OPERY ZWIĄZANE Z KARKONOSZAMI! Jak Góry Olbrzymie i ich folklor inspirowały twórców teatru muzycznego (Liczyrzepa, zamek Chojnik, karkonoskie schroniska i miejscowości w operach od XVIII do XX wieku)

Znalazłem ponad 20 dzieł teatru muzycznego, których akcja dzieje się w okolicach Śnieżki, Łaby, Chojnika czy Jeleniej Góry! Są to opery, które powstały w ciągu około stu lat, od końca XVIII wieku do początku XX wieku wieku. Muzykę do tych kompozycji scenicznych napisali m.in. twórcy niemieccy i czescy. Prapremiery karkonoskich oper odbywały się m.in. we Wrocławiu, Berlinie, Pradze, Dreźnie, Królewcu – czyli na najlepszych scenach muzycznych Europy w tamtych czasach! 

Mój autorski wybór dzieł, które mają w sobie Ducha Gór i echa sudeckiego klimatu romantycznego!

 
O tym, że Dolny Śląsk i Sudety mają od wieków inspirujący wpływ pisałem już wielokrotnie na przykładzie malarstwa, poezji, dramatu, sztuk plastycznych, a także muzyki. Opery takich twórców jak Meyerbeer, Hindemith, Penderecki dzieją się na Dolnym Śląsku! Tym razem wybrałem mnóstwo często zupełnie zapomnianych perełek, które powstały dzięki inspirującej sile Karkonoszy i ich folkloru.  

Chojnik i Kunegunda  
Chojnik to średniowieczne ruiny zamku, leżącego na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego. Z wieży zamku położonego na skalistym szczycie góry rozpościerają się fantastyczne widoki na Śnieżkę czy Śnieżne Kotły oraz Kotlinę Jeleniogórską, a także Góry Izerskie. To prawdziwa zabytkowa perła Karkonoszy. Zamek jest też słynny dzięki legendom, w tym o Kunegundzie. Także opera czerpała z bogactwa kulturowego tego miejsca! Ciekawostki o Chojniku TUTAJ. 

szklanica z zamkiem Chojnik, wystawa w Muzeum Karkonoskim w Jeleniej Górze

tkanina dekoracyjna z Chojnikiem, wystawa w muzeum pałacowym w Łomnicy 

zamek Chojnik 

• autor: Henry Charles Litolff (urodzony 6 lutego 1818 roku w Londynie - zmarł 6 sierpnia 1891 w Bois-Colombes)

opera „Die Braut von Kynast” (La Fiancée de Kynast)

recenzja premiery opery z "Wiener Allgemeine Musik-Zeitung", za Google Books

premiera: 19 września 1847 roku w Brunszwiku 
libretto według sztuki Augusta Klingemanna („Melpomene”: „Die Braut von Kynast”, 1830)
Akcja związana z zamkiem Chojnik w Karkonoszach 

Wciąż wykonywana jest m.in. uwertura z tej opery, której nagrania znaleźć można w internecie. 

muzyka z opery „Die Braut von Kynast” (YouTube)

***

• autor: Cyrill Kistler (urodzony 12 marca 1848 w Großaitingen w Szwabii – zmarł  1 stycznia 1907 w Bad Kissingen w Dolnej Frankonii ) 

opera „Kunihild und der Brautritt auf Kynast”
libretto: Ferdinand Sporck (1848–1928)
premiera: 20 marca 1884 roku w Sondershausen
Akcja związana z zamkiem Chojnik w Karkonoszach 

karta libretta opery, za: Library of Congress/www.loc.gov

karta partytury opery, za: https://imslp.org/

Opera jest dziś zapomniana, można jednak znaleźć wykonania części instrumentalnych z tego dzieła. 

fragment opery (YouTube)

***

• autor: Alfred Oelschlegel (urodził się 25 lutego 1847 w Úštěk – zmarł 19 czerwca 1915 roku w Lipsku)

opera: „Kynast”
libretto: Carl Schrader
premiera: 11 lutego 1898 roku w Altenburgu

***

• autor: Hermann Zopff ( urodził się 1 czerwca 1826 w Głogowie –  zmarł 12 lipca 1883 w Lipsku)

opera: „Karaman. Mauerritt auf dem Kynast”
Występują m.in.: cesarz Barbarossa, Bolko Świdnicki, Kunegunda, miejsce akcji – od... Sahary przez Śląsk i zamek Chojnik w Karkonoszach 

karta libretta opery, za: Library of Congress/www.loc.gov

***

• autor: Carl Joseph Schmidt (1801 - 1862) - libretto

opera: „Die Gnomenbraut”
miejsce akcji:Karkonosze koło zamku Chojnik, średniowiecze, bohaterem jest m.in. książę Bolko 

karta libretta opery, za: Google Books

***

W kręgu Liczyrzepy (Karkonosza) 

Karkonosz zwany Liczyrzepą to jedna z najważniejszych postaci z panteonu sudeckich legend. Duch Gór jest związany z licznymi podaniami, baśniami i anegdotami. Ma swoje miejsce w tradycji, historii regionu, a także w przestrzeni. Od Gór Stołowych po Karkonosze znaleźć możemy rozmaite miejsca związane z tym mitycznym władcą gór. Od wieków Karkonosz inspirował twórców: od pisarzy po artystów plastyków. Więcej ciekawostek TUTAJ. A w niniejszym wpisie mnóstwo oper związanych z karkonoską wersją Ducha Gór, czyli Rübezahla. 

Karkonosz, obraz na wystawie w Muzeum Śląskim w Goerlitz 

Karkonosz na mapie Śląska XVI-wiecznego kartografa Helwiga, wystawa w Ossolineum we Wrocławiu 

witraż z Karkonoszem, wystawa w Muzeum Hauptmannów w Szklarskiej Porębie 

• autor: Carl Wilhelm August Blum (urodzony w 1786 w Berlinie - zmarł 2 lipca 1844 w Berlinie)

opera: „Baldrian und Rosa”
libretto: Ernst Benjamin Salomo Raupach
premiera: 12 listopada 1832 roku
występują m.in. Liczyrzepa, mieszkańcy Jeleniej Góry i Sobieszowa (Herrnsdorf)

karta libretta opery, za: Library of Congress/www.loc.gov

karta libretta opery 

***

• autor: Georg Joseph Vogler, zwany Abbé Vogler (urodzony 15 czerwca 1749 w Pleichach – zmarł 6 maja 1814 w Darmstadcie) 

opera: „Der Koppengeist auf Reisen, oder Rübezahl”
libretto: Samuel Gottlieb Bürde "Rübezahl auf Reisen" (według dzieła Augusta von Kotzebue)
premiera: 1802 rok we Wrocławiu 
Akcja związana z Karkonoszami, bohaterem jest Rübezahl, czyli Duch Gór, najpopularniejsza postać folkloru karkonoskiego 
(ciekawostka: 1 grudnia 1802 roku sztukę we Wrocławiu obejrzał młody poeta, później geniusz romantyzmu – Josef von Eichendorff).

karta libretta opery, za: Library of Congress/www.loc.gov

***

• autor: August Conradi (1821-1873)

opera: „Rübezahl”
libretto: G.A. Janssen
miejsce akcji: "Lüders baude" w Karkonoszach 

karta libretta opery, za: Library of Congress/www.loc.gov

***

• autor: Josef Richard Rozkošný (urodzony 21 września 1833 roku w Pradze - zmarł 3 czerwca 1913 roku w Pradze)

opera: „Krakonoš” 
libretto: Jaromír Borecký 
Premiera: 18 października 1889 roku w Teatrze Narodowym w Pradze 
akcja związana z Karkonoszami - na przykład scenerią 3. aktu jest Krakonošova zahrada (Ogród Liczyrzepy)

***

• autor: Vincenc Tuček (urodzony 2 lutego 1755 w Pradze – zmarł 2 listopada 1820) – w 1797 był koncertmistrzem w zespole na zamku w Náchodzie, a w 1799 został kierownikiem muzycznym wrocławskiego teatru. 

Opera: „Rübezahl”
Libretto: Samuel Gottlieb Bürde
Premiera: 1801 rok we Wrocławiu
Bohaterem jest m.in. Liczyrzepa i rycerz z Chojnika 

karta libretta opery, za: Library of Congress/www.loc.gov

fragment zabytkowej partytury opery „Rübezahl”, za: www.bibliotekacyfrowa.pl

***

• autor: Alfred Stelzner (urodzony 29 listopada 1852 – zmarł 9 lipca 1906)

opera: „Rübezahl”
premiera: w 1902 roku w Dreźnie 
Akcja częściowo w Karkonoszach 

karta libretta opery, za: Library of Congress/www.loc.gov

***

• autor: Rudolph Gervais 

opera: „Rübezahl”
Miejsce akcji: Karkonosze 
premiera: połowa XIX wieku

karta libretta opery, za: Library of Congress/www.loc.gov

***

• autor: Joseph Schuster (urodzony 11 sierpnia 1748 w Dreźnie – zmarł 24 lipca 1812 roku w Dreźnie )

opera: „Rübenzahl, oder Die wahre Liebe” (Rübenzahl ossia il vero amore)
libretto:  Caterino Mazzolà
premiera: 10 października 1794 roku 
Akcja w Karkonoszach (zamek Liczyrzepy)

karta libretta opery, za: Library of Congress/www.loc.gov

karta zabytkowej partytury opery, za: https://imslp.org/

***

• autor: Václav Vilém Würfel, Wenzel Wilhelm Würfel (urodzony 6 maja 1790 w Plaňanach – zmarł 23 marca 1832 w Wiedniu)

opera: „Rübenzahl”
libretto: Wilhelm Freiherr Marsano
premiera w 1825

karta libretta opery, za: Library of Congress/www.loc.gov

***

• autor: Louis Spohr (urodzony 5 kwietnia 1784 w Brunszwiku - zmarł 22 października 1859 w Kassel)

opera: „Der Berggeist”
libretto: Georg Christian Wilhelm Asmodeus Döring
premiera: 24 marca 1825 roku w Kassel 
Kompozytor odwiedził Cieplice w czasie wizyty na Dolnym Śląsku w 1815 roku 
akcja opery związana z Karkonoszami i Duchem Gór 
wciąż wykonywana jest m.in. uwertura do opery 

karta libretta opery, za: Library of Congress/www.loc.gov

karta zabytkowej partytury opery, za: https://imslp.org/

fragment opery (YouTube)

***

• autor: Franz Danzi (urodzony 15 czerwca 1763 - zmarł 13 kwietnia 1826)

opera „Der Berggeist” („Berggeist oder Schicksal und Treue”)
libretto: Carl von Lohbauer
premiera: 19 kwietnia 1813 roku w Karlsruhe
akcja dzieje się w Karkonoszach, bohaterem jest Rübezahl

karta libretta opery, za Google Books 

***

• autor: Antonio Casimir Cartellieri (urodzony 27 września 1772 w Gdańsku - zmarł 2 września 1807)

opera: „Rübezahl”
libretto: Ernst Jester
Akcja dzieje się w Karkonoszach (Riesengebürge)

***

• autor: Christian Gottlieb Müller (urodzony 6 lutego 1800 roku w Niederoderwitz – zmarł 29 czerwca 1863 w Altenburgu) - znany jest jako jeden z nauczycieli Ryszarda Wagnera.

Opera: „Rübezahl”
premiera: 24 marca 1840 roku w Altenburgu 
akcja związana z Karkonoszami i Liczyrzepą 

**

• autor: Julius Edele (1811-1863)

opera:  „Rübezal”
libretto: Carl Philipp von Lohbauer,
premiera w 1837 roku 
akcja związana z Karkonoszami i Liczyrzepą 

***

• autor: Carl Maria von Weber (urodzony 18 listopada 1786 - zmarł 5 czerwca 1826), dyrektor opery we Wrocławiu, jeden z najznakomitszych kompozytorów operowych I połowy XIX wieku, pionier niemieckiej opery romantycznej. Więcej śląskich ciekawostek o kompozytorze TUTAJ 

opera „Rübezahl” - nieukończona opera
libretto: Johann Gottlieb Rhode – pisarz związany z  Wrocławiem 
opera pisana w latach 1804/1805
akcja związana z Karkonoszami i Liczyrzepą. 
zachowana uwertura, grana jako „Der Beherrscher der Geister” (lub „Rübezahl”) op. 27

karta partytury opery, za: https://imslp.org/

uwertura  „Der Beherrscher der Geister” - zachowany fragment opery (YouTube) 

***

• autor: Gustav Mahler (urodzony 7 lipca 1860 roku - zmarł 18 maja 1911) – jeden z najważniejszych dyrygentów operowych przełomu XIX i XX wieku, wybitny symfonik, gościł we Wrocławiu, korespondował z Hauptmannem (więcej ciekawostek TUTAJ) 

opera: „Rübezahl” - porzucona w trakcie komponowania  
Libretto kompozytora zachowane w rękopisie z lat 1879-1883
akcja związana z Karkonoszami i Liczyrzepą. 
Nie są znane żadne fragmenty muzyczne 

karta rękopisu libretta Mahlera, Beinecke Rare Book and Manuscript Library, za: https://collections.library.yale.edu/

***

Laboranci, wioski, schroniska... 

Inspiracje płynęły też z innych miejsc i historii związanych z Karkonoszami. Nic dziwnego. To piękne, romantyczne i malarskie góry, które od wieków tętniły życiem oraz bogactwem nie tylko naturalnym, ale i kulturowym. 

piękno Karkonoszy polskich (śląskich) i czeskich: Pančavský vodopád, Malá Úpa, Śnieżka o zachodzie słońca widziana z Kamiennej Góry, Karkonosze - Złoty Widok w Michałowicach, Śnieżne Kotły 

• autor: August Conradi 1821-1873

opera:„Fall im Riesengebirge”
libretto: Gustav von Moser
premiera: 21 sierpnia 1860 
Akcja dzieje się w Karkonoszach 

karta libretta opery, za: Library of Congress/www.loc.gov

***

• autor: Karl Anton Florian Eckert (urodzony 7 grudnia 1820 – zmarł 14 października 1879)

opera: „Der Laborant im Riesengebirge”
libretto: Friedrich Förster 
premiera: 16 listopada 1838 roku w Berlinie 
Bohaterem jest Eichorius Wurzel, laborant karkonoski, akcja dzieje się w Karkonoszach nazywanych śląskimi górami.

karta libretta, za: Google Books

zabytkowa szafa laborantów w Muzeum Karkonoskim w Jeleniej Górze 

tablica na domku laboranta w Karkonoskim Parku Narodowym 

***

• autor: Franz Gläser (urodzony 19 kwietnia 1798 roku w Obergeorgenthal w Czechach - zmarł 29 sierpnia 1861 w Kopenhadze)

opera: „Des Adlers Horst” (Die Ereignisse im Riesengebirge)
libretto: Karl von Holtei (znany pisarz z Wrocławia – więcej o nim TUTAJ) według Johanny Schopenhauer (która odwiedziła Sudety, w tym Jelenią Górę, w 1803 roku – więcej TUTAJ) 
premiera: 29 grudnia 1832 roku w Königsstädtischen Theater w Berlinie
Akcja dzieje się w Karkonoszach pod koniec XVIII wieku. Opera związana jest z nieistniejącym już schroniskiem Rennerova bouda (także Rennerovka, niem. Rennerbaude), które leżało w Karkonoszach, na północnych zboczach Luční hory.

karta libretta, za: Google Books

***

• Autor: Bedřich Smetana (urodzony 2 marca 1824 w Litomyšlu - zmarł 12 maja 1884 w Pradze)

opera: „Hubička”
libretto: Eliška Krásnohorská na podstawie opowiadania Karoliny Světlá 
premiera: 7 listopada 1876 roku w Pradze

karta libretta, za: Google Books

karta partytury, za: https://imslp.org/

Akcja dzieje się w karkonoskiej wsi. Więcej o tym dziele TUTAJ. 
Opera jest do dziś wykonywana zarówno w Czechach, jak i poza tym krajem, m.in. w Niemczech. Popularnym fragmentem jest kołysanka wykonywana również na koncertach. 

fragment opery (YouTube)

***

• Autor: Heinrich  Zöllner (urodzony 4 lipca 1854 w Lipsku – zmarł 4 maja 1941 we Fryburgu Bryzgowijskim)

opera: „Die versunkene Glocke” (Zatopiony dzwon)
libretto kompozytora według symbolistycznej sztuki Gerharda Hauptmanna z 1896 roku (sudecki laureat literackiego Nobla z 1912 roku, przez prawie pół wieku mieszkaniec Jagniątkowa, obecnie dzielnica Jeleniej Góry)
premiera: 8 lipca 1899 roku w Berlinie
Przewodnik melomana „Führer durch die Opern” podaje, że miejscem akcji są Karkonosze 
W oryginalnym dramacie Hauptmanna mowa po prostu o górach. Na Karkonosze w w oryginale wskazuje m.in. zdanie „so will ich Rübezagels Bart rasieren” - dotyczące Liczyrzepy. 

fragment partytury z kartą tytułową, za: https://imslp.org/

fragment opery (YouTube)

Operę opartą na tym samym dziele („La campana sommersa”) napisał włoski impresjonista Ottorino Respighi. Premiera odbyła się w 1927 roku. 

***

+ pośrednie tropy 

• autor: Richard Wagner (urodzony 22 maja 1813 w Lipsku – zmarł 13 lutego 1883 w Wenecji) – odwiedził Wrocław (w 1848 i 1863) oraz Lwówek Śląski (w 1863)

opera: cykl czterech oper „Pierścień Nibelunga” - akcja związana jest z Renem i mitami, jednak istnieją ciekawe poszlaki wiążące dzieło z Karkonoszami:
Interesująca analizę przedstawił w 200. rocznicę urodzin Wagner a w 2013 roku profesor Johannes Burkhardt w książce „Der Rhein ist die Elbe. Richard Wagners wahre Welten” czyli „Ren to Łaba. Prawdziwe światy Richarda Wagnera”. Autor zwraca m.in. uwagę na pokrewieństwo mitów z cyklu oper z karkonoskim folklorem i nazwami. Co więcej już na początku XX wieku w Szklarskiej Porębie mieszkał wagnerowski malarz, Hermann Hendrich, który stworzył zarówno cykle dzieł związanych z legendami o Liczyrzepie, jak i Nibelungach (publikacja „Die Sagenhalle des Riesengebirges Schreiberhau: Der Mythus v. Wotan-Rübezahl in Werken der bildenden Kunst” - zestawiająca karkonoskiego Liczyrzepę z wagnerowskim Wotanem). 

"Hermann Hendrich - malarz legend" - wystawa w Muzeum Dom Carla i Gerharta Hauptmannów w Szklarskiej Porębie - oddział Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze - prace nawiązujące do dzieł Wagnera i legend karkonoskich 

*****

polecam również posty oznaczone tagami:

#Karkonosze,     #opera

#ciekawostka 

post opublikowany w Światowy Dzień Opery 

***

niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic 

 

****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 

CC BY-NC-ND

(W sprawie ewentualnego użycia komercyjnego, proszę o kontakt)

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****