27 sierpnia 2021

Dolnośląskie ambony – od skromnych po kunsztowne arcydzieła (GALERIA i ciekawostki)

Zwiedzając niezwykłe kościoły na Dolnym Śląsku, natknąć można się na ich niekiedy bogate oraz ciekawe wyposażenie. Często oprócz malowideł, finezyjnych ołtarzy czy prospektów organowych w oczy rzucają się ambony. Jedne przybierają postać dość powszechnych kazalnic z zdobnym koszem i baldachimem, inne są niezwykle złożonymi konstrukcjami. Zdarzają się też takie, które wzbudzają podziw i zdumienie – zarówno z uwagi na formę, jak i treść. Dla jednych są kiczem i znakiem czasu, barokowym dziwactwem, dla innych bezcenną pamiątką ludzkiej kreatywności i wyobraźni oraz sakralnego kontekstu. Łodzie, a nawet... wieloryby! mieszają się z aniołami, świętymi i biblijnymi patriarchami. 



Oto świat wybranych ciekawych dolnośląskich ambon kościelnych! Zapraszam do subiektywnego przeglądu z galerią. 


Słowo ambona pochodzi z greki i oznacza szczyt, podwyższenie. Ta konstrukcja bywa też nazywana kazalnicą. W tradycji sięgającej wczesnych wieków chrześcijaństwa i budowy świątyń było to miejsce służące duchownym do czytania tekstów liturgicznych, głoszenia kazań. Obecnie, w tradycji posoborowej, ambony straciły na znaczeniu. 

Samo słowo ambona, choć pochodzi z greki, nie jest internacjonalizmem. W innych krajach i językach konstrukcja ta ma zupełnie odmienne nazwy. W języku niemieckim mówi się na nią Kanzel (od łacińskiego cancelli), a w Czechach kazatelna











Ambona składa się zwykle z dwóch najważniejszych elementów. To kosz, gdzie kapłan stoi i głosi kazanie, a także baldachim (w języku niemieckim: Schalldeckel  Kanzelhimmel, Kanzelhaube, Kanzeldeckel, po francusku: abat-voix). Baldachim ma za zadanie polepszać akustykę. Do ambony prowadzą również schody, czasami kręte, wokół filarów, innym razem zupełnie proste. Bywa też, że wejście do ambony, zwłaszcza w klasztorach jest ukryte za ścianą. Baldachim jest przytwierdzony, podobnie jak ambona – do ściany czy filara, albo też… zwisa podwieszony! (taki baldachim znajduje się w historycznym Kościele Łaski w Jeleniej Górze. Spowodował on tragiczną śmierć pastora Gottloba Adolpha, który zginął w 1745 roku od uderzenia pokrywy ambony, urwanej w wyniku burzy z piorunami).


























Baldachim zdobi bardzo często gołębica znajdująca się nad głową kapłana, na sklepieniu konstrukcji. Funkcjonalną dekorację zdobi zaś na szczycie zazwyczaj figura lub grupa figur, np. Chrystusa. Zdarza się, że kosz i baldachim są ze sobą połączone w całość. W kościołach protestanckich ambona niekiedy jest połączona z ołtarzem głównym, tzw. ambona ołtarzowa. Znajduje się wówczas w centralnym punkcie, a nie na boku. To połączenie symbolizuje równość słowa i sakramentu. 
Ambony mają różne różne formy. Od prostej trybuny wspartej na kolumnach do konstrukcji zawieszonej na ścianie lub filarze.


























W dawnych czasach ambona była często bogato zdobiona. Epoka baroku szczególnie upodobała sobie wyszukane sposoby budowy i dekoracji ambon. Niekiedy przybierały one finezyjne i fantastyczne formy, np. łodzi (tzw. Schiffskanzel) czy wielorybów! Takie też znajdziemy na Dolnym Śląsku. Ambony mające kształt łodzi z rybakami lub scenami biblijnymi związanymi z wodą znajdziemy np. w Sieroszowie, Bożkowie, Woliborzu czy w Międzylesiu. Wieloryby nawiązujące do opowieści o Jonaszu zdobią kościoły w Dusznikach-Zdrój czy Dobroszowie
























Ambony były budowane z drewna lub kamienia. Zdobione są elementami nakładanymi na konstrukcję. Mogą to być rzeźby i płaskorzeźby a także malowidła na płytach. Zazwyczaj ambony zdobią postaci Apostołów i Ewangelistów, czasem również anioły lub postaci Patriarchów, a nawet wielkich świętych i doktorów kościoła.   W kolegiacie w Kłodzku kosz ambony trzyma na głowie postać św. Pawła z księgą i mieczem. W Złotoryi Mojżesz z tablicami 10 Przykazań. Kunsztowne postaci biblijne najdziemy też w bazylice w Strzegomiu czy katedrze w Legnicy. Potężny złocony anioł podtrzymuje ambonę w Kościele Pokoju w Jaworze










Kościół Świętej Rodziny w Chełmsku Śląskim 



Kościół bracki pw. Świętego Józefa  w Krzeszowie



Kościół św. Augustyna we Wrocławiu


 Bazylika Wniebowzięcia NMP w Krzeszowie


Kościół św. Jadwigi w Gryfowie Śląskim


Katedra św. Stanisława i św. Wacława w Świdnicy


Kościół św. Józefa Oblubieńca w Świdnicy


Kościół św. Maurycego we Wrocławiu


Kościół Wniebowzięcia NMP w Polanicy-Zdroju


Kościół św. Mikołaja w Świnach - ambona dekorowana maureskami i cytatami w języku niemieckim 


Kościół pw. św. Mikołaja w Niedźwiedzicy - polichromowana ambona 


Szczególnie piękne, bogato zdobione ambony pochodzą z świątyń z barokowym wyposażeniem. Zdarza się, że takie ambony są ozdobione mnóstwem figur i scen i stanowią wizualizację biblijnych opowieści oraz religijnych dogmatów. 













Kościół Piotra i Pawła w Görlitz (miasto w latach 1815 - 1945 znajdowało się pod administracją Prowincji Śląsk i Dolny Śląsk, obecnie tworzy tzw. Europamiasto wspólnie ze Zgorzelcem w województwie dolnośląskim) 



26. post z cyklu WOW
Wow! to mój zestaw ciekawostek, w których pokrótce opisuję niezwykłe zabytki czy widoki, jakie udało mi się uchwycić podczas moich wypraw. To rzeczy małe i duże. Często o niecodziennym kontekście lub niezwykłej historii. Zapraszam TUTAJ


Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.
CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****


1 komentarz:

  1. Polecam jeszcze Dobroszów z wielorybią amboną

    OdpowiedzUsuń