29 marca 2022

Czarna lutnia i róża z grobu Chrystusa – czyli modernistyczna pieśń Szymanowskiego do słów poety z Dolnego Śląska! Spotkanie sacrum i profanum.

Raz z Chrystusa grobu/ ktoś róży ściął pień, potem czarną lutnię/ uczynił zeń” - tymi słowami polskiego tłumaczenia zaczyna się pieśń, do której muzykę napisał największy po Chopinie polski kompozytor – Karol Szymanowski. Utwór pochodzi z 1907 roku i w oryginale jest niemiecki. Wiersz napisał poeta pochodzący z Dolnego Śląska! Był nim Otto Julius Bierbaum - wówczas bardzo popularny wśród autorów pieśni.


Szymanowski – pochowany na Skałce obok Wyspiańskiego, Malczewskiego, Asnyka, Długosza i Miłosza – skomponował jako zaledwie 25-letni, poszukujący własnego stylu muzyk, klimatyczną pieśń do słów poety z Zielonej Góry. 


Liryka ta zaskakuje modernistycznym, wręcz dekadenckim podejściem do kwestii mieszania sacrum i profanum, miłości czystej i zmysłowej. Wiersz składa się z dwóch strof, każda po 10 wersów. W „The Szymanowski Companion” poezja Bierbauma, którą wybrał Szymanowski, omówiona jest w rozdziale… „Erotyka”. To o tyle zaskakujące, że Jezus Chrystus jest w tym krótkim wierszu wspomniany kilka razy. Ale nie tylko chrześcijański zbawiciel jest bohaterem „Czarnej lutni”. Pojawia się tam również Eros – mityczny sprawca namiętności seksualnej, syn bogini miłości, Afrodyty! Nie bez powodu ta sama pieśń zwróciła uwagę autora książki „Szymanowski, Eroticism and the Voices of Mythology”. 

Raz z Chrystusa grobu 
ktoś róży ściął pień, 
potem czarną lutnię 
uczynił zeń. 
Z zielonych pnączy wina
Strój na niej napina. 
Ach dreszcz mię brał 
tak siał twój dźwięk 
Erosa czar, Jezusa lęk, 
z pnia róży czarna lutnio.
Gdym słuchał twych dźwięków
w majowych lśnień noc, 
Miłości w cierpieniu 
zbudziła mię moc. 
Do mego żywota
przybyła tęsknota. 
Ach dreszcz mię brał
tak siał twój dźwięk 
Jezusa czar, Erosa lęk, 
z pnia róży czarna lutnio.
 

5 Pieśni [do słów poetów niemieckich]: op. 13
Otto Julius Bierbaum: „Die schwarze Laute”, tłumaczenie: Stanisław Barącz, według wydania z 1911


Szymanowski: Die schwarze Laute”, w: 5 Pieśni [do słów poetów niemieckich]: op. 13, za: POLONA, domena publiczna 


Bierbaum: Die schwarze Laute” w tomie „Nemt, Frouwe, disen Kranz : ausgewählte Gedichte” z 1894 roku, za: archiwe.org 


Komentatorzy zwracają uwagę na dekadenckie łączenie ze sobą symboli chrześcijańskich i pogańskich związanych z różnymi aspektami miłości. To dwie gałęzie kultury europejskiej, jednocześnie dwa spojrzenia na charakter egzystencji ludzkiej i sztukę. To koncepcja przeniesiona z „Narodzin tragedii” Nietzschego. Z kolei z modnego wówczas Schopenhauera pieśń czerpie ideologicznie w kwestii definiowania miłości poprzez cierpienie i tęsknotę. 



Szymanowski/Bierbaum: 5 Pieśni [do słów poetów niemieckich]: op. 13, cz. 5: Die schwarze Laute”, śpiewa Piotr Beczała (YouTube)

Z kolei łączenie symbolu róży, która również może być interpretowana w sposób erotyczny, z symboliką religijną, jest w kulturze stare. Znane róże skojarzone z krzyżem to choćby luterański symbol reformacji religijnej: Lutherrose. Także mistyczny ruch różokrzyżowców odnosi się do symboliki kwiatu i krzyża (Rosenkreuzer). Róża jest symbolem miłości, ale też zmartwychwstania. 




róża i krzyż w symbolice religijnej i mistycznej, wolne media, wikimedia.org 

Na poziomie muzycznym pieśń młodego kompozytora, który później, w dojrzałej twórczości sięgał po polski folklor i własny styl, jest utrzymana w klimacie niemieckiej szkoły kompozytorskiej z przełomu XIX i XX wieku. Komentatorzy zauważają w tym cyklu pieśni wpływ Wagnera, Straussa i Schönberga (dodam na marginesie, że każdy z nich gościł na Dolnym Śląsku). 

Pieśń została wykonana premierowo w Wiedniu 27 lutego 1912 roku. 

Kilka słów o autorach pieśni. 

Karol Szymanowski urodził się 3 października 1882 roku w Tymoszówce, a zmarł 29 marca 1937 roku w Lozannie (warto nadmienić, że Krzysztof Penderecki, kolejny bardzo znany polski kompozytor zmarł 29 marca 2020). Szymanowski zasłynął jako polski kompozytor, pianista. Był też pisarzem. Jest uważany za jednego z najważniejszych i najbardziej znanych polskich kompozytorów obok Fryderyka Chopina. W latach 1903–1905 przebywał w Berlinie, gdzie poznał się z Richardem Straussem. Niemiecki kompozytor stał się jego mistrzem w tamtym czasie. Właśnie wówczas Szymanowski sięgnął po wiersz Bierbauma. Liryka zielonogórskiego poety znana była zresztą jego mistrzowi, Straussowi, który już wcześniej skomponował pieśni do słów dolnośląskiego pisarza. W ostatnich latach można zaobserwować na świecie renesans twórczości Szymanowskiego, o czym świadczą wykonania jego kompozycji i wydawnictwa muzyczne oraz muzykologiczne z Europy i USA. 


Szymanowski, wolne media, wikimedia.org 


Otto Julius Bierbaum urodził się 28 czerwca 1865 roku w Zielonej Górze, wówczas Grünberg in Schlesien. Miasto znajduje się na historycznych ziemiach śląskich, w czasach pisarza leżało na terenie prowincji śląskiej w Niemczech. Dziś Zielona Góra jest siedzibą organów administracyjnych województwa lubuskiego. Ojciec Bierbauma - Otto - pochodził z  Kożuchowa (niem. Freystadt in Schlesien). Bierbaum zmarł 1 lutego 1910 roku niedaleko Drezna. Pisarz dorastał w Dreźnie i Lipsku. Był dziennikarzem, redaktorem, pisarzem i librecistą. Po jego wiersze sięgało wielu słynnych kompozytorów, jak Strauss, Alma Mahler, Schönberg


Bierbaum, wolne media, wikimedia.org

Jego wiersz „Die schwarze Laute” ukazał się w tomie „Nemt, Frouwe, disen Kranz : ausgewählte Gedichte” z 1894 roku, a następnie w „Der neubestellte Irrgarten der Liebe, um etliche Gaenge und Lauben vermehrt: vaerliebte, launenhafte, moralische, und andere Lieder”. 

Oprócz Szymanowskiego do tego wiersza muzykę napisało tez kilku innych aktorów, np. Erich Jaques Wolff, Oskar Fried, Hans Hermann, Rudolf Wagner-Régeny,  Johanna Bordewijk-Roepman czy Franz Ippisch. 


Polecam posty związane z twórczością Bierbauma:

>> Liryka zielonogórskiego poety z muzyką monachijskiego symfonika! czyli spotkanie Bierbauma z Straussem (muzyczne i poetyckie ciekawostki o śląskim kontekście)

>> Pieśni kompozytorek do słów poetów związanych z Dolnym Śląskiem (Alma Mahler, Fanny Mendelssohn, Sofija Gubajdulina i Anna Teichmüller oraz wiersze Eichendorffa, Hauptmanna, Bierbauma i Morgensterna)

>> Śląsk i... Pinokio! (literackie CIEKAWOSTKI)

polecam posty na blogu oznaczone tagami: 

#muzyka,   #poezja,   #pieśń 

#ciekawostka 

polecam także artykuły związane z różą:

>> Kwiat bogów, metafora piękna, metafizyczny symbol: róża – z ogrodów, poezji i sztuki (GALERIA + ciekawostki, dolnośląskie konteksty)

o słynnym śląskim lutniście, którego podziwiał Bach:

>> Ślązak związany z Wrocławiem: Weiss: kolega i konkurent Bacha – muzyk określany jako „największy”, „najsłynniejszy”!



lutnia w dawnej sztuce, wolne media, wikimedia.org 


niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic 
 
****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 
CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz