Z Goethem na Dolnym Śląsku i w Sudetach - cz. IV: Śnieżka, Świdnica, Wałbrzych, Jelenia Góra i Cieplice, Zgorzelec - GALERIA, ciekawostki + muzyka

Goethe – wielki pisarz, badacz, postać wręcz kultowa dla kultury europejskiej – odwiedził Dolny Śląsk i Sudety w 1790 roku. Podążając śladem jego wędrówki, możemy odkrywać wspaniałości architektoniczne czy przyrodnicze regionu. Proponuję wirtualną podróż w miejsca odwiedzone przez autora „Fausta” i sprawdzenie, co mógł zobaczyć, a co zobaczyłby tam dziś – gdyby miał szansę powtórzyć taką wyprawę. Do tego garść ciekawostek oraz muzyka do słów tego poety. 

Lubań, Gryfów Śląski, Jelenia Góra, Kamienna Góra, Dzierżonów, Wrocław, Świebodzice, Niemcza, Lądek-Zdrój, Radków, Szczeliniec Wielki, Adršpach, Krzeszów, Śnieżka, Wałbrzych, Zgorzelec – to wybrane miejsca, w których poszukamy śladów i kontekstów wiążących Dolny Śląsk i Sudety z Johannem Wolfgangiem Goethem. Zapraszam! 


W lipcu 1790 roku Goethe opuścił Weimar, zostawiając partnerkę życiową i narodzonego syna, i wyruszył w dwumiesięczną podróż na Dolny Śląsk i w Sudety z epizodem śląsko-małopolskim. Przebieg tej podróży i jej okoliczności znane są z dość skąpego materiału źródłowego.Goethe pozostawił zdawkowe notatki dotyczące odwiedzin  w tych regionach (nazwiska spotkanych osób, nazwy odwieszonych miejscowości, szczególne walory: np. granit) oraz rachunki (za pocztę, noclegi, uczty, usługi itp). Do tego kilkanaście listów napisanych m.in. z Kamiennej Góry i Wrocławia (w jednym z nich pisał, że jest w "niezwykle interesującym kraju": "zehnfach interessanten Lande").

Wiadomości dotyczące jego pobytu w miejscowościach i różnych miejscach na Dolnym Śląsku i w górach znane są dzięki analizie tych źródeł oraz wspomnień świadków. Już w XIX wieku, między innymi w związku z setną rocznicą odwiedzin Goethego, zostały wydane publikacje dotyczące podróży pisarza na Śląsk. Opracowując ten wpis, oparłem się w dużej mierze na ustaleniach Adalberta Hoffmanna z „Goethe in Breslau und Oberschlesien und seine Werbung um Henriette v. Lüttwitz” (1898).

mapa śląskich podróży Goethego, A.Hoffmann: "Goethe in Breslau und Oberschlesien und seine Werbung um Henriette v. Lüttwitz" - wolne media, za: Leipzig University Library (https://digital.ub.uni-leipzig.de)

Przygotowałem wybór łącznie ponad 150 zdjęć związanych z miejscowościami i miejscami, które Goethe odwiedził w lipcu, sierpniu i wrześniu 1790 roku oraz zestaw ciekawostek, a także 8 utworów muzycznych. Są to pieśni i kompozycje chóralne, które napisali kompozytorzy w różny sposób związani z Dolnym Śląskiem i Sudetami (Schubert, Mendelssohn, Liszt, Brahms, Wagner, Strauss, Mahler). Tekst tych wokalnych perełek został zaczerpnięty oczywiście z twórczości Goethego.

Kluczem mojego przewodnika jest chronologia. Pogrupowałem lokalizacje z uwagi na daty, w których Goethe odwiedził dane miejsca. Każde opatrzyłem krótką informacją, kontekstem oraz zestawem zdjęć z ważniejszymi atrakcjami, które pisarz mógł zobaczyć w jego czasach, a także takich, które oglądamy dziś. Całość jest podzielona na 4 części w odrębnych odcinkach.

Zapraszam na podróż śladem Goethego!
#GoethenaDolnymŚląsku

cz. I: Z Goethem na Dolnym Śląsku i w Sudetach: GALERIA, ciekawostki + muzyka (cz. I: Lubań, Gryfów Śląski, Kowary, Ciernie, Dzierżoniów)

cz. II: Z Goethem na Dolnym Śląsku i w Sudetach: GALERIA, ciekawostki + muzyka (cz. II: Niemcza, Ząbkowice, Złoty Stok, Lądek-Zdrój)

cz. III: Z Goethem na Dolnym Śląsku i w Sudetach: GALERIA, ciekawostki + muzyka (cz. III: Kłodzko, Radków, Szczeliniec Wielki, Adršpašskoteplické skály, Krzeszów, Kamienna Góra, Śnieżka) 


cz. IV:
14-15 września Śnieżka 
(Według notatek w "Tagebücher 1775 - 1803" oraz za "Goethe in Breslau und Oberschlesien und seine Werbung um Henriette v. Lüttwitz").
Goethe zrobił sobie też wycieczkę z Wrocławia w Karkonosze. Miał w połowie września zdobyć najwyższy szczyt Sudetów i całych ówczesnych Prus – Śnieżkę (dziś znajduje się na listach: Korony Gór Polski, Korony Sudetów, Korony Europy - jako najwyższa góra w Czechach). Wycieczka interesowała go znów m.in. z powodu geologicznych i przyrodniczych dociekań.

Śnieżka - z daleka i bliska 

Warto jednak dodać, że inne źródła podają jako datę zdobycia góry przez Goethego dopiero 22 września, czyli czas powrotu poety do Weimaru (za:"Schlesien. Erlebnisse eines Landes", "Silesia: Yesterday and Today"). Goethe mógł na Śnieżce podziwiać kaplicę Wawrzyńca i widoki z góry. Dziś atrakcją są też „spodki” obserwatorium z II połowy XX wieku.

Ze zdobyciem Królowej Sudetów o poranku badacze wiążą jeden z drobnych utworów lirycznych poety (za: „Goethe in der böhmischen Landschaft”). Chodzi o epigram:

In der Dämmerung des Morgens den höchsten Gipfel erklimmen,

Frühe den Boten des Tags grüßen, dich, freundlichen Stern!

Ungeduldig die Blicke der Himmelsfürstin erwarten,

Wonne des Jünglings, wie oft locktest du Nachts mich heraus!

Nun erscheint ihr mir, Boten des Tags, ihr himmlischen Augen

Meiner Geliebten, und stets kommt mir die Sonne zu früh.

W dzienniku poety "Tagebücher" pod hasłem Śnieżka znajduje się m.in. zdanie "Der Kelch der Gentiana von der Schneekoppe ist noch nicht ganz anastomosiert" dotyczące kwiatów Goryczki trojeściowej (Gentiana asclepiadea). Roślina ta jest powszechna w Karkonoszach i stała się symbolem Karkonoskiego Parku Narodowego.

Goryczka trojeściowa, wolne media, wikimedia.org

logo Karkonoskiego Parku Narodowego, KPN - elementami graficznymi są: Śnieżka, kwiaty goryczki trojeściowej i dzwonka karkonoskiego (wikimedia.org, projekt: David Škodný & Zdeněk Žitný)

symbol Karkonoszy, połowa września 2020, Pančavská louka w czeskich Karkonoszach 

Posty oznaczone tagiem #Śnieżka 


19 września: Wrocław – Świdnica (droga powrotna do Weimaru) 
W drodze powrotnej Goethe miał epizodyczny przystanek w Świdnicy. Co mógł podziwiać w tym starym kupieckim mieście słynącym z piwa? Świdnica była do XIX wieku twierdzą. Mogła się jednak w XVIII wieku poszczycić wspaniałymi kościołami: św. Stanisława i św. Wacława z potężną wieżą (dziś katedra – zabytek na liście Pomników Historii RP) czy też ewangelickim Kościołem Pokoju (zabytek z listy dziedzictwa UNESCO). Na uwagę zasługuje też zachowana stara zabudowa centrum z kamienicami i małą architekturą w rynku.

Świdnica: katedra, Kościół Pokoju, fontanna z Neptunem i Atlasem, kamienice, Piwnica Świdnicka z piwem 

Dziś Świdnica zaprasza też do zwiedzania Muzeum Kupiectwa w starym ratuszu, wieży ratuszowej odbudowanej jako wieża widokowa czy wielu innych atrakcji.

Muzeum Kupiectwa 

Posty oznaczone tagiem #Świdnica 


20 września: Wałbrzych, Czarny Bór, Kamienna Góra
Goethe przejeżdżał też przez Wałbrzych. Już w jego czasach miasto to miało kopalnie. Zachowały się kamienice w centrum z rynkiem oraz ewangelicki Kościół Zbawiciela – dzieło Langhansa (podobnie jak wspomniany, nieco młodszy w Dzierżoniowie). Z czasów późniejszy pochodzi neogotycka kolegiata, ratusz czy wiele innych zabudowań.

Wałbrzych: widok na stare miasto z Harcówki, rynek, kolegiata, kościół ewangelicki, Zamek Czettritzów

Na osobną uwagę zasługuje zamek Książ. To skarb Wałbrzycha – jeden z największych zamków w kraju i zespół ciekawych atrakcji turystycznych (łącznie z palmiarnią i stadniną). W zamku gościł 10 lat po podróży Goetego na Śląsk, w 1800 roku, J.Q.Adams, który odwiedził wiele miejsc znanych nam z trasy autora "Cierpień młodego Wertera". W XIX i na początku XX wieku rezydencja została mocno przebudowana. Podróżnicy z XVIII wieku oglądali lub mogli oglądać zamek w zupełnie innej odsłonie niż dziś.
Co ciekawe ruiny zamku Stary Książ w Książańskim Parku Krajobrazowym zostały ukończone jako "sztuczna ruina" już po odwiedzinach Goethego na Śląsku!

Zamek Książ, Stary Książ i Palmiarnia 

Do atrakcji Wałbrzycha, które możemy zwiedzać dziś, warto też zaliczyć: Muzeum Porcelany (związane z przemysłem porcelanowym, który rozkwitał w Wałbrzychu od XIX wieku) czy Starą Kopalnię.

Muzeum Porcelany i Stara Kopalnia 

Posty oznaczone tagiem #Wałbrzych 


21-22 września Cieplice - Piechowice (i/lub Śnieżka - wariant drugi)

23 września: Jelenia Góra - Gryfów - Lubań 
Jelenia Góra to stolica Karkonoszy, stare, średniowieczne miasto. Obecnie w jego skład wchodzą też m.in.: wiekowe uzdrowisko Cieplice, które również odwiedził Goethe, a także Jagniątków, gdzie na początku XX wieku mieszkał Hauptmann, wielbiciel Goethego, noblista, laureat nagrody Goethepreis w 1932. W Jeleniej Górze i Cieplicach Goethe mógł zobaczyć zabudowę starego miasta: ratusz, rynek z kamienicami, kościoły (w tym jeleniogórski Kościół Łaski – tego samego architekta, co w Kamiennej Górze, wraz z kompleksem kaplic grobowych), pałac Schaffgotschów, klasztor cystersów (obecnie siedziba Muzeum Przyrodniczego w Cieplicach) i zabudowę uzdrowiskową.

Cieplice i Jelenia Góra: deptak uzdrowiskowy, pałac Schaffgotschów, budynki uzdrowiska, rynek w Jeleniej Górze z ratuszem, Kościół Łaski, Muzeum Karkonoskie, widoki z wieży "Grzybek" i baszty bramy zamkowej, muzeum miejskie w Willi Hauptmanna z Halą Rajską (+ popiersie Goethego w pracowni Hauptmanna)

Późniejsze są takie atrakcje, jak: wieża widokowa "Grzybek" z pięknym widokiem na Kotlinę Jeleniogórską, Rudawy Janowickie i Karkonosze; Muzeum Karkonoskie, Teatr Norwida, willa Hauptmanna z muzeum miejskim. Warto dodać, że w tym ostatnim z wymienionych ciekawym obiekcie znajduje się tzw. Hala Rajska z malowidłami z początku XX wieku. Jest tam też cytat z „Wandrers Sturmlied” (Wędrowca pieśń czasu burzy) Goethego.  Richard Strauss w 1884 roku skomponował pieśń do tych słów. Strauss i Hauptmann znali się. Razem gościli w willi doktora Neissera we Wrocławiu i korespondowali. Hauptmann nominował do nagrody Nobla librecistę kilku oper Straussa. Łączyła ich nie tylko sympatia do Goethego, ale i Wagnera. Hauptmann w 1932 roku, w 100. rocznicę śmierci Goethego, wygłosił odczyt na temat poety w Columbia University w Nowym Jorku. 

Wen du nicht verlässest, Genius,

Nicht der Regen, nicht der Sturm

Haucht ihm Schauer übers Herz.

Wen du nicht verlässest, Genius,

Wird dem Regengewölk,

Wird dem Schloßensturm

Entgegensingen,

Wie die Lerche,

Du da droben.

willa Hauptmanna w Jagniatkowie - Hala Rajska - cytat z "Wędrowca pieśni czasu burzy". Do tych słów wcześniej pieśń skomponował Strauss (poniżej) 

Posty oznaczone tagiem #JeleniaGóra #Cieplice #Jagniątków


24 września Zgorzelec/ Goerlitz - Drezno (powrót do Weimaru)
Zgorzelec i Goerlitz to od 1945 roku odrębne miasta w dwóch państwach. W czasach Goethego była to jednolita miejscowość na Łużycach. Od 1815 roku Zgorzelec/Goerlitz był częścią pruskiej prowincji Śląsk. W mieście tym mieszkała i zmarła kolejna śląska miłość i Muza Goethego. Minna Herzlieb urodziła się rok przed przybyciem Goethego na Śląsk, w 1789 roku w Sulechowie. Zmarła w 1865 roku w Zgorzelcu, jej grób znajduje się w Goerlitz. Na kartach „Die Wahlverwandtschaften” (Powinowactwa z wyboru) z 1809 roku słynny pisarz  miał zawrzeć echa spotkania z piękną Ślązaczką, która stała się jego niespełnioną miłością. Na jej osobie została oparta postać Otylii z tej powieści.
W Zgorzelcu/Goerlitz w XVII wieku mieszkał mistyk-szewc Jakub Boehme, którego pisma miały znaczący wpływ na Goethego (zarówno jako literata, jak i badacza).
Goerlitz jest miastem szczególnie bogatym w zabytki, w tym gotyckie, renesansowe i barokowe. W centrum, przez które przechodzi Via Regia, Goethe mógł podziwiać zabytkowy stary ratusz, kamienice, kościoły.
W rynku znajduje się obecnie Muzeum Śląskie.

Zgorzelec i Goerlitz: dom i grób mistyka Jakuba Boehmego, grób Minny Herzlieb, dom kultury (z końca XIX wieku), kościół Piotra i Pawła 

Posty oznaczone tagiem #Goerlitz i #Zgorzelec 

+ muzyka
Strauss i Mahler 
Richard Strauss pod koniec życia napisał cykl pieśni do słów noblisty Hermanna Hessego i śląskiego romantycznego poety, Josepha von Eichendorffa. Ich premiera, 22 maja 1950 roku, była pośmiertna – Strauss umarł zanim wykonano jego wybitne dzieło. Prawykonaniem dyrygował wielki kapelmistrz, Wilhelm Furtwängler, uczeń Conrada Ansorge, kompozytora z Lubawki. Autor pieśni również bywał we Wrocławiu. Muzyk przebywał na zaproszenie lekarza - doktora Alberta Neissera, autorytetu w dziedzinie dermatologii. Jak wspomniałem - znał się również z śląskim noblistą - Hauptmannem. Skomponował pieśń do słów Goethego, które noblista miał na ścianie swojej willi w Jagniątkowie w Jeleniej Górze.

Richard Strauss, Wanderers Sturmlied (op. 14) (YouTube)

(tekst powyżej) 

Jednym z pierwszych, młodzieńczych - niestety nieukończonych dzieł Gustava Mahlera - była opera "Rübezahl" o Liczyrzepie, Duchu Gór z Sudetów. We Wrocławiu muzyk przebywał  na zaproszenie uznanego lekarza doktora Alberta Neissera, autorytetu w dziedzinie dermatologii (22. razy zgłaszany był do nagrody Nobla!). W jego willi często gościli słynni muzycy czy pisarze. Mahler w stolicy Dolnego Śląska również koncertował (20 grudnia 1905 i 24 października 1906). Podczas pobytu Mahlera we Wrocławiu na zamówienie Neissera powstał portret kompozytora autorstwa cenionego portrecisty Fritza Erlera. Znajomość i sympatia łączyła austriackiego kompozytora z śląskim noblistą. Gerhart Hauptmann, dramatopisarz i nowelista pochodzący z Szczawna-Zdroju, laureat literackiego Nobla z 1912 roku, poznał się z autorem wielkich symfonii oraz z nim korespondował (m.in. z Jagniatkowa). Uczestniczył też w koncertach, którymi dyrygował muzyk. Finałem VIII Symfonii zwanej "Tysiąca" Mahlera jest monumentalna kantata do słów z ostatniej sceny II części "Fausta" Goethego. Słuchaczami premierowego wykonania 12 września 1910 roku byli m.in. Hauptmann z Jagniątkowa, Strauss, Mann czy dr Neisser z Wrocławia.

Mahler: Symphony No.8 in E flat - Alles Vergangliche ist nur ein Gleichnis (YouTube)

tekst:

CHORUS MYSTICUS

Przemijające — odblaskiem pełni;

niedosiężone — tutaj się spełni;

niewysłowione — tutaj się głosi;

wieczna kobiecość zbawia i wznosi. 

(Goethe - "Faust - część II" - tłumaczenie Emil Zegadłowicz - domena publiczna)

Dziękuję za lekturę odcinków mojego turystyczno-kulturalnego cyklu! 

**** 

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt. 

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.  

****

zapraszam po więcej

poradnik wirtualnego zwiedzania i poszukiwania inspiracji:

Wirtualne zwiedzanie – zabytki, góry, muzea, ciekawe miejsca – Dolny Śląsk i nie tylko (+GALERIA)

****

Zapraszam!
- dodaj do zakładek i odwiedzaj:
welthellsicht.blogspot.com

- polub i obserwuj – codziennie rocznice, wspomnienia i upamiętnienia:
www.facebook.com/Welthellsicht

kilkadziesiąt nowych postów miesięcznie: Dolny Śląsk, Sudety, historia, przyroda, sztuka, muzyka, ciekawostki!

ponad 1000 galerii

niezależny, autorski projekt

od 2011 roku w blogosferze