Polscy Romantycy i Dolny Śląsk: odwiedziny, skandale, romanse, mistyfikacje, koncerty i publikacje (wybór kontekstów: Mickiewicz, Słowacki, Krasiński, Fredro, Chopin, Wieniawski i inni)

Wybitni polscy artyści XIX wieku pozostawili nam nie tylko swoje cenne dzieła, które powstały w trudnych czasach zaborów, ale i wiele ciekawych śladów w historii Dolnego Śląska. Ale co romantyzm polski ma do regionu, który w XIX wieku był pruski/niemiecki? Całkiem sporo łączy Polaków -  w tym tych największych, znanych - z Dolnym Śląskiem. Twórcy polskiej kultury bywali we Wrocławiu i uzdrowiskach. Nie tylko leczyli się, ale i koncertowali oraz wydawali swoje dzieła. Z czołowymi postaciami polskiego romantyzmu związanych jest sporo interesujących dolnośląskich anegdot, pamiątek i form uhonorowania ich dokonań. 

W listopadzie 2021 roku Sejm ustanowił rok 2022 Rokiem Romantyzmu Polskiego. Nie bez powodu. W uzasadnieniu projektu ustawy można przeczytać: 

"W 1822 roku, w Wilnie ukazały się „Ballady i romanse” Adama Mickiewicza, tomik poetycki który ustanowił początek polskiego romantyzmu. [...] To, co nastąpiło potem, było czymś bez precedensu w polskich dziejach. [...] To romantyzm przyniósł genialne dokonania w literaturze Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego, w muzyce Fryderyka Chopina i Stanisława Moniuszki, w malarstwie Piotra Michałowskiego i Jana Matejki. Byli artystami polskimi, a jednocześnie światowymi ukazującymi wartości polskie w ich uniwersalnym kontekście”

Przygotowałem zestawienie, w którym przedstawiam wybór kilku interesujących kontekstów związanych z niektórymi szczególnie zasłużonymi postaciami polskiej kultury, reprezentantami romantyzmu, których twórczość stanowi nie tylko skarb kultury polskiej, ale i europejskiej. To poeci, pisarze i muzycy. Zapraszam do lektury!


Adam Mickiewicz 
(24 grudnia 1798 roku w Zaosiu lub Nowogródku - 26 listopada 1855 w Konstantynopolu)
autor tak ważnych dzieł, jak: „Pan Tadeusz”, „Dziady”, „Sonety Krymskie”, „Ballady i Romanse”

• wrocławska mistyfikacja związana z wydaniem tłumaczenia "Giaura" autorstwa Mickiewicza - by zmylić zaborczą cenzurę zmieniono kartę wydania paryskiego z 1835 roku na "W Wrocławiu. U Webera i Spółk, 1829". Przez lata wielu literaturoznawców uznawało to wydanie, z błędną datą!, za faktyczną dolnośląską publikację mickiewiczowską. 
• Mickiewicz tłumaczył na polski aforyzmy pochodzące z dzieł mistyków związanych z Dolnym Śląskiem: wrocławianina Angelusa Silesiusa i związanego z Zgorzelcem Jakuba Boehmego. Opublikował je w tomiku „Zdania i uwagi”
• ośrodek badania i promowania twórczości Mickiewicza na slawistyce Uniwersytetu Wrocławskiego w XIX wieku m.in. za sprawą prof. Wojciecha Cybulskiego, który w roku 1829 spotkał Adama Mickiewicza, a od 1859 roku był profesorem Uniwersytetu Wrocławskiego. Zmarł i został pochowany we Wrocławiu. Był autorem opublikowanych pośmiertnie wykładów pod tytułem „Odczyty o poezyi polskiéj w pierwszéj połowie XIX wieku” – wiele miejsca poświęcił tam twórczości Mickiewicza. 
• prof.  Władysław Nehring, który w 1867 objął Katedrę Języków i Literatur Słowiańskich na Uniwersytecie Wrocławskim, w latach 1893–1894 był rektorem Uniwersytetu Wrocławskiego, badacz twórczości Mickiewicza, autor „O paryskich prelekcyach A. Mickiewicza”
• wojenne i powojenne losy rękopisu "Pana Tadeusza" – w 1944 roku trafił na Dolny Śląsk do Zagrodna, za sprawą ewakuacji polskich zbiorów z Lwowa i Krakowa, dokonaną przez Niemców w czasie II wojny światowej. Po wojnie bezcenny skarb trafił do magazynów Ossolineum we Wrocławiu. Dziś jest jednym z eksponatów Muzeum Pana Tadeusza we Wrocławiu. 
• Więcej ciekawostek >>> Dolnośląskie mickiewiczowskie ciekawostki

szkatułka na rękopis "Pana Tadeusza" Mickiewicza - Muzeum Pana Tadeusza we Wrocławiu  

popiersie Mickiewicza - Muzeum Pana Tadeusza we Wrocławiu  

karta tytułowa "Zdań i uwag" Mickiewicza, XIX wiek, wolne media 

karta tytułowa "Giaura" w tłumaczeniu Mickiewicza, z domniemanego wydania we Wrocławiu - mistyfikacja, XIX wiek, wolne media 

Juliusz Słowacki 
(4 września 1809 roku w Krzemieńcu - 3 kwietnia 1849 w Paryżu)
autor takich dzieł, jak: „Kordian”, „Beniowski”, „Balladyna”

• przebywał osobiście we Wrocławiu w 1831 i 1848 roku, o czym nie omieszkał wspomnieć w swoich listach
• od 1984 roku we Wrocławiu znajduje się pomnik poety, będący rekonstrukcją dzieła Wacława Szymanowskiego z 1909

tablica upamiętniająca Słowackiego we Wrocławiu 

pomnik upamiętniający Słowackiego we Wrocławiu 

"Listy Juljusza Słowackiego : z autografów poety wydał po raz pierwszy Leopold Méyet", 1899

Aleksander Fredro
(20 czerwca 1793 roku w Surochowie - 15 lipca 1876 we Lwowie)
znany z takich dzieł, jak: „Damy i huzary”, „Pan Jowialski”, „Śluby panieńskie”, „Zemsta”

• odwiedził Dolny Śląsk już w czasie wojen napoleońskich w 1813 roku.
• w 1841 roku znany wrocławski dramatopisarz Karl von Holtei (który poznał osobiście Mickiewicza i napisał popularną sztukę o Kościuszce) napisał plagiat "Ślubów panieńskich" Fredry wystawiony jako "Sie schreibt an sich selbst". Przypuszcza się, że Fredro zobaczył osobiście spektakl na deskach wrocławskiego teatru w 1857 roku. 
• Z Wrocławiem mocno związana jest komedia Fredry „Lita & Compagnie” (skrót od „ Dom handlowy Wrocławski Lita & Compagnie”). Bohaterem jest Karol Lita - syn wrocławskiego kupca – Polaka. Akcja dzieje się w Poznaniu, ale bohaterami są polscy wrocławianie, wspomniana jest podróż koleją z Wrocławia do Poznania, linię otwarto w 1856 roku. 
• od 1956 rynek wrocławski zdobi pomnik poety przywieziony z Lwowa
• w mury kościoła św. Maurycego we Wrocławiu wmurowane są kości palca Fredry przywiezione z jego rodzinnego grobu

pomnik Fredry na wrocławskim rynku 

Zygmunt Krasiński 
(19 lutego 1812 roku w Paryżu - 23 lutego 1859 tamże)
znany z takich dzieł, jak: „Nie-Boska komedia”, „Irydion”

• od 19 maja do 2 czerwca 1838 roku przebywał w Szczawnie-Zdroju, uzdrowisko było miejscem ostatniego spotkania pisarza z Joanną Bobrową (muza polskich twórców romantycznych: Zygmunta Krasińskiego, Juliusza Słowackiego i Fryderyka Chopina)
• wycieczka do Książa 20 maja 1838 roku dokładnie opisana w listach Krasińskiego: „Nagle stajesz nad głębokim jarem. W dole strumień huczy; boki spadziste, nastrzępione jodłami; pośrodku doliny – podobnej do naszej Ojcowskiej – wznosi się opoka, równie odległa od obu brzegów, a na niej gniazdo arystokratyczne grafów Hochbergów” […] „O, daj mi kochankę w takim ustroniu, w takim zamku, niech choć jedną noc z nią przebędę w tych komnatach gotyckich, niech od wieczora do ranka marzę, iż jestem częścią przeszłości, a nie teraźniejszej doli poddanym” (więcej na ilustracjach skanów wydania listów) 
• w październiku 1833 roku Krasiński we Wrocławiu wydał pod kryptonimem „A. K” książkę "Agaj-Han. Powieść historyczna"  („Agaj - Han, utwór roznamiętnionéj wyobraźni, który tem większą stanowi sprzeczność z innemi jego utworami, że już wtedy po tylu bólach przecierpianych , zaprzątał myśl swoją pomysłami do wielkich utworów. Później téż niechętnie poeta wspominał o tej powieści i żałował jéj publikacyi” – za: „Kurs literatury polskiej dla użytku szkół” prof. Władysława Nehringa z Uniwersytetu Wrocławskiego) 
• we Wrocławiu Krasiński przebywał z różnych powodów w latach: 1836, 1845, 1851, 1852 i 1857
• poeta przebywał też w uzdrowisku Gräfenberg (obecnie Jesionik – w Czechach, w Sudetach, na ziemiach historycznie związanych z Dolnym Śląskiem). 

tablica upamiętniająca pobyt Krasińskiego w Szczawnie-Zdroju 

opis wizyty poety w zamku Książ, list napisany w czasie pobytu w Szczawnie-Zdroju, XIX wiek, wolne media 

Fryderyk Chopin
(22 lutego lub 1 marca 1810 roku w Żelazowej Woli - 17 października 1849 w Paryżu)
znany z wybitnych utworów na fortepian solo, pieśni i koncertów 

• Józef Elsner, nauczyciel Chopina, urodził się w Grodkowie na historycznych ziemiach Dolnego Śląska, od 1781 roku przez kilka lat związany był z Wrocławiem
• w 1826 roku Chopin przebywał i koncertował publicznie w Dusznikach-Zdroju
• w latach: 1826, 1829 1830 kompozytor przebywał przejazdem i w odwiedzinach we Wrocławiu, gdzie również koncertował i zwiedzał 
• od 1946 roku odbywa się Międzynarodowy Festiwal Chopinowski w Dusznikach-Zdroju
• Więcej: >>> Chopin i dolnośląskie ciekawostki (pobyt w Dusznikach i Wrocławiu + Elsner, pianista i aktor z Lubawki)

pomnik Chopina w Dusznikach-Zdroju 

obelisk upamiętniający wejście Chopina na Orlicę w Górach Orlickich koło Dusznik-Zdroju 

popiersie kompozytora w Dworku Chopina w Dusznikach-Zdroju

tablica pamiątkowa na katedrze we Wrocławiu 

Henryk Wieniawski
(ur. 10 lipca 1835 roku w Lublinie, zm. 31 marca 1880 w Moskwie)
znany z utworów orkiestrowych i skrzypcowych

• w 1855, 1857 roku przebywał i koncertował w Szczawnie-Zdroju
• we Wrocławiu koncertował m.in. 28 grudnia 1848 roku i 7 stycznia 1849
• pobyt kompozytora w Szczawnie upamiętniają m.in. teatr, park i festiwal jego imienia
• Więcej >>> Szczawno-Zdrój Henryka Wieniawskiego 

rzeźba Henryka Wieniawskiego w Szczawnie-Zdroju 

Teatr Zdrojowy im. Henryka Wieniawskiego w Szczawnie-Zdroju - wnętrza 

popiersie Wieniawskiego w Parku Zdrojowym im. Henryka Wieniawskiego w Szczawnie-Zdroju

Stanisław Moniuszko 
(5 maja 1819 w Ubielu - 4 czerwca 1872 w Warszawie)
znany m.in. z oper „Halka”, „Straszny dwór”

• w biografii kompozytora nie doszukano się śladów jego obecności we Wrocławiu czy innym mieście na Dolnym Śląsku
• Moniuszko podziwiał Elsnera, nauczyciela Chopina, który pochodził z Dolnego Śląska. Ofiarował mu swój pierwszy kwartet smyczkowy, odnotowując na karcie dedykację: „Komu najsłuszniej , jeżeli nie pierwszemu założycielowi muzyki naszej krajowej należy się hołd każdego jej zwolennika?”
• w Warszawie Moniuszko był słuchaczem koncertów orkiestry Benjamina Bilsego z Legnicy. Koncerty wywarły na nim wielkie wrażenie. Dzięki zespołowi Dolnoślązaka twórca polskiej opery narodowej usłyszał po raz pierwszy muzykę Wagnera 
• 8 września 1945 roku „Halka” Moniuszki została wystawiona na inaugurację polskiej Opery Wrocławskiej
• od 1962 roku odbywa się Festiwal Moniuszkowski w Kudowie-Zdroju
• Więcej: >>> Moniuszko – Dolny Śląsk i Dolnoślązacy (Elsner, Bilse, Kudowa-Zdrój, Wrocław)

popiersie Moniuszki w Kudowie-Zdroju 

Karol Tausig
(4 listopada 1841 roku w Warszawie - 17 lipca 1871 w Lipsku)
uczeń Liszta, współpracował z czołowymi muzykami jego czasów: Wagnerem czy Hansem von Bülowem. Dokonał opracowań fortepianowych na podstawie oper Moniuszki i Wagnera. Zmarł przedwcześnie na tyfus. Na jego grobie wykuto wiersz, którym młodego muzyka pożegnał Richard Wagner. 

• w 1858 roku koncertował w Lwówku Śląskim
• występował również we Wrocławiu m.in., w 1859 roku 
• razem z Marie „Mimi“ Gräfin von Schleinitz – związaną z Wrocławiem – organizował fundacje na rzecz organizacji festiwalu wagnerowskiego 

Polecam również inne posty oznaczone tagami:
#ciekawostka,    #historia,    #muzyka,     #literatura 

niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic 

***

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 

CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****