Pączkowy dwór z Kamiennej Góry - o zamku Kreppelhof (językowa i historyczna ciekawostka z Dolnego Śląska)

Czy nazwa dolnośląskiego zabytku wiąże się z kultowym przysmakiem? Tak twierdził XIX-wieczny geograf! Prekursor śląskiej onomastyki w swoim podręczniku zapisał ciekawą etymologię dawnej nazwy zamku i dzielnicy Kamiennej Góry. 

Badacz pochodzący z Kamiennej Góry, związany z Poznaniem i Wrocławiem, skojarzył nazwę pięknego dworu i okolic z pączkami! Szkoda, że w niezwykłym obiekcie nie ma dziś kawiarenki... 


Pączek to kultowy wypiek związany szczególnie z ostatkami. Masowe spożycie przysmaku przypada na Tłusty Czwartek. Zwyczaj ucztowania na tydzień przed Środą Popielcową znany jest w wielu krajach od wieków. Także pączki są deserem, który nie ma jednej ojczyzny. W Polsce znane są wszędzie, także na Śląsku. Używa się również starej, regionalnej nazwy kreple lub kraple. Pisze o niej m.in. Aleksander Brückner w swojej „Encyklopedii staropolskiej”, cytując samego Mikołaja Reja: „mniejszy stanowie pieką kreple, więtszy torty". W Niemczech pączki znane są pod nazwą Berliner Pfannkuchen, lub w skrócie Berliner, czyli... berlińczyk. Rozmaite regiony mają jednak swoje własne określenia tego rodzaju wypieku. Uwagę zwracają choćby: Krapfen, Kreppel. W dolnośląskich przedwojennych niemieckojęzycznych tekstach trafiamy na takie określenia pączków, jak: Kräpfel, Kreppel, Kräppel, Kràppel  (np. w „Schlesische Gedichte” liryka Karla von Holteia).

pączki na dawnych grafikach, wolne media, wikimedia.org

historyczne pączki wrocławskie, wiedeńskie i berlińskie - wydarzenie "Słodki król karnawału - o pączkach" w Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze w 2023 roku 

Kilka lat po śmierci tego wrocławskiego poety, Heinrich Adamy, nauczyciel i geograf urodzony w Kamiennej Górze, opublikował we Wrocławiu pionierskie dzieło: „Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit". Książka z 1888 roku jest zwiastunem badań językoznawczych określanych jako onomastyka – czyli dyscypliny, której przedmiotem dociekań są nazwy własne, w tym ich pochodzenie. Adamy przyjrzał się rozmaitym nazwom miejscowym z obszaru Śląska. Pogrupował je kategoriami z uwagi na źródła etymologi danej nazwy (np. od imion, roślin, gór, nazw zawodów). Na ciekawostkę natrafiamy w 20. grupie, która zawiera wyrażenia geograficzne pochodzące od roli danego miejsca i urzędu. W tej kategorii ulokowana jest nazwa „Kreppelhof” z Landeshut, czyli z Kamiennej Góry. To historyczne określenie zamku-pałacu obecnie - dość topornie jak na rezydencję - nazywanego Grodztwem. Adamy pisze, że człon Kreppel pochodzi od „Kräppel = Backwerk” (pączki – wypiek). Rozwija też myśl w przypisie, dodając: „Kreple, Krapfen, Krapfkuchen, auch Räderkuchen ist ein Backwerk, welches auf jenem Hofe an arme Leute verteilt wurde” (Pączki i kołacze to wypieki, które zostały na tym dworze (Hof) rozdane biednym ludziom”. Może nam się to skojarzyć z lekceważącym zawołaniem "Qu'ils mangent de la brioche" – niech jedzą ciastka, które przypisuje się Marii Antoninie. Pozostaje mieć nadzieję, że intencje legendarnych dawców pączków w Landeshut były inne. W każdym razie zdaniem XIX-wiecznego badacza pałac z Kamiennej Góry był Pączkowym Dworem!

Taka sama etymologia opisana została też w starszym opracowaniu. W "Geographische Beschreibung von Schlesien preußischen Antheils, der Grafschaft Glatz und der preußischen Markgrafschaft Ober-Lausitz: Abtheilung III. oder alphabetische, topographisch-statistische Übersicht aller größeren und kleineren Orte der Provinz Schlesien" z 1830 roku znaleźć można taką definicję:

"Kreppelhof od Krappel, czyli ciasta, które było rozdawane co tydzień biednym przez byłą właścicielkę, hrabinę Schaffgotsch "

Autorem tego słownika był Johann Georg Knie (13 stycznia 1794 w Erfurcie - 24 czerwca 1859 we Wrocławiu) - nauczyciel języka niemieckiego dla niewidomych i pisarz topograficzny.

zamek Kreppelhof w Kamiennej Górze w czasach świetności, grafika z zbioru Alexandra Dunckera, wolne media, wikimedia.org

Na marginesie warto dodać, że przewodniki turystyczne i rozmaite opracowania podają dziś zupełnie inną etymologię - mniej romantyczną i smakowitą. Pisze się raczej o nazwie zamku wziętej od... nazwiska rodu von Kreppel. Niewiele jednak wiadomo o jego reprezentantach.  Pałac w Kamiennej Górze zmieniał właścicieli. Należał m.in. do Schaffgotschów, Promnitzów, a w XIX oraz I połowie XX wieku do rodu Stolberg-Wernigerode. Innym źródłem miała być nazwa bawarskiej miejscowości Kreppling, przeniesiona na nowe ziemie przez niemieckich osadników w średniowieczu.

ciekawe stare śląskie przysłowie: odnotował je Karl Friedrich Wilhelm Wander (ur. w 1803 roku w Karpnikach koło Jeleniej Góry - zm. 1879 roku w Kostrzycy koło Jeleniej Góry) w leksykonie przysłów "Deutsches Sprichwörter-Lexikon" (tom 4. ukończony w grudniu 1876 roku w Kostrzycy koło Kowar):

"Er is so warm wie a Krappel"

To przysłowie z pączkiem w roli głównej, pochodzące z Wrocławia, XIX wiek, "Ciepły jak pączek". 

Co ciekawe w okresie karnawału w 1904 roku w zamku odbyło się wielkie wesele, na którym gościł sam cesarz Niemiec. Czy zajadano się też pączkami? To słodka tajemnica historii i gości tego wydarzenia. Niestety w latach 60. XX wieku obiekt spłonął. Władze nie podjęły się skutecznej odbudowy. Nikt zamku nie kupił. Do dziś Kreppelhof jest trwałą ruiną, smutną raną na ciele miasta o bogatej historii. Pączkarni tam nie znajdziemy. A szkoda.

stan zamku w latach 2019-19

****
polecam też:

ciekawostki związane z Kamienną Górą: TUTAJ 

o czekoladzie (również z kamiennogórskim kontekstem) TUTAJ 

skoro pączek (np. w czekoladzie) to i kawa: TUTAJ

świąteczne przysmaki: TUTAJ

o piernikach: TUTAJ 

**** 

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt. 

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.  

****