Patron prawie tak mityczny jak smok? (św. Jerzy i jego przedstawienia na Dolnym Śląsku - wybór + ciekawostki)

Choć św. Jerzy jest patronem wielu krajów (Krzyż św. Jerzego tworzy flagę brytyjską) czy miast (widnieje np. w herbie Dzierżoniowa czy też Moskwy), ale i harcerzy - istnieją liczne kontrowersje związane z jego postacią. Antyczny męczennik czasów prześladowań pierwszych chrześcijan wydaje się postacią niemal legendarną. Pół wieku temu, w 1969 roku, sam papież „zdegradował” go w kalendarzu obchodów do drugorzędnego, opcjonalnego wspomnienia. W kościele Jerzy był i mimo wszystko wciąż jest szczególnie czczony, szczególnie w okolicach rzekomej rocznicy śmierci – 23 kwietnia.

W poszukiwaniu śladów kultu świętego zajrzymy do Lądka, Dzierżoniowa, Wrocławia czy Krzeszowa. Poznamy też przysłowia. 


Wizerunki tego świętego są dość łatwe do rozpoznania. Możemy go zidentyfikować po rycerskim stroju, koniu i… smoku, z którym walczy (z bestią walczy też często archanioł Michał, jednak ten, jako anioł, ma skrzydła i zwykle nie jest konno). Takiego św. Jerzego widzimy choćby na herbie Dzierżoniowa i powiatu dzierżoniowskiego. Dolnośląskie miasto nie jest jedynym w regionie, któremu patronuje starożytny męczennik. Szczególnym kultem otacza się go też w uzdrowiskowym Lądku-Zdroju oraz w Ziębicach. W tych trzech wspomnianych samorządach znajdziemy świątynie poświęcone jednemu z 14 Wspomożycieli.

ołtarz Czternastu Świętych Wspomożycieli w bazylice w Krzeszowie, wśród świętych m.in. Jerzy

(obraz J. F. Hoffmanna z ok. 1760 roku w ołtarzu kaplicy 14 Wspomożycieli)

Istnieje wiele różnych legend na temat tego świętego. Przyjmuje się, że był rzymskim legionistą, który został torturowany i zabity za czasów prześladowań chrześcijan pod panowaniem Dioklecjana. Opowieści o pokonaniu smoka to już średniowieczna wariacja na temat św. Jerzego zapoczątkowana w epoce krucjat. Święty Jerzy stał się m.in. patronem rycerstwa. Był też wzywany przez chorych. Został zaliczony do tzw. 14 Świętych Wspomożycieli.

Kaplica św. Jerzego w Lądku-Zdroju

Bazylika św. Jerzego Męczennika w Ziębicach

Przez wieki jego kult był niezwykle silny, o czym świadczą liczne świątynie pod jego wezwaniem oraz heraldyka. Imię świętego przeniknęło też do nazw własnych (np. nazwa Gruzja - łacińska nazwa Georgia - ma pochodzić właśnie od antycznego męczennika, znanego w języku rzymian jako Georgius).

witraż z wizerunkiem św. Jerzego, Muzeum Archeologiczne we Wrocławiu 

i pasujący do tego przedstawienia: 

wiersz Jana Kasprowicza, który studiował we Wrocławiu w latach 1884-1888.

W naszym górskim domu
U jodłowej ściany
Wisi święty Jerzy,
Na szkle malowany.
Kto nie wierzy — niech nie wierzy:
Ale święty Jerzy,
Najpierwszy z rycerzy,
Na swoim rumaku
Pędzi do ataku.

Hucznie i buńczucznie
Podniósł swoją włócznię,
Ażeby zwysoka
Uderzyć na smoka,
Który pod nim leży:
Święty Jerzy,
Najpierwszy z rycerzy,
Na swoim rumaku

Pędzi do ataku.
[...]

(domena publiczna)
całość w zbiorze:
Mój świat - Pieśni na gęśliczkach i malowanki na szkle

W XX wieku jego kult osłabł wobec wątpliwości niektórych teologów w kwestii historyczności postaci Jerzego. W 1969 roku papież Paweł VI wydał aktualizację kalendarza rytuałów kościoła rzymskiego. Św. Jerzy został w nim zdegradowany do rangi  zaledwie opcjonalnego wspomnienia. Taki zabieg postrzegany był nawet jako nieoficjalna "dekanonizacja" znanego od wieków męczennika. Święty powrócił jednak niedługo potem jako ważny patron.

portal w murze miejskim w Dzierżoniowie z herbem miasta (św. Jerzy)

Muzeum w Dzierżoniowie 

Następujące po sobie wspomnienia św. Wojciecha, Jerzego i Marka mają wiosenny i rolniczy kontekst. Stąd nie brakuje ludowych przysłów związanych z pogromcą smoka.

kiedy Jerzy pogodą częstuje, wnet się pogoda zepsuje 

kiedy Jerzy skryje wronę w życie, będzie zboża obficie 

na święty Jerzy każdy chłop się jeży 

na święty Jerzy rosa, nie trzeba koniom owsa 

Chcesz mieć kęs płótna dobrego, siej len na św. Jerzego

św. Jerzy, figura z połowy XVIII wieku przed kościołem parafialnym w Dzierżoniowie 

Muzeum Architektury we Wrocławiu 

ratusz we Wrocławiu 

bazylika św. Elżbiety we Wrocławiu 

Muzeum Miejskie Wrocławia 

Muzeum Zabawek w Karpaczu 

Sobór Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy we Wrocławiu

Lądek-Zdrój

Posty o innych ciekawych świętych i ich obecności w sztuce Śląska: 

• Pustelnica z Egiptu (w sudeckiej kaplicy i w momentalnym dramacie oraz symfonii)
• Benedykta bożą mocą dzionek już się równa z nocą (wiosenne ciekawostki na równonoc)
• Od Grzegorza zima idzie do morza!
• Ze świętą Jadwigą (Dolny Śląsk i nie tylko)
• Święty Sebastian i wybrane dzieła sztuki z Dolnego Śląska (GALERIA)
• Święty od ognia (dolnośląskie przedstawienia Floriana)

polecam również:

• Smoki i inne gady (Wrocław, Bystrzyca Kłodzka, Cieplice, Nowa Ruda, Dzierżoniów, Szklarska Poręba, Karpacz i inne)

****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.

CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****