19 stycznia 2021

Lord Byron na Śląsku – czyli teatralne przenikanie światów (literacka ciekawostka)

Jeden z największych angielskich poetów i dramaturgów, zmarły w wieku 36 lat mistrz, autor takich nieśmiertelnych dzieł, jak: „Wędrówki Childe Harolda”, „Giaur”, „Korsarz”, „Manfred” - napisał też dramat związany z Śląskiem! Jedno z ostatnich dzieł Byrona wydane zostało rok przed jego tragiczną śmiercią. Jego premiera sceniczna odbyła się w Nowym Jorku kilka lat po odejściu utalentowanego pisarza. Dziś mniej się słyszy o "Wernerze", a niewątpliwie zasługuje na uwagę. 


Obecność Śląska, Łużyc czy Sudetów w literaturze polskiej oraz niemieckiej nie dziwi. Intrygujące są za to przypadki osadzania akcji dzieł francuskich czy angielskich na odległych ziemiach między Śnieżką a Wrocławiem. Na blogu wspominałem już m.in. o francuskim balecie „Giselle”, który związany jest z Śląskiem. Pora na literaturę z Wysp Brytyjskich. Warto o tym wspomnieć, zawłaszcza, że mowa o dziele pisarza wręcz kultowego. 


Werner lub Dziedzictwo” to tragedia Lorda Byrona, nad którą pisarz pracował epizodycznie już w 1815 roku (projekt I aktu). Zasadniczo dzieło napisał między 1821 a 1822 rokiem. Jest to sztuka związana z Śląskiem – w didaskaliach czytamy, że akcja dzieje się: „partly on the Frontier of Silesia, and partly in Siegendorf Castle, near Prague” , „the Hall of a decayed palace near a small town on the Northern frontier of Silesia” („częściowo na Kresach Śląska, a częściowo na Zamku Siegendorf pod Pragą”, „sala podupadłego pałacu pod małym miasteczkiem na północnej części Śląska”). Tłem historycznym są czasy wojny trzydziestoletniej (I połowa XVII wieku), która mocno ucisnęła się w dziejach regionu. 

George Gordon Noel Byron, 6. baron Byron, znany również jako lord Byron, urodził się 22 stycznia 1788 roku w Londynie, a zmarł 19 kwietnia 1824 roku w Missolungi. Jak sam wspomniał w wstępie do omawianej tragedii, pracę nad „Wernerem” rozpoczął w 1815 roku. Był to ważny rok w jego życiu. Tego samego roku na świat przyszła nieślubna córka Byrona, Ada Lovelace, określana dziś jako pierwsza programistka komputerowa! 



Lord Byron. wolne media, wikimedia.org


Skąd u pisarza wziął się pomysł na napisanie dzieła związanego z odległym Śląskiem? Sztuka spisana między 18 grudnia 1821 a 20 stycznia 1822 roku i wydana w 1823 powstała w wyniku literackiej inspiracji innym utworem. Byron sam przyznał, że natchnęła go młodzieńcza lektura dzieła pisarki Harriet Lee. Spod jej pióra wyszła nowela „The German’s Tale”, którą zamieściła w wydaniu „Canterbury Tales” (słynnych „Opowieści Kanterberyjskich”) z 1803 roku. Byronowi bardzo spodobała się historia opowiedziana przez Harriet Lee. W liście do Augusty Leigh, swojej przyrodniej siostry, z 1822 roku, napisał: „I read it as a boy – and it has haunted me ever since – from some singular conformity between it & my ideas” (czytałem to jako chłopiec - i od tamtej pory prześladowała mnie - z powodu szczególnej zgodności między tą opowieścią a moimi pomysłami”) (za: „A Heart for Every Fate"). Jak wiadomo, pisarz specjalizował się w kreowaniu bohaterów (tzw. bajronicznych), których charakteryzował bunt, skonfliktowanie ze światem, a ich życie naznaczone było szczególnie namiętną miłością, ale i zbrodnią oraz występkiem, a co za tym idzie – wyrzutami sumienia. Osią śląskiego „Wernera” jest konflikt między ojcem a jego synem. Harriet Lee osadziła część akcji w tajemniczym mieście śląskim na M („M...., an obscure town on the northern frontier of Silesia"). W wersji Byrona Śląsk pojawia się nie tylko w didaskaliach. Mówią o nim dosłownie bohaterowie. Wybrane przykłady: "The mountains of Bohemia and Silesia" (Fritz) oraz "All Silesia and Lusatia’s woods are tenanted by bands of the late troops" (Gabor). W tekście tragedii pojawia się też śląska rzeka – Odra: "Could you order The Oder to divide", "We found you in the Oder: Would we had left you there!", "He who helped To fish the Baron from the Oder". 



Byron, "Werner", Google Books



Warto wspomnieć, że „Werner” Lorda Byrona to tragedia, którą autor dedykował wyjątkowej osobie. Na karcie tytułowej czytamy: „znakomitemu Goethemu tragedia ta jest poświęcona przez jednego z jego najskromniejszych wielbicieli”. Johann Wolfgang von Goethe, który w chwili narodzin Byrona miał już 39 lat, przeżył angielskiego romantyka. Zmarł w 1832 roku, 4 lata po prapremierze dedykowanej mu sztuki (16 grudnia 1828 roku w Nowym Jorku, w Park Theatre na Manhattanie. Brytyjska premiera w 1830). Warto nadmienić, że Goethe odwiedził osobiście Śląsk w 1790 roku na ten temat TUTAJ.

Werner” Byrona w XIX wieku cieszył się popularnością na scenach w USA i Anglii. Został też przetłumaczony na inne języki. Max Waldau (właściwie Richard Georg Spiller von Hauenschild, urodzony 25 marca 1825 we Wrocławiu) wspomina o tym dziele w swojej książce „Nach der Natur: Lebende Bilder aus der Zeit: Schlesien”. Trafiamy tam na taką oto wzmiankę: „In Niederschlesien , die Weberdistrikte an den Bergen ausgenommen , berrschen Wohlstand , Protestantismus und Lust am Fortschritt in der Kultur ; in Oberschlesien dagegen . . . . . . Es ist wol nicht mehr so wie sich Byron Schlesien dachte als er seinen „Werner” schrieb , aber es ist doch noch sehr trostlos...”.

Sztuka została tłumaczona na język polski i wydana w 1846 roku w tomie "Niektóre poemata lorda Bajrona". Dzieło znajduje się m.in. w Bibliotece Narodowej.






Twórczość Byrona pojawiła się już na blogu. Poeta umieścił opis ruin nadreńskiego zamku Drachenfels w swoim kultowym poemacie  dygresyjnym „Wędrówki Childe Harolda” z 1818 roku. Utwór ten tłumaczył m.in. Jan Kasprowicz, który studiował we Wrocławiu (na ten temat TUTAJ). Tuż obok romantycznych ruin na początku XX wieku powstała interesująca atrakcja turystyczna i kulturalna - Nibelungenhalle. Galeria malarstwa i sztuki zbudowana w 1913 roku. Jej pomysłodawcą był malarz Hermann Hendrich (1854–1931), mieszkający w Szklarskiej Porębie. Z kolei już na Śląsku, koło Wałbrzycha, w 1888 roku, na szczycie górującego w krajobrazie Chełmca  zbudowano wieżę wzorowaną na popularnych ruinach Drachenfels, które rozsławił Byron - więcej: Quodlibet: Chełmiec i Drachenfels (+ Nibelungenhalle artysty z Szklarskiej Poręby) (GALERIA + ciekawostki).

Kolejna dygresja związana jest z francuskim kompozytorem romantycznym, Hektorem Berliozem i jego koncertem w Lwówku Śląskim. Na liście utworów mistrza orkiestracji znajdziemy np. poemat "Harold en Italie, Symphonie en quatre parties avec un alto principal", Op. 16, H. 68. Dzieło to luźno oparte jest na literackim pierwowzorze, czyli poemacie dygresyjnym Byrona "Wędrówki Childe Harolda". Wiadomo, że właśnie ta kompozycja zabrzmiała podczas ważnego koncertu 19 kwietnia 1863  roku, kiedy Berlioz gościł w Lwówku! (Pałac w Lwówku, niezwykła orkiestra i muzyczny czworokąt geniuszy).


Post powstał w 2021 roku – 200 lat po napisaniu tragedii „Werner” przez Byrona. 

2900. post na blogu 


Polecam również:


****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz