Post, Triduum Paschalne z niedzielą wielkanocną to niemal 50-dniowy okres w kalendarzu liturgicznym Chrześcijan. Z tym wyjątkowym czasem związane są rozmaite obyczaje, historie, ale i dzieła sztuki, literatury oraz muzyki. Także na Dolnym Śląsku i w Sudetach znaleźć można niezwykłe przykłady postnych i wielkanocnych tradycji oraz dóbr kultury, które się z nimi wiążą. Co więcej historia i dziedzictwo regionu związane są z wieloma najsłynniejszymi dokonaniami twórczymi zainspirowanymi omawianym okresem.
Zapraszam na spotkanie z Świętymi Schodami, Grobem Pańskim, Kalwarią, chustą Weroniki, Całunem, palmami, Pietą, autorami słów do „Pasji” Bacha, a także z dolnośląskim mistrzem, który skomponował niezwykłą kantatę „Stabat Mater”. Będzie również wagnerowski „Parsifal”, a także... precle.
Post to spory wycinek roku (z Wielkanocą około 1/8 roku), jest jednak „ruchomy” i w kalendarzu pojawia się pod zróżnicowanymi datami. Inicjująca 40-dniowy okres pokuty Środa Popielcowa najwcześniej może pojawić się w kalendarzu 4 lutego, najpóźniejsza data tego dnia w roku liturgicznym to 10 marca. Niedziela Wielkanocna wypada zaś między 22 marca a 25 kwietnia. Wycinek roku – między początkiem lutego a końcem kwietnia, kiedy możemy trafić na postno-wielkanocne uroczystości, to łącznie ponad 80 dni.
Czym w ogóle jest post? Jest to czas pokuty nazywany też czasem pasyjnym. Symboliczna liczba 40 dni nawiązuje do biblijnej obecności tej liczby m.in. w przekazach dotyczących potopu, pobytu Mojżesza na Synaju czy postu Chrystusa na pustyni. Po Wielkim Poście następuje Triduum Paschalne - upamiętnienie ostatnich chwil życia Jezusa – od Ostatniej Wieczerzy, przez sąd, po śmierć na krzyżu, złożenie ciała w grobie i wreszcie zmartwychwstanie Chrystusa, świętowane jako Wielkanoc. Finał jest szczególnie ważny dla Chrześcijan - upamiętnia naczelny dogmat – wiarę w to, że Chrystus pokonał śmierć i po trzech dniach wrócił do świata żywych. Te wydarzenia i obchody na ich pamiątkę są ściśle powiązane i wynikają z siebie. Sztuka, literatura, muzyka i tradycje, dziedziny kultury czerpiące z teologicznych wątków, przez stulecia wytworzyły bogactwo dzieł i kontekstów związanych z postem i Wielkanocną. Wiele z nich znajdziemy na Dolnym Śląsku i w Sudetach. Zapraszam do zapoznania się z moim subiektywnym wyborem.
- na początek kulinaria: precle – oraz tradycje: wiosenne święto z pieśniami w IV niedzielę postu – na temat związku precli z postem oraz historyczne i literackie ciekawostki dotyczące śląskiego zwyczaju wielkopostnego:
>>> Precle – postne pieczywo i symbol piekarzy - zabytki z Dolnego Śląska + historyczny zwyczaj śląskich dzieci związany z wiosenną IV niedzielą Wielkiego Postu oraz pieśń
>>> Palmowe ciekawostki z Dolnego Śląska (sztuka sakralna, sztuka ludowa, palmiarnie i skamieniała palma sabałowa!) (GALERIA)
>>> #Kalwaria #DrogaKrzyżowa
- Święte Schody – wyjątkowa pamiątka związana z Drogą Krzyżową – symbol, ale też konstrukcja architektoniczna naśladująca jerozolimską budowlę. Fascynacja Świętymi Schodami, które sprowadzono do Rzymu, znalazła też odbicie na Dolnym Śląsku. Słynne Święte Schody można znaleźć w sanktuarium w Sośnicy koło Wrocławia. Kopie wyjątkowych schodów, mniej okazałe i zdobne, ale plenerowe - znaleźć można w Krzeszowie i Wambierzycach
>>> Quodlibet: Scala Sancta – Jerozolima – Rzym – sudeckie sanktuaria (Krzeszów, Wambierzyce)
- Chusta św. Weroniki – zwana „Vera Icon” – „prawdziwym wizerunkiem” Chrystusa. Zgodnie z wierzeniami miała powstać w czasie męki Chrystusa (spotkanie Chrystusa i Weroniki jest jedną z stacji drogi krzyżowej). Przypuszcza się, że chustą Weroniki mogą być: Całun z Manoppello lub Chusta z Oviedo. Wizerunki św. Weroniki oraz całunu Vera Icon znaleźć można również na Dolnym Śląsku. Co ciekawe imię po świętej ma też ciekawa roślina, która występuje na Dolnym Śląsku i w Sudetach:
>>> Weronika – od świętej z chustą po surogat herbaty z naszych lasów (zabytki z Dolnego Śląska i botaniczna ciekawostka)
- Pasja - oratorium na śmierć Chrystusa - wrocławska premiera Pasji Bacha:
jeden z najsłynniejszych utworów muzycznych związanych z śmiercią Chrystusa to „Pasja według św. Mateusza” Jana Sebastiana Bacha. Kompozycja miała premierę w Lipsku w I połowie XVIII wieku i przez dziesięciolecia była grana w tym mieście. Po okresie zapomnienia, nastąpiło przywrócenie wyjątkowej kompozycji barokowego mistrza. Wrocław był jednym z 3 pierwszych miast, w których dzieło zabrzmiało ponownie w XIX wieku. Tym samym stolica Dolnego Śląska ma swój historyczny udział w „renesansie Bacha”:
>>> Bachowski renesans we Wrocławiu – jak stolica Dolnego Śląska przywracała chwałę najsłynniejszemu barokowemu kompozytorowi (muzyka, zdjęcia, ciekawostki)
- Książka Pasyjna śląskiego mistyka - Anioła Ślązaka:
Wrocławski mistyk, ceniony i tłumaczony m.in. przez Mickiewicza, nazywany Angelusem Silesiusem był współautorem "Krzeszowskiej Książki Pasyjnej" (Grüssauer Passionsbuch). Pełny barokowy tytuł dzieła brzmi:
"Schmertzhaffter Lieb und Creutz-Weeg, Welchen Auff Erden zum End seines Lebens Durch Trüb und Trangsaal, Unter Lieb und Leyd Umb der Welt Heyl willig eingangen, Der Weeg, die Warheit und das Leben, Nemblich Der Auß Lieb der Menschheit einverleibte Gott Christus Jesus, Als Er durch ein kläglichen Todt, auff dem Calvari-Berg am Creutz erwöhlet zusterben".
Książka ta została wydana w Kłodzku w 1682 roku. Dzieło to - wielowarstwowa pod względem twórczym pamiątka kontrreformacji – zawiera 32 pieśni o tematyce pasyjnej do słów śląskiego pisarza i mistyka. Muzykę do nich skomponował Georg Joseph, kapelmistrz katedry wrocławskiej. Natomiast część artystyczna to seria grafik pasyjnych na podstawie rysunków Michaela Willmanna, czołowego śląskiego malarza barokowego
>>> Anioł ze Śląska - Angelus Silesius i jego miejsca
- „Stabat Mater” i Pietà:
„Stabat Mater” to średniowieczny hymn, po który sięgają kompozytorzy od czasów renesansowego mistrza, Josquina des Prés (zmarł w 1521 roku). W XVIII wieku powstała m.in. słynna wersja Pergolesiego. Na temat tego dzieła dolnośląski XVIII-wieczny naukowiec napisał kilka zdań w swojej pionierskiej książce o psychologii w muzyce. Inna znana kompozycja w oparciu o ten hymn to wersja Haydna. Jeszcze za życia kompozytora była wykonana we Wrocławiu. Wielu krytyków podaje, że obok Haydna i Pergolesiego wyjątkowo ciekawą wersję „Stabat Mater” napisał Dolnoślązak – Rodewald.
Pietà to z kolei scena ukazująca Maryję z ciałem Chrystusa zdjętym z krzyża. Na Dolnym Śląsku znaleźć można rozmaite rzeźby i obrazy przedstawiające ten przejmujący wizerunek. W jednym z wrocławskich kościołów znaleźć też można wierną, XIX-wieczna kopię najsłynniejszej Piety – dzieła Michała Anioła z 1499 roku.
>>> Ból Matki – muzyczne opowieści o Maryi pod krzyżem (kompozytor z okolic Głogowa, wrocławski koncert oraz psycholog muzyki z Lwówka Śląskiego) (+GALERIA)
- Wielki Piątek i „Parsifal” Wagnera
ostatnie duże dzieło Richarda Wagnera, misterium sceniczne „Parsifal” - zawiera wiele odniesień do Biblii. Jednym z artefaktów używanych w „Parsifalu” jest św. Graal, legendarny kielich z Ostatniej Wieczerzy. Ponadto pojawia się tam odwołanie do Wielkiego Piątku (interludium z III aktu, tzw. Cud Wielkopiątkowy). Ciekawa jest też instrumentalna przygrywka do dzieła (Vorspiel). Jej koncertowa publiczna premiera odbyła się 1 września 1882 roku we Wrocławiu, tuż po prapremierze scenicznej całego dzieła (26 lipca 1882 roku w Bayreuth). Muzyka została jednak jeszcze wcześniej – bo 12 listopada 1880 roku - zaprezentowana na zamkniętym koncercie dla mecenasa Wagnera – króla Ludwiga II Bawarskiego (jego babka i matka były mieszkankami pałacu w Karpnikach w Rudawach Janowickich). Wagner przygotował na to wykonanie specjalny program. Zawarł w nim wiele odniesień do Ostatniej Wieczerzy oraz męki Chrystusa. Motywy przewodnie tej kompozycji to: Wiara, Nadzieja i Miłość.
>>> Wielkopiątkowy cud na scenie (Parsifal i śląskie ciekawostki związane z tym dziełem)
>>> Trzy orkiestrowe perły, które światową premierę miały we Wrocławiu! (muzyka Brahmsa, Liszta i Wagnera w stolicy Dolnego Śląska)
- Wielkanocna mistyka - jak polski wieszcz tłumaczył mędrca z Wrocławia (Mickiewicz i Angelus Silesius)
Krzyż wbity na Golgocie tego nie wybawi,
Kto sam na sercu swoim krzyża nie wystawi - więcej TUTAJ
- Wiersze śląskich poetów w pasjach Bacha
Była już mowa o wrocławskim, przełomowym wykonaniu jednej z „Pasji” Bacha, warto też dodać, że warstwa tekstowa bachowskich muzycznych misteriów: Pasji według św. Jana i Pasji według św. Mateusza zawiera oprócz obszernych cytatów z Ewangelii, luterańskie hymny i pieśni. Część z nich Bach zaczerpnął z śpiewników, których autorami byli poeci związani z Dolnym Śląskiem. Chodzi o: Johanna Heermanna z Rudnej koło Lubina, Valeriusa Herbergera z powiązanej z historycznym Śląskiem Wschowy, czy też Michaela Weisse z Nysy, związanego z Wrocławiem.
>>> Bachowska wizja męki Chrystusa (i dolnośląskie konteksty)
>>> Bach, św. Mateusz i dziadek stryjeczny księżnej z Książa
- Akwamanile i Piłat, czyli o myciu rąk z zabytkami
Mycie rąk ma niezwykle ważne znaczenie. To jeden z podstawowych zabiegów higienicznych! Ma też wymiar symboliczny. Nie bez powodu czynność ta obecna jest też w kulturze i sztuce. Muzealia i zabytki związane z myciem rąk.
>> więcej TUTAJ
IV. Triduum: czwartek – niedziela, w tym Wielki Czwartek: Ostatnia Wieczerza - sakrament Eucharystii (zabytkowe sakramentaria) + Wielka Sobota: Groby Boże, całun i Arma Christi:
(daty Wielkiej Soboty: 3 kwietnia 2021, 16 kwietnia 2022, 8 kwietnia 2023, 30 marca 2024, 19 kwietnia 2025...)
na zdjęciu zabytkowy świecznik na ciemną jutrznię, wystawa w Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze
>>> Pocałunek – spotkanie ust o wielu znaczeniach (ciekawostki z dolnośląskich miast oraz dzieła kultury)
- Gra o szaty Chrystusa to jeden z wątków zawartych w opisie męki autorstwa Jana Ewangelisty. Przedstawiają go rozmaite dzieła sztuki spotykane również na Dolnym Śląsku. Fragment ten pojawia się również w wspomnianej Pasji Bacha. Co ciekawe rzymscy żołnierze recytują fragment biblijnego tekstu w rytm muzyki będącej stylizowanym... polonezem:
>>> Polonez z zaskoczenia (polskie rytmy w niemieckiej muzyce związanej z Biblią i mitami!)
- Podobnie, jak w przypadku wspomnianych Świętych Schodów, tak i Grób Boży z Jerozolimy doczekał się licznych wiernych kopii rozsianych po świecie. Na Dolnym Śląsku i w Sudetach można znaleźć m.in. zabytki tego typu pochodzące z XVII czy XVIII wieku. Tymczasowe groby budowane są też w kościołach i kaplicach, na czas świąt. Przy takich konstrukcjach trzymana jest tradycyjna warta. O zabytkach:
>> Quodlibet: Święty Grób – Jerozolima vs. sudeckie zabytki (Krzeszów, Wambierzyce i Görlitz)
- Jedną z najbardziej niezwykłych pamiątek związanych z grobem Chrystusa jest całun, który pozostał po zmartwychwstałym Jezusie. Jest on relikwią – i podobnie jak wspomniana wyżej chusta Weroniki – zawiera utrwalony wizerunek. Za oryginalny całun uważa się płótno z Turynu. Z kolei wierna kopia (jedna z około 40) tej niezwykłej sakralnej pamiątki przechowywana jest w Broumovie, w czeskich Sudetach, tuż za polsko-czeską granicą. Kopia została wykonana w czasach baroku, w 1651 roku. Odkryto ją w 1999 roku. Była ukryta w skrzynce nad kaplicą św. Krzyża w klasztornym kościele św. Wojciecha. Napis po łacinie głosił: sancta sindon, czyli „święty całun”. Tkanina ma wymiary niemal identyczne jak ta, która przechowywane jest we Włoszech. Na środku jest napis extractvm ab originali („kopia z oryginału”). Całun jest przechowywany i wystawiony na widok dla turystów w refektarzu klasztoru.
- Arma Christi to narzędzia męki Jezusa: korona cierniowa, gwoździe czy włócznia. W Muzeum Przyrodniczym we Wrocławiu można zobaczyć na ekspozycji gatunek rośliny będący prawdopodobnym materiałem użytym do skonstruowania faktycznej korony cierniowej, z kolei w Muzeum Sztuki Sakralnej w Bardzie można zobaczyć kopię gwoździa wykonaną na podstawie rzymskich gwoździ, jakie używane były podczas wykonywania wyroków ukrzyżowania. Na Dolnym Śląsku można też znaleźć miejsca, w których przechowywane są relikwie Drzewa Krzyża Świętego (tzw. Krzyż Prawdziwy).
>>> "Nie dotykaj mnie” - niecierpek, Sudety i Maria Magdalena (GALERIA + ciekawostki)
Podsumowanie: dzieła sztuki:
>>> Post i Wielkanoc w sztuce na Dolnym Śląsku + 10 utworów kompozytorów związanych z Dolnym Śląskiem (GALERIA + MUZYKA i ciekawostki)
>>> Postne i Wielkanocne ciekawostki (sztuka, poezja, muzyka, natura z mnóstwem dolnośląskich kontekstów)
****
Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.
Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.
****
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz