy nawet w Koranie. Zgodnie z przekazem do spotkania Maryi z Gabrielem miało dojść w Nazarecie. Scena ta została potem wielokrotnie pokazana w sztukach plastycznych. Istnieją liczne rzeźby i obrazy prezentujące zwiastowanie. Tradycyjnymi elementami, oprócz bohaterów tego tematu, są też biała lilia czy gołąb symbolizujący Ducha. Pojawiają się również często tzw. filakterie (banderole) - symboliczne zwoje tekstu (cytatu), które miały podobną funkcję, jak dziś "chmurki" w komiksach.
Zwiastowanie namalowali m.in. Leonardo da Vinci czy El Greco.
W architekturze tradycja związana z Zwiastowaniem upamiętniona została poprzez budowanie kaplic i tzw. Domków loretańskich. Mają one symbolizować miejsce, w którym Maryja została nawiedzona. Nazwa wywodzi się od Santa Casa w Loreto.
Włoska świątynia była pierwowzorem do budowania podobnych na całym świecie. Zgodnie z podaniami budulcem miały być oryginalne materiały sprowadzone z Ziemi Świętej. Na Dolnym Śląsku takie kopie znajdują się np. w Lubiążu, Krzeszowie, Nowej Rudzie czy w Kłodzku (istnieje Ogólnopolski szlak kaplic loretańskich "Nasze Loreto").
W związku z tym, że Boże Narodzenie tradycyjnie obchodzi się w grudniu, w czasie przesilenia, dzień zwiastowania przypada na marzec. Już w starożytności właśnie ten miesiąc był pierwszym miesiącem roku (równonoc – stąd takie nazwy w zachodnim kalendarzu jak September mają ”zafałszowaną” obecnie etymologię. Dziewiąty miesiąc ma w sobie leksykalną pamiątkę po tym, kiedy był 7. w kolejności).
Śląskie zwiastowanie
Nie brakuje artystycznych przedstawiań tej biblijnej doniosłej sceny na Śląsku. Ołtarze, malowidła... a nawet epitafia. Są też kaplice, kościoły i parafie (Witków, Bardo, Mirsk, Malczyce). Z okazji wspomnienia Zwiastowania kilka dzieł sztuki z Dolnego Śląska: Krzeszów, Wrocław, Kamienna Góra.
Warto też wspomnieć, że wyjątkowe dzieło śląskiej sztuki sakralnej, Poliptyk Zwiastowania z Jednorożcem z kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu znajduje się obecnie w posiadaniu Muzeum Narodowego w Warszawie. Mityczne stworzenie jest symbolem dziewictwa Maryi. (O jednorożcu z śląskiej apteki i jego roli w medycynie TUTAJ).
Schubert i Bach/Gounod
Z tekstu wypowiadanego przez archanioła podczas Zwiastowania powstała modlitwa „Zdrowaś Mario”. To jedna z najpopularniejszych intencyjnych fraz w kościele. Doczekała się licznych opracowań muzycznych. Szczególnie dwa z nich są ważne w kulturze - „Ave Maria” w wersji Schuberta (Ellens Gesang III D. 839: „Ave Maria! Jungfrau mild!” 1825) oraz Bacha/Gounda (1859). Pojawiają się repertuarach słynnych wokalistów operowych i nie tylko, ale też w filmach. Są również wykorzystywane podczas uroczystości, np. ślubnych.
Bardzo ciekawa jest wersja barokowo-romantyczna. W 2019 roku mija 160 lat od jej prezentacji. Ma ona dwóch autorów muzycznych. Pierwszym jest Bach. Geniusz baroku skomponował cykl utworów na instrument klawiszowy, które nazwał dość banalnie... „Das Wohltemperierte Klavier” (Dobrze nastrojony klawesyn). To pary preludiów i fug na każdą z tonacji. Bach spisał dwa tomy dzieła (2 po 24 pary kompozycji). Pierwsze preludium, w C-Dur (numer BWV 846), zawiera linię melodyczną, która stała się inspiracją dla m.in. romantyka Gounoda.
Operowy, symfoniczny i organowy kompozytor z Francji opracował niemal 150-letnią melodię, czyniąc z niej akompaniament dla własnej, kameralnej smyczkowo-klawiszowej improwizacji. Następnie do tej melodii zostały dopisane słowa znanego chrześcijańskiego hymnu po łacinie. Tak, 160 lat temu powstała słynna pieśń „Ave Maria”.
Co ciekawe tę samą linię melodyczną w „Repent Walpurgis” niemal 100 lat później wykorzystał zespół Procol Harum. Nie ma w tym nic dziwnego, bachowska fraza pochodzi z cyklu, który słynny pianista, pedagog i dyrygent Hans von Bülow (grał z orkiestrą w Lwówku Śląskim - o tym tutaj) określił mianem Starego Testamentu muzyki.
Ponadto - co również świadczy o doniosłej roli barokowego mistrza w kulturze człowieka - fragmenty kompozycji znalazły się na pokładzie sondy kosmicznej w ramach programu Voyager Golden Record (dokładnie preludium C-dur ale z II zeszytu „Das Wohltemperierte Klavier” o numerze BWV 870).
witraż w kościele św. Mikołaja w Nowej Rudzie
kaplica zwiastowania w Wambierzycach, bazylika
zwiastowanie, Muzeum Miedzi w Legnicy
scena zwiastowania w ołtarzu w kościele w Paczkowie, historyczny Dolny Śląsk
Łukasz Ewangelista podaje (1:26–38) , że Archanioł Gabriel obwieścił Maryi, że natchnął ją Duch Święty i urodzi Syna Bożego. Według biblistów stało się to 10 dnia hebrajskiego miesiąca nîsān. Zwiastowanie wiąże się z jedną z ważniejszych tajemnic religii – wcieleniem (incarnatio). Przez wieki w chrześcijański Europie to właśnie dzień upamiętniający to wydarzenie był datą nowego roku (w Wielkiej Brytanii i jej koloniach - jako Lady Day - aż do 1752 roku! - więcej na ten temat w moim tekście o marcu – zobacz TUTAJ).
Zwiastowanie w Krzeszowie
zwiastowanie, Kościół Imienia Jezus we Wrocławiu
zwiastowanie - Oratorium Marianum, Uniwersytet Wrocławski
zwiastowanie, Frauenkirche w Görlitz, dawniej na terenie prowincji Śląsk i następnie Dolny Śląsk
Tajemnica świętych ksiąg
Scena Zwiastowania pojawia się w Biblii (w Nowym Testamencie), ale też w niektórych słynnych zwojach znad Morza Martwego czy nawet w Koranie. Zgodnie z przekazem do spotkania Maryi z Gabrielem miało dojść w Nazarecie. Scena ta została potem wielokrotnie pokazana w sztukach plastycznych. Istnieją liczne rzeźby i obrazy prezentujące zwiastowanie. Tradycyjnymi elementami, oprócz bohaterów tego tematu, są też biała lilia czy gołąb symbolizujący Ducha. Pojawiają się również często tzw. filakterie (banderole) - symboliczne zwoje tekstu (cytatu), które miały podobną funkcję, jak dziś "chmurki" w komiksach.
Zwiastowanie namalowali m.in. Leonardo da Vinci czy El Greco.
Muzeum Architektury we Wrocławiu
Muzeum Narodowe we Wrocławiu
Kościół Matki Bożej Różańcowej w Kłodzku
W architekturze tradycja związana z Zwiastowaniem upamiętniona została poprzez budowanie kaplic i tzw. Domków loretańskich. Mają one symbolizować miejsce, w którym Maryja została nawiedzona. Nazwa wywodzi się od Santa Casa w Loreto.
Kaplica Loretańska w Nowej Rudzie
Włoska świątynia była pierwowzorem do budowania podobnych na całym świecie. Zgodnie z podaniami budulcem miały być oryginalne materiały sprowadzone z Ziemi Świętej. Na Dolnym Śląsku takie kopie znajdują się np. w Lubiążu, Krzeszowie, Nowej Rudzie czy w Kłodzku (istnieje Ogólnopolski szlak kaplic loretańskich "Nasze Loreto").
kantata Bacha "Wie schön leuchtet der Morgenstern" (Jak pięknie świeci poranna gwiazda) na święto Zwiastowania rozpoczyna katalog dzieł tego kompozytora (BWV 1). Została zaprezentowana w Lipsku, 25 marca 1725 roku (była to wówczas również Niedziela Palmowa). Przypomnę, że pobyt Bacha w Lipsku związany był z kontaktem z wieloma ciekawymi mieszkańcami Śląska i Łużyc.
Więcej o związkach muzyki Bacha z świętem poniżej.
Więcej o związkach muzyki Bacha z świętem poniżej.
W związku z tym, że Boże Narodzenie tradycyjnie obchodzi się w grudniu, w czasie przesilenia, dzień zwiastowania przypada na marzec. Już w starożytności właśnie ten miesiąc był pierwszym miesiącem roku (równonoc – stąd takie nazwy w zachodnim kalendarzu jak September mają ”zafałszowaną” obecnie etymologię. Dziewiąty miesiąc ma w sobie leksykalną pamiątkę po tym, kiedy był 7. w kolejności).
przeniesienie domu Maryi, domus lauretana, przez anioły z Ziemi Świętej do Europy. Fresk w bazylice w Krzeszowie przy kaplicy loretańskiej
ludowe przysłowie pogodowe dotyczące 25 marca
Śląskie zwiastowanie
Nie brakuje artystycznych przedstawiań tej biblijnej doniosłej sceny na Śląsku. Ołtarze, malowidła... a nawet epitafia. Są też kaplice, kościoły i parafie (Witków, Bardo, Mirsk, Malczyce). Z okazji wspomnienia Zwiastowania kilka dzieł sztuki z Dolnego Śląska: Krzeszów, Wrocław, Kamienna Góra.
Krzeszów, fasada bazyliki - rzeźba autorstwa Ferdynanda Maximiliana Brokoffa - tzw. strefa maryjna, Zwiastowanie, lewa wieża.
Więcej zdjęć z Krzeszowa TUTAJ
Ołtarz w Muzeum w zamku w Brzegu (zbiory Muzeum Narodowego we Wrocławiu), scena Zwiastowania na lewym skrzydle
kolumna portalu głównego katedry Jana Chrzciciela we Wrocławiu
Epitafium Hansa Schultza von Wolkowitz ze sceną Zwiastowania, Bazylika św. Elżbiety we Wrocławiu, wieża (późnogotyckie)
ołtarz (późnogotycki tryptyk po zamknięciu) w kościele pw. Piotra i Pawła w Kamiennej Górze, oryginalnie z kościoła w Raszowie
scena zwiastowania, naczynie liturgiczne, zbiory muzeum przy Kościele Pokoju w Świdnicy
Warto też wspomnieć, że wyjątkowe dzieło śląskiej sztuki sakralnej, Poliptyk Zwiastowania z Jednorożcem z kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu znajduje się obecnie w posiadaniu Muzeum Narodowego w Warszawie. Mityczne stworzenie jest symbolem dziewictwa Maryi. (O jednorożcu z śląskiej apteki i jego roli w medycynie TUTAJ).
Krzeszów, fasada bazyliki
zwiastowanie, fasada Biblisches Haus, Görlitz
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Ziębicach
kaplica zwiastowania w Bardzie
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Ziębicach
Schubert i Bach/Gounod
Z tekstu wypowiadanego przez archanioła podczas Zwiastowania powstała modlitwa „Zdrowaś Mario”. To jedna z najpopularniejszych intencyjnych fraz w kościele. Doczekała się licznych opracowań muzycznych. Szczególnie dwa z nich są ważne w kulturze - „Ave Maria” w wersji Schuberta (Ellens Gesang III D. 839: „Ave Maria! Jungfrau mild!” 1825) oraz Bacha/Gounda (1859). Pojawiają się repertuarach słynnych wokalistów operowych i nie tylko, ale też w filmach. Są również wykorzystywane podczas uroczystości, np. ślubnych.
autograf preludium Bacha z 1722 roku (wolne media - commons.wikimedia.org)
Bardzo ciekawa jest wersja barokowo-romantyczna. W 2019 roku mija 160 lat od jej prezentacji. Ma ona dwóch autorów muzycznych. Pierwszym jest Bach. Geniusz baroku skomponował cykl utworów na instrument klawiszowy, które nazwał dość banalnie... „Das Wohltemperierte Klavier” (Dobrze nastrojony klawesyn). To pary preludiów i fug na każdą z tonacji. Bach spisał dwa tomy dzieła (2 po 24 pary kompozycji). Pierwsze preludium, w C-Dur (numer BWV 846), zawiera linię melodyczną, która stała się inspiracją dla m.in. romantyka Gounoda.
Bach: Prelude 1 in C Major BWV 846 from the Well-Tempered Clavier (YouTube)
Operowy, symfoniczny i organowy kompozytor z Francji opracował niemal 150-letnią melodię, czyniąc z niej akompaniament dla własnej, kameralnej smyczkowo-klawiszowej improwizacji. Następnie do tej melodii zostały dopisane słowa znanego chrześcijańskiego hymnu po łacinie. Tak, 160 lat temu powstała słynna pieśń „Ave Maria”.
Co ciekawe tę samą linię melodyczną w „Repent Walpurgis” niemal 100 lat później wykorzystał zespół Procol Harum. Nie ma w tym nic dziwnego, bachowska fraza pochodzi z cyklu, który słynny pianista, pedagog i dyrygent Hans von Bülow (grał z orkiestrą w Lwówku Śląskim - o tym tutaj) określił mianem Starego Testamentu muzyki.
Ponadto - co również świadczy o doniosłej roli barokowego mistrza w kulturze człowieka - fragmenty kompozycji znalazły się na pokładzie sondy kosmicznej w ramach programu Voyager Golden Record (dokładnie preludium C-dur ale z II zeszytu „Das Wohltemperierte Klavier” o numerze BWV 870).
Renée Fleming, Die Deutsche Kammerphilharmonie Bremen, Trevor Pinnock: "Ave Maria" Schuberta - konert bożonarodzeniowy Katedra Świętych Marcina i Szczepana w Moguncji (YouTube)
****
Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.
CC BY-NC-ND
Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.
****
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz