Betlejem znaczy „Dom Chleba” lub „Dom Ciała”. To miasto-symbol, miejsce narodzin Chrystusa. Jako realny ośrodek administracyjny w Autonomii Palestyńskiej leży od nas bardzo daleko, jednak nazwa biblijnego miasta jest kojarzona również z innymi miejscami, dziełami literatury, sztuki. Także w historii Dolnego Śląska i Sudetów oraz biografiach Dolnoślązaków można znaleźć ciekawe betlejemskie konteksty. Zapraszam!
Kilka wybranych ciekawostek, które pokażą, jak niezwykle intrygujące związki ma Betlejem z regionem oddalonym ponad 2500 km od Ziemi Świętej.
Jak silna jest mistyka Betlejem świadczyć może aforyzm napisany przez największego śląskiego mistyka. Angelus Silesius był barokowym poetą i lekarzem związanym z Wrocławiem. Napisał i wydał m.in. "Der cherubinischer Wandersmann" ("Geistreiche Sinn- und Schlussreime" , 1675) z chrześcijańskimi refleksjami. Jedna z tych myśli dotyczy Betlejem.
Und nicht in dir ; du bleibst doch ewiglich verloren"
Angelus Silesius, "Der cherubinischer Wandersmann", za: Google Books, wydanie z XIX wieku
Cytat oryginalny, w języku niemieckim, pochodzi z dzieła Angelusa Silesiusa "Der cherubinischer Wandersmann" (wydanego w Kłodzku). To 61. aforyzm z I księgi tego dzieła. Fragment nosi tytuł "In dir muß Gott geboren werden".
Ten wymowny aforyzmy bardzo się spodobał i już w XIX wieku znany był w przekładach na inne języki. Na język polski przetłumaczył go sam Adam Mickiewicz!
Lecz biada ci, jeżeli nie zrodził się w tobie"
Cytat w języku polskim pochodzi z antologii poezji "Z dzieł Jakuba Bema, Anioła Ślązaka i Sę-Martina" i jest przykładem translatorskich i filozoficznych zainteresowań polskiego romantyka. Dwa pierwsze nazwiska twórców, których Mickiewicz wziął na swój poetycki warsztat, to mistycy związani z Dolnym Śląskiem (Anioł Ślązak) i Łużycami (Jakub Boehme). Adam Mickiewicz urodził się w Wigilię, 24 grudnia 1798 roku w imieniny Adama. Czy wziął słowa wrocławianina do serca? Angelus wiedział, co pisał, bo… urodził się 25 grudnia 1624 roku we Wrocławiu.
Polską wersję zaprezentował też Lucjan Siemieński w dziele „Portrety literackie”.
Lucjan Siemieński „Portrety literackie”, tłumaczenie aforyzmy Angelusa Silesiusa, za: Google Books, wydanie z XIX wieku
Angielską wersję „In vain for thee hath Christ in Bethlehem been born If he's not born in thee thy soul is still forlorn” znalazłem np. w „Christian Examiner” z 1861 roku i „The Altar at Home” z 1862 roku. Z kolei wersja „Though Christ a thousand times In Bethlehem be born If He's not born in thee Thy soul is still forlorn” znalazła się m.in. na łamach „The New-church Magazine” z 1873 roku.
Skoro jesteśmy we Wrocławiu za sprawą Silesiusa, warto wspomnieć o kompozycji pod tytułem „Transeamus usque Bethlehem”. Jest to śląski utwór bożonarodzeniowy śpiewany po łacinie w dawniej stolicy Dolnego Śląska. Oparty jest na Ewangelii Łukasza i opowiada o pasterzach, którzy udali się do Betlejem. Kompozycja bywa przypisywana wrocławskiemu dyrygentowi katedralnemu, Josephowi Ignazowi Schnabelowi (1767–1831), choć badacze są zdania, że jemu zawdzięczamy spisanie anonimowego utworu.
W Sudetach, na Głównym Szlaku Sudeckim, znajduje się Betlejem – przysiółek wsi Krzeszów. Betlejem położone jest pod Anielską Górą nad potokiem Cedron, było częścią klasztoru cystersów w Krzeszowie, aż do sekularyzacji w 1810 roku. W tym intrygującym miejscu znaleźć można m.in. kaplicę Groty Narodzenia Pańskiego, która została zbudowana w 1674 roku. Niezwykle cennym i malowniczym zabytkiem jest pawilon na wodzie opatów krzeszowskich – perełka baroku ukryta w sudeckim lesie. Budynek pochodzi z początku XVIII wieku. Został zbudowany na palach na stawie przy źródle wody. Wnętrze pawilonu zdobią malowidła o treści biblijnej autorstwa Georga Wilhelma Neunhertza. W XIX i na początku XX wieku Betlejem było traktowane jako uzdrowiskowy zakątek niedaleko Kamiennej Góry.
Lokalizacja: https://pl.mapy.cz/s/natapabeve
Równie niezwykłym miejscem jest Betlejem (Betlém) koło Kuksu w Czechach (oddalone od tego krzeszowskiego około 40 km w linii prostej na południe, lub około 25 km w linii prostej na zachód od przejścia granicznego w Kudowie-Zdroju). Miejsce leży tuż przy Podgórzu Karkonoskim (na krańcu Grzbietu Zvičinsko-kocléřovskiego), choć niektóre niemieckie opisy wprost wiążą go z Karkonoszami ("Felsengarten Bethlehem bei Kukus im Riesengebirge"). Betlejem w Kuksie jest znane z ukrytych w lesie niezwykłych skalnych reliefów z XVIII wieku o treści biblijnej i religijnej. Szczególnie rozbudowana i znacząca jest scena związana z narodzinami Chrystusa, to: „Klanění pastýřů” i „Příchod sv. Tří králů”, czyli przedstawienie pasterzy i Trzech Mędrów w szopce Betlejemskiej.
Lokalizacja: https://pl.mapy.cz/s/hocolagako
Pora na kilka ciekawych osób. Jeremiah Dencke urodził się 2 października 1725 roku w Bielawie na Dolnym Śląsku. Zmarł 28 maja 1795 roku… w Bethlehem w Pensylwanii. W 1761 wyemigrował do kolonii amerykańskich był członkiem grupy wyznaniowej braci morawskich i jednym z pierwszych kompozytorów amerykańskich. Jego biografię można znaleźć m.in. w „Dictionary of American Classical Composers”, a także w XIX-wiecznym wydaniu przewodnika „Guide to the old Moravian cemetery of Bethlehem” z 1898 roku.
Z kolei Gustav Adolphus Schneebeli urodził się 23 maja 1853 roku w Nowej Soli (historycznie leży na skraju Dolnego Śląska, od 1815 miasto leżało w granicach rejencji legnickiej w prowincji Śląsk). Zmarł 6 lutego 1923 roku… w Nazarecie w Pensylwanii. Był niemiecko-amerykańskim politykiem. Jego rodzina emigrowała z Śląska i osiedliła się w Bethlehem w Pensylwanii. W latach 1905-1907 reprezentował stan Pensylwania w Izbie Reprezentantów Stanów Zjednoczonych.
.png)
Natomiast 13 lutego 1780 roku w Bethlehem w Pensylwanii urodził się Lewis David von Schweinitz, syn emigrantów śląskich. Uznaje się go za twórcę (ojca) współczesnej mikologii w Ameryce Północnej ("father of American mycology "). Na początku XIX wieku odwiedził Łużyce i Śląsk. W 1807 pracował jako lekarz w osadzie braci morawskich Gnadenberg, współcześnie jest to Godnów – część wsi Kruszyn koło Bolesławca. Schweinitz był uczniem i współpracownikiem profesora Johannesa Baptisty von Albertini, członka Górnołużyckiego Towarzystwa Naukowego w Goerlitz. Razem wydali dzieło dotyczące grzybów górnołużyckich "Conspectus Fungorum in Lusatiae superioris agro Niskiensi crescentium i metody Persooniana". Wkład badaczy Schweinitza został opisany w rozdziale "Geschichte der Pilzkunde in Schlesien" w publikacji "Pilze" Josepha Schrötera, wrocławskiego mykologa, wydanej we Wrocławiu w 1889 roku.
Betlejem w Pensylwanii oddalone jest od Bielawy ponad 6700 km, a od Nowej Soli około 6600 km. Betlejem ("Dom Chleba") na Ziemi Świętej od amerykańskiego Betlejem, domu wspomnianych Ślązaków, oddalone jest około 9200 km.
Oczywiście Betlejem jest tematem - scenerią szopek bożonarodzeniowych. Piękne rzemieślnicze zabytkowe szopki znane są zarówno na Dolnym Śląsku, jak i w Czechach. Znakomitymi przykładami takich scenek są słynne ruchome szopki na ziemi kłodzkiej, w Wambierzycach i w Czermenej w Kudowie-Zdroju. Mnóstwo szopek artystycznych stworzyła dawna szkoła rzemiosła w Cieplicach. Za ogromną szopkę uznaje się niekiedy kościół św. Józefa w Krzeszowie. Wnętrza barokowej świątyni z XVII wieku zdobią cenne polichromie Michaela Willmanna, Śląskiego Rembrandta, przedstawiające dzieje Świętej Rodziny w tym sceny betlejemskie. W Muzeum Miejskim Wrocławia odbywa się cykliczna wystawa szopek. Warto też dodać, że jeden z najbardziej utytułowanych szopkarzy krakowskich, Andrzej Morański, pochodził z Kamiennej Góry. Tradycją niektórych miejscowości (jak Chełmsko Śląskie i Głuszyca są tzw. żywe szopki z zwierzętami w plenerze). Muzea w Świdnicy i Jaworze organizują doroczne konkursy szopkarskie.
Polecam również:
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz