7 kwietnia 2019

Bachowska wizja męki Chrystusa (i dolnośląskie konteksty)

W Wielki Piątek 1724 roku Bach wykonał w kościele św. Mikołaja oratorium nazywane "Pasją według św. Jana". Autor grał ją jeszcze kilka razy za życia, aż do 1750 roku (V wersja). Później ta niezwykła muzyka ożyła dopiero w 1833 roku. Dziś jest jednym z najważniejszych koncertowych dzieł pasyjnych. Już sam chór otwierający dzieło udowadnia moc muzyki Bacha, pokazuje doskonałą biegłość kompozytora w stosowaniu muzycznej retoryki. 



Warto wspomnieć, że dzieło opiera się o biblijne tekst ewangelisty oraz pieśni religijne poetów niemieckich, w tym 3 utwory autorów związanych z Dolnym Śląskiem. Co ciekawe szefem kompozytora, w momencie premiery "Pasji", był również Dolnoślązak. 

"Pasja według św. Jana" to jedna z dwóch zachowanych autentycznych pasji bachowskich. Jest też najstarszą pasją tego autora. Mateuszowa miała premierę 5 lat po niej. Artystyczna wizja męki Chrystusa opowiedziana za pomocą słów Jana Ewangelisty oraz luterańskich chorałów i muzyki Bacha pierwszy raz wykonana została w Wielki Piątek 7 kwietnia 1724 roku.



pomnik Bacha w Lipsku przed kościołem św. Tomasza. Pracę w tym mieście Bach zaczynał jako podopieczny profesora z Kamiennej Góry na Dolnym Śląsku 


kościół św. Mikołaja w Lipsku 

Bach napisał tę pasję podczas swojego pierwszego roku pracy w Lipsku, gdzie otrzymał stanowisko kantora przy kościele i szkole św. Tomasza. Brał jednak udział również w przygotowaniu oprawy muzycznej dla kościoła św. Mikołaja. Właśnie tam zabrzmiała Pasja Janowa. Warto podkreślić, że bezpośrednim przełożonym Bacha w pierwszym roku pracy w Lipsku był Dolnoślązak, prof. Christian Ludovici, orientalista i teolog z Kamiennej Góry (struktura zatrudnienia w szkole w czasach Bacha m.in. za źródłem "Rethinking J.S. Bach's The Art of Fugue").




posągi o tematyce pasyjnej z mostu gotyckiego w Kłodzku 

Wieloletni konrektor Thomasschule zrezygnował z pracy w szkole na rzecz kierowania Uniwersytetem w semestrze zimowym 1724 roku (rektorem zostawało się na jeden semestr). Naukowiec z Sudetów nie był jednak jedynym Dolnoślązakiem, z którym Bach miał wówczas osobiste kontakty. Uczniem mistrza w tamtym czasie był m.in. Wecker, późniejszy kantor w Świdnicy (więcej bachowskich ciekawostek TUTAJ).


Bach -  Johannes-Passion: "Herr, unser Herrscher" BWV 245 (YouTube)


Swoje monumentalne dzieło na instrumenty, chór i solistów Bach oparł na tekście z Nowego Testamentu. Pasja składa się z 5 aktów. Pojawiają się cytaty z Ewangelii św. Jana (18 i 19 rozdział) w tłumaczeniu Lutra oraz z tradycyjnych chorałów luterańskich. Są też niezidentyfikowane fragmenty liryczne. Należy do nich już pierwszy, otwierający pasję emocjonalny, błagalny chór „Panie, nasz władco” w g-moll. Podstawą kompozycji jest jednak Narrator – tenor – to głos Ewangelisty. Postaci, jak Chrystus, Piotr czy Piłat to odrębne głosy męskie, również oparte na biblijnych frazach.








stacje kalwarii górskich na polsko-czeskim pograniczu 
(Góra Igliczna, Adršpach, Szczytnik, Słupiec)

Do tego śpiewane są arie i chóry (zarówno dramatyczne – jako kolektyw z Biblii, ale też pieśni chorałowe, komentujące treść i nastrój. Bach zaczerpnął te teksty z różnych zbiorów pieśni religijnych. Ich autorami byli też twórcy hymnów związani z Dolnym Śląskiem. Należał do nich np. Johann Heermann z Rudnej koło Lubina, urodzony 100 lat przed Bachem. Innym był Valerius Herberger z powiązanej z Śląskiem Wschowy. W "Pasji" pojawiają się też słowa, które napisał Michael Weisse - urodzony w Nysie, związany z Wrocławiem.
Pierwotna wersja z 1724 roku składa się z 40 części. Całość trwa około dwóch godzin. Bach za swojego życia prowadził pasję wg św. Jana kilkukrotnie, za każdym razem wprowadzając pewne strukturalne zmiany.









malarstwo pasyjne (w tym Willmann) - zbiory muzeum zamku w Brzegu, ratusz w Ząbkowicach

Po jego śmieci o utworze zapomniano. Został przywrócony do repertuarów w XIX wieku w czasie tzw. renesansu Bacha. Zapoczątkowało go wykonanie innej pasji tego kompozytora. Meteuszowa miała ponowną premierę w 1829 roku dzięki staraniom Mendelssohna, który prowadził ożywioną działalność muzyczną w mieście ostatniego okresu twórczości Bacha (sam też zmarł w Lipsku tuż przed 100-leciem śmierci Bacha). Ta sama pasja została zagrana we Wrocławiu w 1830 roku (więcej na  ten temat TUTAJ). Pasja Jana zabrzmiała ponownie po latach zapomnienia w 1833 roku. O "Pasji św. Jana" w swojej książce o Bachu wspominał znawca tego dzieła - Heinrich Reimann, muzykolog urodzony w 1850 roku w Krosnowicach w gminie Kłodzko.




sudeckie kalwarie: posągi i malarstwo: Krzeszów i Wambierzyce 

W swojej pasji Bach zastosował wiele ciekawych melodii oraz muzycznych chwytów retorycznych. Na przykład „bolesnych” koloratur przy biczowaniu, dramatycznych chórów tłumu (podczas sądu nad Chrystusem i Barabaszem), ale i kojących melodii. Ciekawym momentem jest np. chór żołnierzy grających w kości o szaty Jezusa (Lasset uns den nicht zerteilen).






tematyka pasyjna w rzeźbie: muzeum zamku w Brzegu, kościół w Broumovie oraz kościół św. Józefa i fasada bazyliki w Krzeszowie 

Bach zmienia tam metrum na nieparzyste, znane nam polonezowe 3/4 z pojawiającym się charakterystycznym ósemkowo-szesnastkowym skocznym schematem rytmicznym. Tonacja durowa i rytmiczna, kontrapunktowa kompozycja są odbiciem muzycznej figury retorycznej określanej jako perfidia – która podkreśla fałsz bohaterów śpiewanego fragmentu (Bach w pasji korzystał z tej formuły w odniesieniu do Żydów i Rzymian). Jest to rodzaj muzycznego ironizowania.


Bach -  Johannes-Passion: "Lasset uns den nicht zerteilen" BWV 245 (YouTube)


Wiele ciekawych informacji oraz tekst Pasji (w tym w tłumaczeniu na kilka języków) można znaleźć na stronie:
http://www.bach-cantatas.com/Vocal/BWV245.htm


witraż z Muzeum Architektury we Wrocławiu 


****

posty powiązane:


Marzec z geniuszami Muzyki Dawnej (i śląskimi akcentami z ich życia)
Mendelssohn – dał nam Marsz Weselny, ożywił Pasję Bacha... wsparł dolnośląskich powodzian
Bach na Dolnym Śląsku – wydarzenie w Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze w 333. rocznicę urodzin Lipskiego Kantora
B jak Bach – ślady mistrza kontrapunktu (Turystyczny Alfabet Welthellsicht)


Quodlibet: Scala Sancta – Jerozolima – Rzym – sudeckie sanktuaria (Krzeszów, Wambierzyce)
Quodlibet: Święty Grób – Jerozolima vs. sudeckie zabytki (Krzeszów, Wambierzyce i Görlitz)
Postne i Wielkanocne zabytki
Sudeckie kalwarie i drogi krzyżowe (wybór)
33 stacje Męki Pańskiej – Krzeszowska Kalwaria (opactwo cz. 2)



kościół św. Mikołaja w Lipsku. 265 lat po premierze Pasji Bacha w tym kościele rozpoczęła się tzw. Friedliche Revolution, która doprowadziła do upadku Muru Berlińskiego 


Brak komentarzy:

Prześlij komentarz