Beethoven i Dolnoślązacy oraz mieszkańcy Sudetów (słynny kompozytor i jego kontakty z mieszkańcami regionu – wybór ciekawostek + zabytki)

Landsberg, Berge, Gebauer, Linke, Weiß, Scholz, Klöber, Herrmann, Schneider... - to wybrane przeze mnie nazwiska osób urodzonych lub aktywnych na Dolnym Śląsku i Sudetach na przełomie XVIII i XIX wieku, które związane były z Ludwigiem van Beethovenem. Byli to muzycy, malarz, kolekcjoner czy pisarze. Urodzili się lub mieszkali m.in. w: Bożkowie, Kłodzku, Wrocławiu, Żmigrodzie i Cieplicach. Ponadto warto wspomnieć o Ansorgem, pianiście z Lubawki, który był jednym z cenionych interpretatorów muzyki geniusza oraz uczniem ucznia Beethovena. 

Dzięki pracy twórczej i zaangażowaniu niektórych z nich w czasach kompozytora można było wysłuchać jego dzieł, innym zaś możemy do dziś zawdzięczać portret mistrza czy słowa, do których skomponował muzykę. 


Na tropie związków Dolnoślązaków i Dolnego Śląska z wielkimi twórcami. Kolejny odcinek tej serii. Po Bachu, Telemannie, Haendlu, Mozarcie, Haydnie, Wagnerze, Chopinie, Moniuszce, Mahlerze czy Straussie pora na ostatniego z wielkich klasyków wiedeńskich.

Beethoven urodził się między 15-17 grudnia 1770 roku (250. rocznica w 2020) w Bonn. Zmarł 26 marca 1827 roku w Wiedniu. Był ostatnim, najmłodszym z trójki wielkich klasyków wiedeńskich, jednocześnie uważany jest za prekursora romantyzmu (za jego następcę uważał się Wagner). Był pianistą i kompozytorem. Komponował pomimo postępującej od młodości głuchoty. Szczególną sławę przyniosły mu symfonie, w tym IX z słynną „Odą do radości”, oraz utwory kameralne i fortepianowe. Uchodzi za jednego z największych twórców muzyki wszech czasów.

wizerunek Beethovena, wystawa w Muzeum Porcelany w Wałbrzychu 

Także z tym wspaniałym geniuszem styczność mieli Dolnoślązacy. Ponadto warto też dodać, że Beethoven odwiedził Śląsk Opawski osobiście. Jego patronem był książę Karl Alois Lichnowsky. Kompozytor przebywał w jego rezydencji w miejscowości Hradec nad Moravicí koło Opavy. Beethoven był też związany z Franzem von Oppersdorffem, który rezydował w Głogówku na Górnym Śląsku. Z kompozytorem łączy się też biografia innego mecenasa - Johanna Skrbenskýego von Hříště, który miał posiadłość w Szonowie na Śląsku Cieszyńskim. W szerszym kontekście śląskim nie może zabraknąć Johanna Sedlatzeka – wirtuoza fletu. „Paganini fletu” urodził się 6 grudnia 1789 roku w Głogówku, zmarł 11 kwietnia 1866 roku. Był przyjacielem i współpracownikiem Ludwiga van Beethovena. Biografie odnotowują jego udział jako głównego flecisty w prapremierze IX Symfonii Beethovena w wiedeńskim Kärntnertortheater 7 maja 1824 roku. 

cytat z "Ody do Radości" Schillera na pomniku poety w Parku Szczytnickim we Wrocławiu, słowa te zostały użyte przez Beethovena w jego 9. Symfonii

finał IX Symfonii Beethovena z tekstem "Ody do radości" Schillera (YouTube)

Stary Mistrz 

Emanuel Aloys Förster

26 stycznia 1748 roku w Ścinawce Dolnej koło Radkowa (Ziemia Kłodzka, od XVIII wieku część pruskiego Śląska) - 12 listopada 1823 roku w Wiedniu 

Emanuel Aloys Förster, kompozytor, teoretyk i pedagog, który spędził większość swojego życia w Wiedniu. Edukację muzyczną zdobywał początkowo w gimnazjum klasztoru benedyktynów w Broumovie. Przyjaźnił się z Mozartem i Josephem Haydnem. Był epizodycznie nauczycielem Beethovena, z rekomendacji księcia Karola Lichnowskiego (na jego dworze Förster koncertował z kameralnym zespołem). Beethoven miał grać pod okiem Förster kompozycje tego muzyka i nauczyciela. 

Biografie autora "IX Symfonii" z "Odą do Radości" podają, że Beethoven cenił twórczość śląskiego mistrza. Beethoven poważał również dokonania pedagogiczne Förstera i uznawał go "za pierwszego nauczyciela kontrapunktu i kompozycji muzycznej w Wiedniu" (za: "Ludwig van Beethoven's Leben"). W 1802 i 1804 roku Beethoven udzielał lekcji synowi Förstera, Emanuelowi (za "Beethoven and His World: A Biographical Dictionary"). Naukę u Förstera Beethoven polecał swoim uczniom i adeptom muzyki (np. Andriejowi Razumowskiemu), nazywając go swoim starym mistrzem ("alter Meister") (za: "The Age of Beethoven", "Delphi Masterworks of Ludwig van Beethoven").

Emanuel Aloys Förster, wolne media, wikimedia.org 

Benedikt Scholz
1760/61 - 25 grudnia 1824 
związany z Cieplicami Śląskimi-Zdrojem w Jeleniej Górze 
Był on dyrektorem muzycznym Schaffgotschów w Cieplicach na Dolnym Śląsku od 1794 roku. W 1823 roku napisał niemieckie tłumaczenie mszy, które przesłał Beethovenowi w kwietniu. Kompozytor wykorzystał to tłumaczenie w wydaniu drukiem jego Mszy D-dur, op. 86. Zastąpił niezbyt udane tłumaczenie Christiana Schreibera, którego użył w wersji z 1807 roku, słowami Scholza.

Na stronie tytułowej znajduje się odręczny napis:

"Missa

Von Louis van Beethoven 

mit 

frei abgefasst- und unterlegtem 

deutschem Text 

in 

III

Hymnen 

und dem unsterblichen Verfasser der Musick

hochachtungsvoll zugeeignet 

von M. Dir. Benedict Scholz 

in Warmbrunn. 

Gesang Partitur.“

Tę wersję można obejrzeć online na stronie archiwum Beethovena www.beethoven.de. 
Dzieło wykonywane jest dziś najczęściej po łacinie.
(za: „Choral Music in the Nineteenth Century”, "Beethoven-Jahrbuch")



Rudolf vom Berge
3 stycznia 1775 roku w Żukowicach koło Głogowa – 13 sierpnia 1821 roku we Wrocławiu 
Studiował i tworzył we Wrocławiu. Dramatopisarz. Przyjaciel Beethovena, Carl Amenda, w liście z 1815 roku przesłał kompozytorowi tekst libretta do opery lirycznej „Bacchus” autorstwa wrocławskiego pisarza. Kompozytor był zainteresowany, ale ostatecznie dzieło nie powstało.
(za: „Beethoven and His World: A Biographical Dictionary”)

wielcy twórcy niemieccy, drugi z prawej to Beethoven obok Schillera, Muzeum Teatru we Wrocławiu 

Joseph Linke 
8 czerwca 1783 roku w Żmigrodzie – 26 marca 1837 roku w Wiedniu
Był kompozytorem i uznanym wiolonczelistą.  Pracował i grał również we Wrocławiu. Zaliczał się do grona przyjaciół Ludwiga van Beethovena. Genialny muzyk napisał specjalnie dla wirtuoza związanego z Dolnym Śląskiem rozmaite utwory. Szczególnie znane są sonaty na wiolonczelę i fortepian C-dur op. 102 nr 1 i D-dur op. 102 nr 2. (za: „The Age of Beethoven, 1790-1830”).

Ludwig van Beethoven: Cello Sonata No. 5 in D major, Op. 102, No. 2 (YouTube)

Franz Xaver Gebauer 
1784 w Bożkowie koło Kłodzka -  13 grudnia 1822 w Wiedniu
Był kompozytorem, dyrygentem i kierownikiem chóru. Zainaugurował w stolicy Austrii serię koncertów „Concerts spirituels” w 1819 roku. Między 1819 a 1821 roku odbyło się 28 koncertów, na których zabrzmiały wybrane symfonie Beethovena, jego msza C-dur (pierwszy raz w Wiedniu) oraz oratorium "Chrystus na Górze Oliwnej".
W jednym z listów Beethovena znajduje się charakterystyczny dla kompozytora żart językowy związany z nazwiskiem Gebauera: „Geh! Bauer” („Precz, wieśniaku!”). Nie wiadomo jednak, czy chodzi o dyrektora „Concerts spirituels”. Beethoven miał też podobno pytać o Abtrittskarten (papier toaletowy) zamiast Eintrittskarten (bilet wejściowy) na wspomniane cykle koncertowe.
(za: „Beethoven and His World: A Biographical Dictionary”, „Beethoven's Letters”)

Beethoven, wizerunek powstał jako szkic do portretu, dzieło Augusta von Kloebera, wolne media, wikimedia.org

August von Kloeber (von Klöber) 
21 sierpnia 1793 roku we Wrocławiu - 31 grudnia 1864 roku w Berlinie
W młodości, w 1818 roku, w Mödling, miał możliwość poznania Ludwiga van Beethovena. Wizerunek muzyka zamówił Johann Skrbenský von Hříště. Powstał szkic głowy kompozytora oraz jego dłoni. Wiadomo też, że artysta namalował pełny portret olejny Beethovena i jego bratanka Karla w plenerze, który jednak zaginął. Był on przeznaczony do zamku Skrbenskýego w Szonowie na Śląsku Cieszyńskim.
Przetrwały jednak szkice, które szybko stały się sławne. Jeszcze za życia kompozytora uznawano je zwykle za doskonałe, realistyczne. Inne portrety dorosłego autora „Ody do radości” są raczej romantycznymi fantazjami oraz kopiami właśnie rysunku wrocławskiego plastyka. Pod kierunkiem samego twórcy Theodor Neu wykonał w latach 40. XX wieku litografię portretu Beethovena. Dzięki temu wizerunek mistrza został powielony i spopularyzowany. Nie ma się czemu dziwić. Nie jest to ugłaskana, salonowa wizja wizjonera muzyki. Kompozytor, który borykał się z problemami zdrowotnymi i życiowymi dramatami, a jednocześnie był niezwykłym geniuszem, zdaje się na rysunku niemal odzwierciedlać archetyp romantycznej duszy. Natchnionego i wzburzonego twórcy.
Relacja ze spotkania Beethovena z wrocławskim malarzem znalazła się w wiedeńskiej prasie jeszcze w 1818 roku. Z kolei w 1864 roku w majowym numerze kultowego czasopisma „Allgemeine musikalische Zeitung” tuż przed śmiercią artysty z Dolnego Śląska, znalazły się wspomnienia  Kloebera z wizyty u Beethovena. Są one szczególnie cenne, gdyż zwierają m.in. informacje na temat tego, jak porozumiewał się głuchy muzyk, jakich urządzeń używał, by wzmocnić słuch. Wspomnienia te przytacza w swojej kompleksowej biografii kompozytora Alfred Christlieb Kalischer.
(za: "Beethoven and His World: A Biographical Dictionary", "The Life of Ludwig Van Beethoven: Volume 2", "Artists of the Nineteenth Century and Their Works")
Więcej TUTAJ.

August von Kloeber, Autoportret, 1816, Muzeum Narodowe we Wrocławiu 

Franz Weiß (František Weiss) 

urodził się 18 stycznia 1778 roku w Kłodzku. Mieszkał i muzykował w Wiedniu, gdzie zmarł 25 stycznia 1830 roku. Był altowiolistą i kompozytorem. Został członkiem słynnego Kwartetu Schuppanzigha - jednego z najważniejszych zespołów kameralnych w Austrii na początku XIX wieku. Grupa występowała w różnym składzie. Około 1806 roku utworzył się skład nazywany "Kwartetem Razumowskiego" - nazwany tak od księcia Andrieja Kiryłłowicza Razumowskiego, który przebywał w Wiedniu jako poseł. W swojej rezydencji nazywanej Palais Rasumofsky książę wynajął muzyków Schuppanzigha. Razumowski był wielbicielem i patronem Beethovena. I to właśnie muzykę tego kompozytora często grano w pałacu. Kwartet występujący do 1814 roku grał m.in. w składzie: Ignaz Schuppanzigh, Razumovsky, Franz Weiss, Joseph Linke. Specjalnie dla tego zespołu Beethoven napisał „Kwartety Rasumowskiego” - czyli trzy kwartety smyczkowe op. 59. Należą one do najważniejszych kompozycji środkowego okresu twórczości kompozytora. Weiß z Kłodzka uczestniczył w koncertach, na których grano prawykonania dzieł Beethovena, skomponowane specjalnie dla zespołu, w którym występował muzyk pochodzący z Dolnego Śląska. Przypuszcza się, że w pałacu Razumowskiego wykonane zostały także inne kwartety Beethovena z tego okresu, w tym op.74 i op.95. 

wzmianka o Weissie w biografii kompozytora, Wilhelm Joseph von Wasielewski: Ludwig van Beethoven (za Google Books)

Ludwig Landsberg 
1805 we Wrocławiu – 1858 w Rzymie 
Kolekcjoner, śpiewak, nauczyciel muzyki i organizator koncertów. W połowie XIX wieku nabył wiele szkicowników Beethovena, które później spadkobiercy sprzedali Bibliotece Berlińskiej. W kolekcji Landsberga znajdowały się autografy m. in. 6 i 9 Symfonii, uwertury Egmont, sonat, pieśni, kompozycji fortepianowych. Cześć z nich trafiła wraz z „Berlinką” po II wojnie światowej do zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie.
(za: „The Beethoven Sketchbooks: History, Reconstruction, Inventory”, „The First Four Notes: Beethoven's Fifth and the Human Imagination”).

„Chrystus na Górze Oliwnej” op. 85 Ludwiga van Beethovena, Muzeum przy Kościele Pokoju w Świdnicy 

*****

a także:

Franz Rudolf Herrmann – pieśń 

Pochodził z Wiednia. W XIX wieku osiadł na Dolnym Śląsku, we Wrocławiu. Zmarł w stolicy Dolnego Śląska 8 kwietnia 1823 roku. Był autorem sag o Nibelungach i wierszy. Beethoven napisał muzykę do jego pieśni „Der Bardengeist” - o patriotycznej wymowie. Pieśń została wydrukowana pod nazwiskiem Herrmanna  m.in. w „Musen-Almanach” z 1814 roku oraz „Frauentaschenbuch” z 1820. 

Beethven: Der Bardengeist, WoO 142 · Dietrich Fischer-Dieskau · Hartmut Höll (YouTube)

Friedrich Schneider – pianista z Sudetów 

Jego nazwisko brzmiało Johann Christian Friedrich Schneider. Urodził się 3 stycznia 1786 roku w Altwaltersdorf. Miejscowość znajduje się na obszarze historycznego regionu Łużyce Górne na 

Obniżeniu Żytawsko-Zgorzeleckim (część Pogórza Zachodniosudeckiego), 14 km od współczesnej granicy z Polską w województwie dolnośląskim (pogranicze polsko-czesko-niemieckie). Zmarł 23 listopada 1853 roku w Dessau. Był solistą w pierwszym publicznym prawykonaniu słynnego V Koncertu fortepianowego „Cesarskiego” Beethovena w lipskim Gewandhausie 28 listopada 1811 roku. 

Jego młodszy brat, Johann Gottlieb Schneider,  urodził się 19 lipca 1797 roku, a zmarł 4 sierpnia 1856 roku w Jeleniej Górze, był organistą w Kościele Łaski w Jeleniej Górze. Syn Johanna Gottlieba, a bratanek Friedricha (u którego studiował kompozycję) – Bruno Schnerider był od 1844 roku organistą w Legnicy, gdzie zmarł młodo w wieku 28 lat. 

Beethoven: Piano Concerto No. 5, III. Rondo. Allegro (YouTube)

Conrad Ansorge - wirtuoz 

15 października 1862 roku w Bukówce pod Lubawką – 13 lutego 1930 roku w Berlinie 
Pianista i kompozytor, pedagog. Od 1883 do 1885 roku żył w Weimarze i był tam uczniem Ferenca Liszta (który spotkał w młodości Beethovena oraz był najlepszym uczniem Carla Czernego, słynnego ucznia Beethovena). W Berlinie Ansorge przyjaźnił się z Przybyszewskim. Zasłynął wykonaniem utworów Liszta, Schumanna. Był jednym z najwybitniejszych interpretatorów Beethovena na początku XX wieku (za: „Beethoven: The Philosophy of Music”). Pianistka Alice Herz-Sommer, uczennica Ansorgego, która była najstarszą żyjącą osobą ocalałą z obozu koncentracyjnego Theresienstadt, w jednym z wywiadów powiedziała: „Liszt got a kiss from Beethoven, Ansorge got a kiss from Liszt and I got a kiss from Ansorge!” (za: „Still I Rise: The Persistence of Phenomenal Women”).
Więcej na temat Ansorgego: TUTAJ.

Conrad Ansorge, na portrecie Lovisa Corintha, 1903, wolne media, wikimedia.org

***

Polecam też:
muzyczne ciekawostki TUTAJ 

****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****