6 maja 2024

Do DIABŁA! – diabelskie, czarcie i szatańskie konteksty artystyczne, kulturowe i inne ciekawostki dolnośląskie (GALERIA + dzieła sztuki, literatura, mistyka, teatr, muzyka, przysłowia, atrakcje turystyczne: zabytki, natura)

Diabeł to popularny motyw w kulturze. Symbol zła doczekał się wielu wizerunków i interpretacji. Bogata ikonografia, a także szereg kontekstów świadczą o atrakcyjności tej spersonifikowanej idei. Diabeł służył do straszenia Piekłem i potępieniem, do umacniania wiary; jako symbol zniszczenia, chaosu, wroga, ale i przebiegłości, był także wykorzystywany jako trop ironiczny czy wręcz komiczny. Zebrałem mnóstwo różnorodnych diabelskich kontekstów związanych z Dolnym Śląskiem i Sudetami. To zarówno dzieła sztuki, jak i nawiązania literackie, a także nazwy miejscowe. 


Mnóstwo zaskakujących diabłów: od średniowiecznych polichromii, przez diabły z pieśni i legend, po rozmaite czarcie skały. 


„Nie taki diabeł straszny, jak go malują”
. Czy to prawda? Przekonajcie się w tym wyjątkowym, bogatym ciekawostkowym wpisie. Zawarłem w nim wybrane, subiektywnie wyselekcjonowane konteksty. Diabły w sztuce, m.in. z kościołów i obiektów sakralnych w Lubiechowej, Niedźwiedzicy, Małujowicach, Wambierzycach, a także zabytki sakralne w Muzeum Narodowym we Wrocławiu i inne. Diabły w twórczości literatów związanych z Dolnym Śląskiem (powieść ETA Hoffmanna, satyryczne wiersze polityczne prof. Hoffmanna von Fallersleben z Uniwersytetu Wrocławskiego). Wiersze z muzyką reprezentuje twórczość: Georga Christiana Lehmsa z Legnicy (kantata Bacha), pieśni do słów Oettingera czy Morgensterna. Świat przysłów i myśli to cytaty z Angelusa Silesiusa z Wrocławia (w tłumaczeniu Adama Mickiewicza), a także przysłowia z kultowego zbioru jeleniogórskiego nauczyciela Wandera. Świat legend to zbiór „Schlesische Sagen” pod reakcją dra Richarda Kühnaua z dziesiątkami podań o diabłach. Do tego wybitny aktor z Kłodzka, który specjalizował się w roli faustowskiego Mefistofelesa. A także turystyczne i  geograficzne ciekawostki (w tym Czarcia Maczuga czy Diabelska Kręgielnia!). 

ZAPRASZAM!!! 


DZIEŁA SZTUKI 

Wybór dzieł sztuki od średniowiecza do I połowy XX wieku. Dolny Śląsk (województwo) i historyczny Dolny Śląsk (region). Zdjęcia opisane (w linkach więcej na temat miejsc, w których znajdują się te diabelskie detale). 













detale dzieł sztuki (ołtarze, epitafia, malarstwo) >> Muzeum Narodowe we Wrocławiu 


detal z pomnika Michała Archanioła w Parku Zdrojowym w Cieplicach Śląskich-Zdroju. Autorem dzieła z 1903 roku był Anton Rüller (1864 - 1936)








Jaroslav Vonka, krata z 1942 r. z Piwnicy Świdnickiej wrocławskiego Ratusza, >> Muzeum Miejskie Wrocławia w Starym Ratuszu 





archanioł Michał depczący szatana, >> kolegiata w Kłodzku 



LITERATURA 

"Die Elixiere des Teufels" czyli "Diable eliksiry" to powieść  E.T. A. Hoffmanna. Dzieło genialnego romantyka z początku XIX wieku to powieść gotycka z gatunku mrocznego romantyzmu (czarny romantyzm), z elementami groteski. Autor był pod koniec XVIII wieku przez kilka lat mieszkańcem Głogowa. Tam zaręczył się z Wilhelmine Konstantine Dörffer (urodzona w 1775 roku w Głogowie, krewna matki pisarza). W 1802 roku Hoffmann zerwał zaręczyny i ożenił się z Polką - Michaliną Trzcińską. Razem z żoną spędził wakacje w Cieplicach w 1818 roku. Michalina zmarła później w Cieplicach, gdzie zachował się jej grób (więcej >> TUTAJ). 


August Heinrich Hoffmann von Fallersleben był przez 20 lat mieszkańcem Wrocławia (1823 - 1843), gdzie pracował i wykładał na Uniwersytecie Wrocławskim i był związany z biblioteką uniwersytecką. Był badaczem literatury i pisarzem. Szczególnie zasłynął jako poeta (napisał słowa hymnu Niemiec i szereg popularnych do dziś piosenek dziecięcych i świątecznych). Szerokim echem odbiły się jego satyryczne, bardzo dobitne liryczne utwory poetyckie i społeczne, często pisane w kontrze do polityki Prus. Wybrałem dwa z takich wierszy, które nawiązują do diabła: "Ein Teufel über den anderen" i "Der geplagte Teufel". Są to przykłady gorzkiej analizy relacji społecznych w ówczesnych Prusach. 



POEZJA W MUZYCE 

Wybrałem kilka przykładów liryki, do której skomponowano muzykę. To również utwory literackie pisarzy związanych z Dolnym Śląskiem. 

"Wer Sünde tut, der ist vom Teufel, Denn dieser hat sie aufgebracht" (Kto grzeszy, ten jest od diabła, albowiem on złego sprawca") to aria z kantaty BWV 54 "Widerstehe doch der Sünde" Jana Sebastiana Bacha. Genialny kompozytor sięgnął po tekst Georga Christiaan Lehmsa. który pochodził z Legnicy. Bach napisał kilka kantat do słów tego bibliotekarza i poety. Brawurowa aria charakteryzuje się bogatą koloraturą na słowie Teufel/Diabeł


Z kolei "Fünfmalhunderttausend Teufel" (500 000 diabłów) to dowcipny wiersz, który napisał Eduard Maria Oettinger. Literat urodził się w 1808 roku we Wrocławiu. Po ten utwór sięgnęło kilku kompozytorów, w tym Franz Wilhelm Abt oraz Gustav Heinrich Graben-Hoffmann (pochodzący z Wielkopolski). 







Na Dolnym Śląsku wychował się Christian Morgenstern (1871 - 1914), syn malarza Carla Ernsta Morgensterna związanego z Wrocławiem i Karpaczem. Wybitny poeta, był zwiastunem futuryzmu i poetyki nonsensu. Jego wiersz "Das Grammophon" opisuje dowcipną scenę sprezentowania gramofonu, który Bóg otrzymał od diabła. Do wiersza muzykę napisało kilku XX-wiecznych kompozytorów, w tym Alfred Uhl (1909 - 1992). 


LEGENDY 

Legend związanych z diabłami jest co niemiara! Świadczyć o tym może tom śląskich legend ("Schlesische Sagen: Elben-, Dämonen- und Teufel" 1911) pod redakcją dra Richarda Kühnaua (absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego, nauczyciel w Paczkowie). W jego dziele znajduje się kilkadziesiąt przykładów śląskich legend i podań dotyczących diabła (to przekazy z Dolnego Śląska, Górnego Śląska, a także Łużyc i Sudetów). Poniżej fragmenty spisu treści. 







PRZYSŁOWIA I EPIGRAMATY 

O tym, jak popularnym symbolem i motywem jest diabeł świadczą nie tylko liczne legendy. Nauczyciel Karl Friedrich Wilhelm Wander (1803 – 1879) - pochodzący z Karpnik, związany z Jelenią Górą, był największym niemieckim kolekcjonerem przysłów. W tomie jego leksykonu "Deutsches Sprichwörter-Lexikon" (1876, tom ukończony w Kostrzycy koło Kowar) znaleźć można bez mała  1700 przysłów i złotych myśli z diabłem! Wander podał oczywiście niemieckie wersje, ale też ich odpowiedniki w innych językach, również polskie! 


przykłady polskich przysłów: 






Warto też sięgnąć po barokową mistykę i złote myśli Angelusa Silesiusa. Mistyk z Wrocławia żył w XVII wieku i był bardzo ważną postacią dla kultury Śląska. Jego "Cherubinischer Wandersmann" to cykl epigramatów z mistycznymi przemyśleniami w duchu barokowej religijności. Ten zbiór fascynował przez wieki wielu twórców. Jego siła oddziaływała również na Adama Mickiewicza, który przetłumaczył wiele maksym Anioła Ślązaka. Część z nich dotyczy szatana! Oto jeden z przykładów. Werska Silesiusa i tłumaczenie Mickiewicza zawarte w jego zbiorze "Zdania i uwagi"

Mensch, wickle dich in Gott, verbirg dich in sein Licht:
Ich schwöre dir beim Ja, der Teufel sieht dich nicht

Szatan w ciemnościach łowi; jest to nocne zwierzę;
Chowaj się przed nim w Światło: tam cię nie dostrzeże.


za: Pamiętnik Towarzystwa Literackiego Imienia Adama Mickiewicza, 1889


TEATR 


afisz sztuki "Teufel" (Diabeł) Juliusa Rosena (właściwie Nikolaus Duffek, 1833-1892). Spektakl wystawiono w 1873 roku w teatrze w Cieplicach (Warmbrunn). Rosen pracował w Wiedniu w teatrze prowadzonym przez Heinricha Laubego, wybitnego dramaturga ze Szprotawy 


Mefistofeles z "Fausta" Goethego to jeden z najbardziej znanych diabłów teatralnych. Bohater doczekał się wielu brawurowych kreacji scenicznych. W XIX wieku cenionym interpretatorem roli szatana był Karl Seydelmann (lub Carl Seydelmann). Wybitny aktor urodził się 24 kwietnia 1793 roku w Glatz (Kłodzku) i związany był na początku kariery ze sceną w teatrze dworskim w Gorzanowie. O roli Seydelmanna pisano w wielu książkach i artykułach, o czym świadczyć może rozdział dotyczący kreacji Mefista w "Seydelmann oder Ein paar dramaturgische Versuche"





GEOGRAFIA I TURYSTYKA 

Diabłów nie brakuje w turystyce na Dolnym Śląsku. Oto kilka przykładów. 





Czarcia Maczuga koło Krzeszowa 










ponadto: 

Diabelska Kręgielnia – system wąwozów  lessowych Wzgórz Strzelińskich zlokalizowany na wschodnich stokach Gromnika (Geopark Przedgórze Sudeckie). 


BOTANIKA 

Heinrich Gottfried von Mattuschka (1734 - 1779) – pochodzący z Jawora botanik i mykolog, absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego (Leopoldiny). Napisał cenną pracę "Flora silesiaca", będącą w XVIII wieku wzorcowym opracowaniem flory Śląska. Znajdują się tam także gatunki, których ludowe nazwy odnoszą się do diabła! Oto dwa przykłady:

Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna) 
w dziele "Flora silesiaca" jako Teufelsbeere (diabla jagoda)



Czarcikęs łąkowy (Succisa pratensis)
w dziele "Flora silesiaca" jako morsus diaboli i Teufelsabbiss (diabli kęs)




****

66. post z cyklu #WOW

WOW! to mój zestaw ciekawostek, w których pokrótce opisuję niezwykłe zabytki czy widoki, jakie udało mi się uchwycić podczas moich wypraw. To rzeczy małe i duże. Często o niecodziennym kontekście lub niezwykłej historii. Zapraszam >> TUTAJ



********
****
*** 

niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic (... a także innych miejsc, które odwiedziłem, oraz spraw, które mnie zainteresowały) 

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej w podpisach - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 

publikowane zdjęcia mojego autorstwa nie powstają w wyniku użycia narzędzi AI (sztucznej inteligencji), ujęć z dronów, obróbki graficznej polegającej na montażu, dodawaniu i wymazywaniu elementów. Fotografie mają charakter dokumentacji odwiedzonych miejsc i obiektów, w takiej formie, w jakiej je oglądałem. 

licencja praw autorskich materiałów własnych na blogu zezwalająca na użycie na określonych warunkach 

CC BY-NC-ND

autorem bloga jest Robert - muzealnik, dziennikarz, przewodnik, animator, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz