15 grudnia 2022

„Najbardziej polska kolęda”, jej twórcy i Wrocław w XIX wieku, czyli co łączy „Pieśń o Narodzeniu Pańskim” ze stolicą Dolnego Śląska?

Jedna z teorii mówi, że melodia kolędy została zapożyczona z poloneza koronacyjnego, co dodatkowo sprawia, że jej podniosły charakter nabiera kolorytu „złotych czasów”.  Tradycja przypisuje autorstwo muzyki Karolowi Kurpińskiemu, kompozytorowi, który karierę zrobił już pod zaborami. W czasie swoich podróży artystycznych zawitał we Wrocławiu! Trzy lata później, w 1826 roku, również we Wrocławiu ukazało się pierwsze pośmiertne zbiorowe wydanie dzieł Franciszka Karpińskiego, autora słów kolędy „Bóg się rodzi”. Pieśń z 1792 roku znajduje się w tomie I opublikowanym w słynnym wydawnictwie Kornów we Wrocławiu. Tym sposobem, w pruskim wówczas Breslau, 200 lat temu, spotkały się ścieżki twórcze związane z autorami królowej polskich pieśni bożonarodzeniowych! 



„Pieśń o Narodzeniu Pańskim” z uwagi na swoją kunsztowną poetykę, w której autor ukazał głębię mistyki Bożego Narodzenia, a także dźwiękową retorykę poloneza – polskiego królewskiego tańca, który stał się wyznacznikiem stylu narodowego na arenie międzynarodowej – jest niezaprzeczalnie jedną z najważniejszych i najpiękniejszych tradycyjnych polskich kolęd. Mało znane fakty wiążą ten utwór i jego autorów z Dolnym Śląskiem. Są to związki nieoczywiste, ponieważ Wrocław , w czasach powstania i popularyzacji pieśni, był miastem pruskim. 

Franciszek Karpiński urodził się 4 października 1741 roku, z zmarł 16 września 1825 roku. Był polskim poetą oświecenia. W latach 1785–1818 przebywał na dworze Branickich w Białymstoku, gdzie napisał m.in. pieśń „Bóg się rodzi”. Zabrzmiała ona po raz pierwszy w starym kościele farnym i została wydana drukiem w 1792. Nie wiadomo, jaka melodia była wykorzystywana podczas „prapremiery” kolędy. 


Franciszek Karpiński, wolne media, wikipedia.org 

Ponowny druk pieśni pojawił się na rynku wydawniczym rok po śmierci pisarza, we… Wrocławiu! To właśnie słynna oficyna księgarza Korna opublikowała w kilku tomach dzieła zebrane Karpińskiego. W I tomie, z 1826 roku, na stronie 209, przeczytać można tekst znanej dziś kolędy. W kolejnych latach pieśń drukowana była w kolejnych zbiorach zarówno antologiach pieśni religijnych, jak i wydaniach dzieł Karpińskiego. 



"Dzieła" Karpińskiego wraz z kolędą "Bóg się rodzi" w wrocławskim wydaniu z 1826 roku, domena publiczna, POLONA


biogram Karpińskiego w "Encyklopedii powszechnej" z 1883 roku, wzmianka o Wrocławiu i kolędzie "Bóg się rodzi" 

W 1838 roku, już w Krakowie, ukazał się zbiór „Śpiewnik kościelny” pod redakcją Michała Marcina Mioduszewskiego (1787 – 1868), z tekstem i muzyką kolędy Karpińskiego. Bez podania autorstwa słów i muzyki. Dało to początek kolejnym wydaniom i opracowaniom melodii utworu i jego popularyzacji. Ale kto tak naprawdę napisał muzykę tej wytwornej, odświętnej pieśni? 



Mioduszewski, „Śpiewnik kościelny”, "Bóg się rodzi", 1838, domena publiczna, POLONA

Jako jej prawdopodobnego autora podaje się Karola Kazimierza Kurpińskiego. Kompozytor urodził się 6 marca 1785 roku, a zmarł 18 września 1857 roku. Był dyrygentem, pedagogiem i autorem wielu cenionych kompozycji. Jego nazwisko jest niezwykle podobne do nazwiska autora słów! Różni je w zasadzie jedna samogłoska! To dość niezwykła zbieżność. 


Karol Kurpiński, wolne media, wikimedia.org 


Kurpiński w dniach 16 - 19 marca 1823 roku (czyli jeszcze za życia Karpińskiego) gościł we Wrocławiu, gdzie obejrzał inscenizację sztuki "Preciosa" Carla Marii von Webera - byłego kapelmistrza opery we Wrocławiu. Wysłuchał również dzieł miejscowych kompozytorów, w tym Josepha Ignaza Schnabla, kapelmistrza katedry wrocławskiej. W pamięci zapadły mu „Nieszpory”, wykonane z udziałem chóru i organów w katedrze. Wspomnienia zawarł w dziennikach z podróży („Dziennik podróży 1823”). Już w 1823 roku czytelnicy lwowskich "Rozmaitości" mogli przeczytać o pobycie Krupińskiego we Wrocławiu. Kompozytor przybył na Dolny Śląsk z listami polecającymi (m.in. do Friedricha Wilhelma Bernera, organisty w kościele św. Elżbiety we Wrocławiu, dyrektora Królewskiego Instytutu Muzyki Kościelnej) napisanymi przez słynnego Józefa Elsnera, nauczyciela Fryderyka Chopina. Elsner był z urodzenia Dolnoślązakiem i mieszkańcem Wrocławia w latach 1781 – 1789. Wspierał rozwój wielu kompozytorów. Trzy lata po wizycie Kurpińskiego, Korn wydał we Wrocławiu dzieła Karpińskiego, w tym słowa kolędy „Bóg się rodzi”. 


wzmianka o pobycie Kurpińskiego we Wrocławiu na łamach "Rozmaitości" numer 48/1823


A co z teorią o królewskim pochodzeniu melodii w kolędzie? „Tradycja polska - niestety bez dowodów historycznych - przekazała nam pogłoskę jakoby „Bóg się rodzi“ był to polonez koronacyjny królów polskich” - napisała prof. Helena Dorabialska w książce „Polonez przed Chopinem”. 


"Bóg się rodzi" w wykonaniu Aleksandry Kurzak, światowej sławy gwiazdy operowej, pochodzącej z Brzegu Dolnego, absolwentki szkół we Wrocławiu (YouTube) 


Polecam również:
Dolnośląsko-sudecki kalendarz adwentowo-świąteczny – odkrywając sekrety Bożego Narodzenia (tradycje, symbole, wydarzenia, sztuka, historia, kulinaria, dekoracje, muzyka)

O polskich muzykach i pisarzach związanych z Dolnym Śląskiem:
Premier-artysta: Paderewski i Wrocław (#ciekawostki)

Lipiński we Wrocławiu – muzyczny triumf polskiego wirtuoza na Dolnym Śląsku (poezja Holteia, relacje prasowe, upamiętnienie)

Penderecki – wielki kompozytor i dolnośląskie wątki biograficzne i twórcze (Wrocław, Bolków, Hauptmann, Eichendorff)

Chopin i dolnośląskie ciekawostki (pobyt w Dusznikach i Wrocławiu + Elsner, pianista i aktor z Lubawki)

Wieszcz Wyspiański i dolnośląskie ciekawostki: odwiedziny w Legnicy i Wrocławiu w 1890 oraz witraż i rapsod o księciu Henryku Pobożnym + eksponaty w muzeach i mural (GALERIA + informacje)

„Pod kasztanami” - polska opowieść z Szczawna-Zdroju z XIX wieku! Romantyczna historia uzdrowiskowa z polskimi wątkami (upadek powstania, Polonia w śląskich zdrojach) – opowiadanie młodego literata-skandalisty! (TEKST z 1865 roku plus historyczne widoki i dzieła sztuki)

Krasińskiego dolnośląskie ślady: Szczawno-Zdrój, Książ, Wrocław (GALERIA + ciekawostki)

Polscy Romantycy i Dolny Śląsk: odwiedziny, skandale, romanse, mistyfikacje, koncerty i publikacje (wybór kontekstów: Mickiewicz, Słowacki, Krasiński, Fredro, Chopin, Wieniawski i inni)

"Tak mnie zmieniły te pręty i mury" - Kasprowicz we Wrocławiu – studia i...więzienie (o wybitnym poecie i tłumaczu Hauptmanna)

Wybicki, Czarniecki, Basia i nie tylko – na tropie twórcy i bohaterów Hymnu na Dolnym Śląsku (Wrocław, Świdnica, Szczawno-Zdrój, Śnieżka i nie tylko)


***

niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic 

****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 

CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz