12 marca 2021

Reformator z Dolnego Śląska – o profesorze, który odkrył geniusz Wagnera i zainspirował Ibsena (z wsi pod Zagrodnem do historii teatru)

Dolny Śląsk może pochwalić się wieloma ciekawymi postaciami. Odkrywcami, badaczami, twórcami dzieł sztuki czy literatury. Bez wielu z nich świat wyglądałby inaczej. Czasami dokonania niektórych wybitnych artystów czy naukowców są dziś zapomniane lub znane wszędzie, ale nie w miejscu urodzenia takiej osoby.  Hermann Hettner, o którym wspominają biografowie Ibsena, Wagnera i historycy teatru oraz literatury, należy do takiej właśnie grupy. Warto przypomnieć o tym niezwykłym Dolnoślązaku. 


Czytelnicy mojego bloga już wielokrotnie mogli przekonać się, że z Dolnym Śląskiem związani byli niezwykli twórcy teatru dramatycznego i muzycznego. Urodzili się lub mieszkali i tworzyli w tym regionie. Jedni są powszechnie znani – mają swoje tablice pamiątkowe, ulice, instytucje, nazwiska innych zostały w zasadzie zapomnienie. Nie oznacza to, że ich zasługi były przeceniane. Po prostu historia Dolnego Śląska jest skomplikowana i wielowarstwowa. Do tego teatr stale rozwija się i przeszedł już nie jedną reformę. Dokonania jednych reformatorów, szybko przykrywa sława kolejnych awangardowych artystów i pionierów. Historia jest od tego, by spojrzeć na przeszłość jako zbiór śladów i pamiątek po osobach zaangażowanych w proces rozwoju np. sztuki scenicznej. Skoro do dziś dzieła Wagnera czy Ibsena stanowią niezwykle istotną skarbnicę dla repertuarów scen świata, warto wspomnieć o naukowcu, który był pionierem badań wagnerowskiej estetyki teatralnej oraz autorem manifestu, który zainspirował dojrzałą twórczość norweskiego dramatopisarza nominowanego do nagrody Nobla. 


Hermann Hettner, domena publiczna, wikimedia.org 


Jak podaje biografia „Hermann Hettner: ein Lebensbild” napisana przez historyka literatury Adolfa Sterna – bohater tekstu urodził się 12 marca 1821 roku w Uniejowicach (Niederleyserdorf) koło Zagrodna na Pogórzu Kaczawskim. Jego dziadek pochodził z Janówka koło Jeleniej Góry, a matka z Zagrodna. Hettnerowie byli majętnymi właścicielami ziemskimi. Dworek w Uniejowicach przejął jako gospodarz starszy brat Hermanna, Gustav. Hermann od najmłodszych lat bardziej interesował się nauką. Dobra pozycja rodziców gwarantowała mu możliwość zdobycia edukacji. Początkowo  Hermann Hettner uczył się w szkole wiejskiej w Zagrodnie. Robił duże postępy m.in. w języku francuskim i łacinie. Kontynuował edukację w gimnazjum w Jeleniej Górze. Jego nauczycielami byli wybitni filolodzy I połowy XIX wieku: Karl Linge, Karl Ernst Schubarth. Po gimnazjum Hettner studiował filozofię i filologię na uniwersytetach w Berlinie, Heidelbergu i Halle. Został cenionym historykiem literatury i sztuki. 


Henryk Ibsen, domena publiczna, wikimedia.org 


Jedną z jego najważniejszych prac był traktat „Das moderne Drama” z 1852 roku - rozważania na temat współczesnych trendów dramatycznych. Hettner rozwinął w tym piśmie teorię głębokiej kreacji psychologicznej postaci. Między innymi z tego powodu traktat ten i teorie Hettnera wpłynęły na Henryka Ibsena, co podkreślają biografowie i komentatorzy słynnego pisarza nominowanego do nagrody Nobla (na ten związek wskazywał już Henrik Jæger w XIX-wiecznej biografii Ibsena, a Rüdiger Bernhardt w "Henrik Ibsen und die Deutschen" określił jako „zdobycie wiedzy”). Ibsen zetknął się z dziełem Dolnoślązaka tuż po wydaniu książki. W tym czasie pisarz przebywał w Dreźnie. Wielu komentatorów zaznacza, że zetknięcie się z „Das moderne Drama” było jednym z najważniejszych i najbardziej inspirujących epizodów podróży Ibsena po Niemczech (m.in. Halvdan Koht). Autor „Nory” czy „Dzikiej kaczki” miał określić dzieło Hettnera mianem „manifestu i programu reformy teatru” (za: „The Drama of History: Ibsen, Hegel, Nietzsche”). 



"HELMER. Przede wszystkiém jesteś żoną i matką.
NORA. Nie wierzę temu, przede wszystkiém jestem ludzką istotą"

"Official A Doll's House Trailer" (YouTube)


Hettner już na wstępnie swojego dzieła zwracał uwagę, że sztuka nie zatrzymuje się - „ciągnie naprzód w stronę nieznanej, tylko niejasno określonej nowości”. Siebie widział w roli „produktywnego krytyka”, który „obalając błędne poglądy i oświecając mroczne, toruje drogę poecie”. Jako teoretyk czuł się zobowiązany do interweniowania i wskazywania właściwych tropów. Do oceniania młodej twórczości i promowania udanych, słusznych założeń estetycznych. Ibsen, czytając jego dzieło, znalazł w nim potwierdzenie swoich artystycznych intencji. Do dziś dramaty skandynawskiego pisarza są inscenizowane, ekranizowane i uznawane za nieśmiertelne. Portrety psychologiczne bohaterów sprawiają, że sztuki Ibsena zawierają uniwersalne pierwiastki mówiące o człowieczeństwie, które nie straciły na aktualności nawet w współczesnym świecie i zupełnie odmiennych realiach.
Warto przy okazji nadmienić, że sztuki Ibsena wystawiane były we Wrocławiu już sto lat temu, a urodzona w stolicy Dolnego Śląska aktorka Agnes Sorma uchodziła za jedną z najwybitniejszych kreatorek roli Nory w sztuce Ibsena (jej kunszt podziwiali m.in. nobliści: Mann i Hauptmann). 


Richard Wagner, domena publiczna, wikimedia.org 



Hermann Hettner w swojej książce poświęcił też sporo miejsca reformie teatru muzycznego, którą prowadził Wagner. Książka powstała w zasadzie w 1851 roku, czyli tuż po premierze ostatniej opery romantycznej Wagnera - „Lohengrin” (później kompozytor tworzył dzieła stylistycznie określane jako dramaty muzyczne). Wagner był wówczas na emigracji w Szwajcarii i sam zaczął pisać rozprawy teoretyczne, w tym „Sztukę i rewolucję”, „Dzieło sztuki przyszłości”, „Opera i dramat”. Na początku lat 50. XIX wieku jego twórczość zaczynała dopiero podbijać sceny niemieckie. Hettner podziwiał u Wagnera m.in. traktowanie śpiewaka nie tylko jako instrumentu muzycznego mającego głos, ale przede wszystkim jako aktora, który na scenie gra nie tylko za pomocą środków muzycznych. Był jednym z pierwszych teoretyków i krytyków, który zwrócili uwagę na teatralną stronę twórczości Wagnera. Wiadomo, że miał styczność z dziełami kompozytora już po wydaniu „Das moderne Drama: aesthetische Untersuchungen”. Z biografii krytyka wynika, że jego podziw dla Wagnera rósł i czuł się sprzymierzeńcem jego estetycznej ścieżki. Amerykański teatrolog Marvin A. Carlson w "Theories of the Theatre" stawia nazwisko Hettera i jego dzieło na temat teatru obok takich XIX-wiecznych komentatorów zmian społecznych i estetycznych, jak Wagner i Marx

Hettner zmarł 29 maja 1882 roku. 



"Lohengrin - Trailer" (YouTube)


Post opublikowany w 2021 roku z okazji 200. rocznicy urodzin Hermanna Hettnera. 

Polecam również posty oznaczone tagami:

****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****


Brak komentarzy:

Prześlij komentarz