15 kwietnia 2022

Wielkanocne konteksty z lasu i łąki! (rośliny i grzyby ludowo związane z Jezusem, Marią Magdaleną, Weroniką i Judaszem!)

Wielkanoc kojarzy nam się głównie z rzeżuchą, bukszpanem, baziami, wierzbą, barwinkiem czy narcyzami. Są też jednak inne ciekawe rośliny oraz grzyb kulturowo związane z postem oraz męką i zmartwychwstaniem Chrystusa. Związki z Wielkanocą ukryte są w dawnych ludowych, ale i oficjalnych naukowych nazwach tych organizmów i niezwykłych skojarzeniach!


Specjalny świąteczny przegląd obejmujący kilka przykładów zaskakujących kontekstów przyrodniczych dotyczących kultury i religii! 


Co wspólnego z Wielkanocą ma głóg, szczawik, grzyb rosnący na bzie czarnym, niecierpek i przetacznik? Można je spotkać na łąkach i w lasach Dolnego Śląska, ale też w starych zielnikach, które zdradzają sekrety tych żywych organizmów. 

Głóg – chrystusowy cierń 
Ten ciernisty krzew Dolnoślązakom kojarzyć się może z nazwą ważnego miasta – Głogowa. Od stuleci w Europie krążyły legendy, że to właśnie gałęzie tej rośliny zostały użyte do wykonania korony cierniowej Jezusa. Takie przekonanie sprawiło, że krzew miewał ludowe nazwy powiązane z męką Chrystusa. Śląski botanik Heinrich Gottfried Graf von Mattuschka (22 lutego 1734 w Jaworze - 9 listopada 1779 w Byczynie )w swoim dziele „Flora Silesiaca” wśród zwyczajowych nazw głogu podał m.in. Christdorn – czyli chrystusowy cierń. 


kwitnący głóg, Kamienna Góra, Dolny Śląsk 


Chrystus koronowany cierniem, kościół dominikanów we Wrocławiu 


Głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna - początkowo nazywany był Crataegus oxyacantha) - Mattuschka: „Flora Silesiaca”, Wrocław 1777



Przetacznik – chusta świętej Weroniki 
Veronica, nazwisko wzięte od świętej Weroniki, jeden bowiem z przetaczników, tak nazwany p . gładki ( V. polita ) ma koronę prawie 4-graniastą, do chusty podobną, a w środku tejże plamkę jakoby twarz Zbawiciela przypominającą” - czytamy w polskim podręczniku „Botanika” z połowy XIX wieku. Chodzi o rozpowszechniony u nas rodzaj przetacznik (Veronica L.). Śląski przyrodnik Heinrich Gottfried Graf von Mattuschka również wspomina o przetaczniku w jego dziele „Flora Silesiaca”. Wymienia również bardzo ciekawą nazwę potoczną tej rośliny, związaną z jej kulinarnym zastosowaniem. To „Europäischer Thee” - europejska herbata! Więcej TUTAJ


przetacznik, Rudawy Janowickie


chusta św. Weroniki - Muzeum Narodowe we Wrocławiu 



Mattuschka: „Flora Silesiaca”, Wrocław 1777



Niecierpek – spotkanie zmartwychwstałego Chrystusa z Marią Magdaleną
Niecierpek pospolity po łacinie nazywa się Impatiens noli-tangere. Pierwszy człon określenia nadanego przez Linneusza oznacza „niecierpliwy” (za: „Botanika” 1874) i został zapożyczony od Remberta Dodoensa, XVI-wiecznego flamandzkiego botanika - Impatiens herba. Drugi to parafraza biblijnego wyrażenia i znaczy tyle, co „nie dotykaj” - i został zapożyczony od Conrada Gessnera, XVI-wiecznego szwajcarskiego przyrodnika - prosto z zwrotu Noli me tangere.
Zwrot „noli me tangere” pochodzi z łacińskiego tłumaczenia Ewangelii św. Jana (20,17). Znaczy dosłownie tyle, co „nie dotykaj mnie”. Słowa te wypowiedział Chrystus do Marii Magdaleny, kiedy ta spotkała go jako pierwsza po zmartwychwstaniu. W biblijnym zdaniu brzmi tak:

Dicit ei Jesus: Noli me tangere, nundum enim ascendi ad Patrem meum
w starym polskim przekładzie to:
Rzekł jéj Jezus: Nie tykaj się mnie, bom jeszcze nie wstąpił do Ojca mojego

Więcej TUTAJ


niecierpek, Książański Park Krajobrazowy


Jezus i Maria Magdalena, Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze 


Mattuschka: „Flora Silesiaca”, Wrocław 1777



Uszak bzowy - marny koniec Judasza 
Niektóre legendy sugerują, że krzewie bzu powiesił się Judasz. Na bzie czarnym pasożytuje jadany grzyb nazywany uszakiem bzowym, o łacińskiej naukowej nazwie Auricularia auricula-judae. Jego ludowa nazwa wywodzi się od Judasza! W niemieckich opisach określany jest jako Judasohr. Taka nazwa pojawia się m.in. w „Die Pilze Schlesiens” mykologa Josepha Schrötera (14 marca 1837 w Paczkowie - 12 grudnia 1894 we Wrocławiu). 


uszak, wolne media, wikimedia.org


zdrada Judasza, kaplice różańcowe w Bardzie 


Joseph Schröter Die Pilze Schlesiens” 


Szczawik zajęczy – Alleluja! 
Szczawik zajęczy to niewielka, wdzięczna roślinka z lasów i polan. Od wieków bywa nazywana „Alleluja”, ponieważ kwitnie między Wielkanocą a Pięćdziesiątnicą, kiedy śpiewane są psalmy, które kończą się zwrotem Alleluja. Zwrot wyraża radość i świetnie wiąże się z powrotem wiosny. Warto dodać, że słynny chór „Alleluja” z oratorium „Mesjasz” to dzieło wnuka Dolnoślązaka – dziadek Haendla był z pochodzenia wrocławianinem! 



Joseph Schnabel (24 maja 1767 w Nowogrodźcu - 16 czerwca 1831 we Wrocławiu): "Halleluja von Klopstock : mit Begleitung con Blasinstrumenten" - domena publiczna, za: https://crispa.uw.edu.pl/


Mattuschka: „Flora Silesiaca”, Wrocław 1777


Polecam również:
Posty z cyklu
>>> „Z lasów, pól i ogrodów”


A także posty wielkanocne:
>> „Post i Wielkanoc – kalendarium kontekstów – ciekawostki i zabytki z Dolnego Śląska i Sudetów (+ GALERIA)”

oraz wiosenne:
>> Wiosna na Dolnym Śląsku – od zwiastunów po pełen rozkwit (GALERIA i ciekawostki + 5 muzycznych ciekawostek od kompozytorów związanych z regionem)


******

niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic 

****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 

CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz